توافق جامع و احتمال تکرار تجربه کارتر برای اوباما

دیپلماسی ایرانی: جیمی کارتر، رئیس جمهوری اسبق امریکا در مصاحبه اخیر خود با شبکه خبری "سی ان بی سی" گفت: «اگر در بحران گروگان گیری به شکل دیگری با ایران برخورد می کردم دوباره انتخاب می شدم.» بحران گروگان گیری امریکایی ها در سال 1979 تهران را به بازیگری مهم در عرصه سیاست داخلی امریکا تبدیل کرد و سبب شد که جمهوریخواهان بتوانند رونالد ریگان را به کاخ سفید برسانند، بعد از آن در 20 ژانویه 1980 هم زمان با روز سوگند وی و دقیقا صبح روزی که ریگان وارد دفتر سفید خود شد، گروگان ها آزاد شدند. اکنون نیز همان بازیگر ایرانی وارد عرصه سیاست داخلی امریکا شده و باراک اوباما، رئیس جمهوری امریکا را در دو راهی توافق یا عدم توافق هسته ای با خود قرار داده و کاری کرده است که او با این کار بر سر مشروعیت خود دست به قمار بزند.

همین مساله در مورد ایران نیز حاکم است. در ایران همان طور که مقام امریکایی در گفت وگو با الحیات گفته است، آیت الله سید علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب ایران سرنوشت مذاکرات را تعیین می کند. همه چیز دست او و نه رئیس جمهور حسن روحانی یا وزیر امور خارجه اش جواد ظریف است، حرف آخر را بر سر توافق او می زند و او است که خطوط قرمز را بر سر غنی سازی اورانیوم، سرعت لغو تحریم ها یا حتی شکست مذاکرات تعیین می کند. کسانی که نامه نگاری های چهارگانه باراک اوباما به آیت الله خامنه ای را از سال 2009 تا کنون دنبال کرده اند، می گویند که او تلاش دارد تا آن جا که ممکن است طرف ایرانی را راضی کند که مذاکرات شکست نخورند. همیشه هم می گوید «در صورتی که مذاکرات شکست بخورند هیچ سرزنشی متوجه طرف امریکایی نیست.» امریکایی ها از اواخر دهه نود یاد گرفتند که اگر مثلا مذاکراتشان با چهره ای مثل محمد خاتمی به نتیجه می رسید در آن موقع رئیس جمهور کلینتون می توانست با ایران به توافق برسد.

در واشنگتن تفسیرهای مختلفی درباره دلایل شکست مذاکرات اخیر در وین شده است. گرارد آرود، سفیر فرانسه در واشنگتن در حساب تویتر خود نوشت که خط تندرو در تهران مذاکرات را به شکست کشاند. او می گوید: «برای ایران رسیدن به توافق شکستی ایدئولوژیک برای انقلاب محسوب می شود و می تواند به نظام آسیب بزند.» در حالی که اسرائیلی ها تلویحا صحبت از گزینه نظامی در صورت شکست مذاکرات کرده اند و هشدار داده اند که مسئولیت شکست مذاکرات می تواند متوجه امریکا نیز باشد و تلاش دارند که واشنگتن را راضی کنند که امتیازهای بزرگ تری به ایران ندهد.

صرف نظر از این که چه کسی پشت شکست توافق نهایی بعد از چهار سال مذاکرات ماراتونی بوده است، کین سوفر، کارشناس در "مرکز امریکا برای پیشرفت" در این باره می گوید: «نتیجه مذاکرات این واقعیت را نشان می دهد که رسیدن به توافق نهایی در آینده بسیار سخت خواهد بود.» حقیقت این است که همان تندروهایی که کاخ سفید و رئیس جمهور اوباما را احاطه کرده اند با همان شیوه تندروهای ایران روحانی و ظریف را محاصره کرده اند و اجازه ندادند که آنها در وین امتیازات بیشتری بدهند.  

اوباما بعد از شکست حزبش در انتخابات کنگره در ماه گذشته از 20 ژانویه در برابر واقعیتی کاملا متفاوت و بی سابقه خواهد بود، روزی که قرار است کنگره جدید قدرت را در دست داشته باشد. سوفر به الحیات می گوید: «افتادن امور به دست نمایندگان راست گرای تندرو در کنگره و سنا دست و پای اوباما را در مذاکره با ایران می بندد.» در ابتدا جمهوریخواهان تلویحا می گفتند که می خواهند به سرعت تحریم های جدیدی را علیه ایران وضع کنند، کاری که به دلیل تلاش های رهبران دموکرات نتوانستند در پنج سال اخیر انجام دهند. کارشناسان بر این نکته توافق دارند که جمهوریخواهان اکنون قدرت بیشتری را برای تصویب چنین قوانینی در اختیار دارند و راحت تر می توانند قوانینی از این دست علیه ایران وضع کنند. مساله ای که تنها این گزینه را در برابر اوباما می گذارد که از حق وتوی خود استفاده کند و اجازه ندهد که تحریم های بیشتر متوجه ایران شود، مساله ای که می تواند هزینه های سنگین سیاسی و واکنش شدیدی را از سوی قانون گذاران امریکایی در پرونده های معلق دیگر مثل مهاجرت و اصلاح مالیات ها به دنبال داشته باشد. در این صورت به اعتقاد سوفر ایران به برگه مذاکره ای میان کاخ سفید و جمهوریخواهان تبدیل خواهد شد که به اعتقاد او این مساله می تواند کاخ سفید را از سوی کنگره ملزم کند که برای امضای هر گونه توافقی قبل از هر چیز موافقت کنگره را به دست آورد که این خود به تنهایی موجب می شود که اوباما امتیازهای بزرگ تری بدهد.  

در این چارچوب جمهوریخواهان همچنین می توانند از "شاهین های دموکرات" برای اعمال تحریم های جدید استفاده کنند، افرادی مثل رابرت منندز و افراد دیگر نزدیک به هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه سابق امریکا.

از سوی دیگر هر چه به تاریخ آغاز تبلیغات ریاست جمهوری دو حزب برای سال 2016 نزدیک می شویم که عملا از تابستان آغاز خواهد شد، استفاده از حق وتو یا دادن امتیازهای بزرگ تر به ایران که ممکن است کار را برای دموکرات ها در صندوق های رای سخت کند یا در رابطه با اسرائیل خدشه ای وارد کند، سخت خواهد شد. از این جا است که می توان گفت که تاریخ جولای 2015 که برای امضای توافق نهایی تعیین شده با چه پیچیدگی های بزرگی از سوی مذاکره کنندگان امریکایی مواجه است.

کاخ سفید تلاش دارد تا حد امکان میان مطالبات کنگره در صورت امضای هر گونه توافق با کار بر روی تمام کردن مذاکرات و به نتیجه رساندن آن علی رغم این که از فرصت ها کم شده است، موازنه ایجاد کند. در این جا کاخ سفید باورد دارد که باید در این مرحله از هر گونه حرکت ایذایی علیه ایران خودداری کند تا تشنج در منطقه تشدید نشود یا واکنش عکس در مبارزه با داعش در پی نداشته باشد.

مشارکت "خاموشی" که میان واشنگتن و تهران و مصالح مشترکی که میان هر دوی آنها در عراق وجود دارد و ثبات لبنان را نیز تضمین می کند سبب می شود که آنها بر مبارزه با داعش در سوریه تمرکز کنند و از شکست مذاکرات هسته ای جلوگیری کنند، به ویژه که باراک اوباما، رئیس جمهوری امریکا خود گفته است «که نباید اجازه داد بحران سوریه تشدید شود و اولویت اول باید حذف داعش در سوریه باشد در حالی که فعلا راه حل نهایی برای بحران سوریه وجود ندارد.»  

امریکایی ها با وجود کاهش فرصت ها و افزایش پیچیدگی ها همچنان به تلاش های خود برای رسیدن به توافق هسته ای با ایران ادامه می دهند. اگر آیت الله خامنه ای اجازه دهد اوباما می تواند به لعنت جیمی کارتر دچار نشود. و در صورتی که چنین اجازه ای ندهد احتمال بازگشت به عقب در افق روابط ایران و امریکا و تهدیدهای نظامی اسرائیل و انزوای بیشتری اقتصادی ایران متحمل ترین سناریو است.

انتشار این مطلب به معنای تایید تمام یا بخشی از آن از سوی دیپلماسی ایرانی نیست و صرفا جهت آگاهی خوانندگان از افکار و اندیشه های روزنامه نگاران و تحلیلگران عرب منتشر شده است.

منبع: الحیات / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11

انتشار اولیه: جمعه 21 آذر 1393 / انتشار مجدد: چهارشنبه 26 آذر 1393