مصر؛ تداوم انقلاب از خیابان به کوچه

دیپلماسی ایرانی: آنچه در چهارمین سالروز سقوط مبارک و پیروزی خیزش های مردمی در قاهره و دیگر شهرهای مصر روی داد، نمایانگر تکرار برخی از صحنه های قبل از سقوط مبارک بود. تجمعاتی که به درگیری مسلحانه کشیده شده و نزدیک به 20 نفر کشته و 100 نفر زخمی بر جای گذاشت. این درگیری ها و واکنش ها تقریبا هم زمان با آزادی پسران و تبرئه مبارک بود. اتفاقات پیش آمده نشان داد هنوز بعد از گذشت چهار سال و پشت سر گذاشتن بسیاری از تحولات، معادلات گذشته به شکل نوین بر مصر حکم فرماست. زیرا آزادی مبارک و پسران او نشانه خوبی بر ماهیت حکومت کنونی است. از طرفی حاکی از آن است که حکومت کنونی با دیکتاتور سابق هیچ تضادی نداشته و هیچ مساله ای نیز با پسران مبارک که فساد مالی آنها مشخص و آشکار بوده، نداشتند. این دقیقا همان نکته ای است که حکومت کنونی را از مردم جدا می کند. چهار سال قبل در 25 ژانویه، مردم مصر به اجماعی مبنی بر عدم صلاحیت رژیم مبارک رسیده بودند. چرا که بر این عقیده بودند که حکومت مبارک در عرصه داخلی دچار فساد زیاد شده، آزادی ها محدود شده و در عرصه خارجی نیز سیاست افتخار آمیزی ندارد. اگر نگاهی به فهرست خواسته های مردم طی چهار سال گذشته بیاندازیم، همگی نشان از نارضایتی ها و عدم عملی شدن آنها بوده است. به گفته مردم مصر، شرایط در دو زمینه بدتر هم شده است:

1. قانون اساسی: نظامیان بر خلاف همه قوانین اساسی جهانی به طور استثنایی حق ویژه مالی، اقتصادی و سیاسی برای خود قایل شده اند که نشان دهنده بدتر شدن شرایط است.
2. بازداشت گسترده اخوان ها: اگر در گذشته تعداد اندکی از اخوانی ها در زندان ها بودند، اما اکنون نزدیک به 16 هزار نفر از اخوانی ها از سران تا کادر در زندان ها هستند. این نشان ویژه ای است که ماهیت نظام کنونی را در امتداد نظام گذشته حکایت دارد و از نظر اعمال سیاست ها، نارضیتی بیشتری را ایجاد می کند.

از طرفی نکات قابل توجهی در تظاهرات اخیر مردم در روز 25 ژانویه وجود دارد. در این تظاهرات حضور احزاب لائیک، ملی گرا و شخصیت هایی مانند البرادعی مشاهده نمی شود. در عین حال آنچه اتفاق افتاد، اعتراضات عظیم خیابانی نبود؛ بلکه تظاهرات کوچه ای بود. زیرا خیابان های اصلی شهرهای بزرگ توسط پلیس مسدود شد. این مساله موجب شد تا انقلاب مصر ویژگی خاصی پیدا کند؛ انقلا در کوچه ها و خیابان های فرعی بود. کوچه ها مملو از جمعیت ناراضی بود که هیچ نشان حزبی به همراه نداشت. گرچه گفته می شد، اینها طرفداران اخوان هستند، اما عدمتا مخالفان نظام کنونی بودند. از این رو صف بندی های گذشته همچنان باقی است. تجارب حاصل شده طی چهار سال گذشته و همانند بسیاری از انقلاب ها، بیانگر این است که مهره های محافظه کار، احزاب سازش کار از صحنه حرکت مردمی حذف شدند. این است آن چیزی که در این رویارویی مشاهده می شود.

آنچه می توان گفت این است که همزمانی فاز فروپاشی رژیم و فاز برپایی نظام، سبب پیچیده گی انقلاب مصر شد. هنوز مردم احساس می کنند، آن گونه که انتظار داشتند قسمت های دیگری که از نظام دیکتاتوری مبارک فروریخته نیز فرو بریزد، محقق نشده و حتی ترمیم شده و مبارک تازه نفسی در راس امور سیاسی مصر نشسته است.

معمولا وفادارترین افراد در ارتش دارای منصب بوده و از میان آنها نیز وفادارترین مسئولیت بخش اطلاعات ارتش را بر عهده می گیرد. از این رو عبدالفتاح السیسی در زمان مبارک رییس بخش اطلاعات ارتش مصر بود. السیسی دوست وفادار مبارک بود که اینک در راس قرار گرفته است. بنابراین هیچ امید و هیچ نشانه ای مبنی بر تکمیل فروپاشی وجود ندارد. آنچه روی می دهد، در وادی تداوم انقلاب در انقلاب است. در فرهنگ سیاسی واژه ای تحت عنوان "تداوم انقلاب" مطرح می شود. بدان معنا که وقتی انقلاب موفقیت اولیه را به دست آورده، انقللابیون سعی می کنند با برنامه ای که دارند، فروپاشی را کامل کنند. اما اینک این برنامه معکوس حرکت کرده است. آنچه در قانون اساسی جدید به عنوان نقشه راه برپایی نظام جدید گنجانده شده، بدتر از گذشت است. اینک انقلاب بر دوش دو گروه قرار گرفته:

1. دانشگاهیان: که از ابتدای سال تحصیلی امسال، دانشگاه ها نیمه تعطیل بوده و مرکز حرکت های ضد دیکتاتوری است.
2. توده های مردم: که وابسته به هیچ حزب و گروهی نبوده و نشانه ای از احزاب را حمل نمی کنند.

حرکت کنونی مردم، نشان از ورود آنها به حرکت های مشابه انقلاب های کلاسیک است. اینک پتانسیل انقلاب بین دو قطب موافق و مخالف زیاد است. اختلاف شدیدی میان کسانی که خواستار تحول در مصر بوده و افرادی که خواهان تثبیت اوضاع هستند، وجود دارد. اختلافی که از طریق انقلاب قهرآمیز خواهد بود. هیچ راهی برای حل اختلاف وجود ندارد. از طرفی رژیم مصر در حال آماده شدن برای برگزاری انتخابات پارلمانی بوده و سعی می کند فضا را برای برگزاری آن باز کند. اما همان طور که حسن علی هیکل یک ماه قبل هشدار داده بود، شرایط به گونه ای نیست که دولت بتواند با یک انتخابات پارلمانی هدایت شده، پتانسیل انقلاب را از بین ببرد.

مصر امروز، آبستن سلسله تحولاتی است. مردم مصر به خصوص از طرف طبقه جوان_ با توجه به جمعیت 80 میلیونی مصر که نیمی از آن زیر 25 سال هستند_ ساختار گذشته را تحمل نمی کنند و نیروی انقلاب نیز توسط قشر جوان فراهم فراهم می شود.

انتشار اولیه: سه شنبه 7 بهمن 1393 / انتشار مجدد: جمعه 10 بهمن 1393