5 تا 8 سال زمان برای توافقنامه جامع هسته ای منطقی است

اعتماد - سارا معصومی : هتل پله کوبورگ شهر وین باز هم میزبان هیات مذاکره کننده ایرانی در روزهای سه شنبه و چهارشنبه 22 و 23 مهرماه خواهد بود. آخرین باری که تیم مذاکره کننده ایرانی این قلعه را ترک کرد هجدهم جولای بود و زمانی که محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در راس تیم مذاکره کننده هسته یی ایران توافقنامه تمدید برنامه اقدام مشترک را دوشادوش کاترین اشتون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا امضا کرد. امروز دوباره تیم هسته یی ایران به ریاست ظریف و با همراهی مجید تخت روانچی و سید عباس عراقچی به وین بازمی گردند تا شاید بتوانند توافقنامه جامع را یک قدم به امضای نهایی نزدیک تر کنند. این بار مذاکرات دو و سه جانبه یی میان هیات مذاکره کننده ایران و امریکا و کاترین اشتون در این هتل صورت خواهد گرفت. به گزارش اعتماد سید عباس عراقچی و مجید تخت روانچی معاونان وزیرخارجه ایران صبح امروز با ویلیام برنز قائم مقام وزیر خارجه و وندی شرمن معاون وزیر خارجه امریکا در هتل پله کوبورگ دیدار و گفت وگو خواهند کرد. پیش بینی می شود که این دور از مذاکرات تا روز جمعه هم ادامه پیدا کند. ایران و 1+5 تا 24 نوامبر 2014 برای امضای متن توافقنامه جامع فرصت دارند. توافقنامه یی که می تواند به یک دهه تنش و جدال بر سر پرونده هسته یی ایران پایان داده و روند عادی سازی پرونده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی را آغاز کند. در شرایطی که ایران و 1+5 ماراتن رسیدن به توافق برای امضای برنامه اقدام مشترک را در نخستین گام به سرعت طی کرده و در ماه نوامبر در ژنو این توافقنامه را امضا کردند به نظر می رسد که تلاش ها برای امضای توافقنامه جامع در ده ماه گذشته چندان ره به جایی نبرده است و گره اصلی ظرفیت غنی سازی ایران که از ابتدا از آن به عنوان اصلی ترین چالش نام برده می شد همچنان در مسیر مذاکرات سنگ اندازی می کند. زمزمه های خبری حاکی از این است که ایران و 1+5 بر سر مسائلی چون رآکتور آب سنگین اراک و تاسیسات فردو به توافق های اولیه خوبی دست یافته اند و امروز مساله غنی سازی در ایران و نحوه لغو تحریم ها اصلی ترین چالش به حساب می آید. پیتر جنکینز که نماینده انگلستان در آژانس بین المللی انرژی اتمی در فاصله سال های 2001 تا 2006 بوده است در گفت وگوی اختصاصی با اعتماد از چالش های فنی بر سر راه رسیدن به توافق جامع سخن می گوید. وی که سابقه 33 سال فعالیت های دیپلماتیک در وین، برازیلیا، پاریس، واشنگتن و ژنو را در پرونده کاری خود دارد تاکید می کند که به نظر وی فرصت حضور باراک اوباما در کاخ سفید بهترین فرصت برای امضای توافقنامه جامع میان ایران و 1+5 است. متن گفت و گوی اعتماد با این دیپلمات انگلیسی به شرح زیر است:
    
    شما در فاصله سال های 2001 تا 2006 که مذاکرات هسته یی ایران با غرب تا مرز امضای توافقنامه هم پیش رفت، نماینده انگلستان در آژانس بین المللی انرژی اتمی بودید. تیم هسته یی ایران در آن زمان، امروز سکان وزارت خارجه را بر عهده داشته و ادعا می کند که کارشکنی های امریکا و تبعیت اروپا از واشنگتن بود که منجر به عدم توافق در آن بازه زمانی شد. چه مسائلی در آن زمان مانع از توافق شد و آیا ما با نزدیک شدن به ضرب الاجل 24 نوامبر شاهد ظهور دوباره همان موانع هستیم؟
    در سال 2005 مذاکرات به دلیل اصرار ایران بر فعال ماندن سانتریفیوژهایی برای انجام امور تحقیقاتی به شکست انجامید. مذاکره کنندگان اروپایی مخالف برخورداری ایران از ظرفیت لازم برای غنی سازی اورانیوم بودند. با توجه به مذاکراتی که اخیرا در نیویورک انجام شد، به نظر می رسد که ریسکی وجود دارد که این دور از مذکرات هم به دلیل اصرارهای ایران برای فعال ماندن حداقل 9 تا 10 هزار سانتریفیوژ نسل یک به شکست منتهی شود. امریکا و اتحادیه اروپا به دنبال محدود کردن تعداد سانتریفیوژهای فعال ایران تا چند هزار مورد هستند. بنابراین به نظر می رسد که احتمال تکرار تاریخ در این دور از مذاکرات هم وجود داشته باشد.
    
    قابلیت نهفته ساخت سلاح بر اساس NPT غیرقانونی نیست. با این همه از 2003 تا به امروز این مساله تبدیل به چالشی در مذاکرات هسته یی شده است. آیا اصرار غرب بر این مساله در مذاکرات وجاهت قانونی دارد؟ چگونه می توان این چالش را از مسیر مذاکرات حذف کرد؟
    تولید سلاح هسته یی بر اساس معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته یی برای اعضایی که این معاهده را امضا کرده اند، ممنوع است. به دست آوردن تکنولوژی هسته یی که بتواند منجر به تولید سلاح هسته یی شود بر اساس معاهده منع تکثیر ممنوع نیست. این در شرایطی است که هدف کشور مدنظر استفاده از تکنولوژی هسته یی برای مصارف صلح آمیز تحت نظارت های آژانس بین المللی انرژی اتمی باشد.
    مشکل اصلی در مذاکرات میان ایران و 1+5 این است که امریکا و اتحادیه اروپا اطمینان کافی به نیت های ایران برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته یی ندارند. شاید اصلی ترین دلیل این بی اعتمادی هم این باشد که ایران پیش از این در گذشته برخی از فعالیت های هسته یی خود را پنهان کرده یا مخفیانه ادامه داده است. در حال حاضر اعتماد سازی اصلی ترین چالش در مذاکرات هسته یی است.
    
    ایران موافقت خود را با انواع بازرسی های در چارچوب قانون آژانس بین المللی انرژی اتمی و حتی فراتر از پادمان و امضای پروتکل الحاقی در پایان راه اعلام کرده است. در چنین شرایطی آیا این بازرسی ها قابلیت رفع نگرانی های غرب در خصوص برنامه هسته یی ایران را ندارد؟
    دسترسی هایی که ایران در 9 ماه گذشته به بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی داده است و همچنین همکاری هایی که از 11 نوامبر 2013 برای حل مشکلات پرونده هسته یی خود انجام داده است از پتانسیل کافی برای جلب اعتماد بین المللی در خصوص صلح آمیز بودن برنامه هسته یی ایران برخوردار است. اما این روند اعتمادسازی زمان می برد و منظور از زمان هم چندسال و نه چندماه است. البته که این مساله هم به تنهایی برای حل مشکلات موجود کفایت نمی کند.
    باید این نکته را مشخص کنم که امریکا و اتحادیه اروپا گمان می کنند که ایران ممکن است زمانی در آینده به این جمع بندی برسد که باید از آژانس بین المللی انرژی اتمی خارج شود و برای تولید سلاح هسته یی روند غنی سازی اورانیوم در سطح بالارا آغاز کند. این ترس را نمی توان در یک شب با مجوز صادر کردن برای بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی از میان برداشت. از میان برداشتن این شک و تردید به چندسال بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی وابسته است. در غرب در نخستین سال های انقلاب اسلامی ایران باورهایی شکل گرفته است که صحیح یا غلط از میان بردن آنها به چندسال بازه زمانی نیاز دارد. این تغییر نگاه بسیار سخت است چرا که نوع پوشش های خبری که در غرب از تحولات داخل ایران صورت گرفته همواره منصفانه نبوده است. علاوه بر این گروه هایی هستند که منفعت آنها در ترویج این باور است که ایران کشوری خطرناک به حساب می آید.
    
    ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی از یک سال پیش تا به امروز همکاری های فشرده یی را با هم برای حل اختلاف های فنی آغاز کرده اند. با این همه اخیرا ایران در ضرب الاجل زمانی 25 آگوست نتوانست به برخی از پرسش های موجود پاسخ دهد. به نظر شما اصلی ترین اختلاف میان ایران و آژانس در حال حاضر به چه مواردی محدود می شود ؟ آیا مذاکرات ایران با آژانس می تواند تاثیر مثبت یا منفی بر تعامل تهران با 1+5 داشته باشد؟
    تصور من این است که آژانس بین المللی انرژی اتمی از اینکه ایران هنوز نتوانسته است به دو مورد از مجموع مواردی که در ماه می برای حل آنها به آژانس متعهد شده بود، پاسخ دهد نگران است. ایران هنوز باید با مسائلی که در دوره آگوست – نوامبر متعهد شده بود پاسخ دهد. اما در خصوص تاثیرگذاری مذاکرات با آژانس بین المللی انرژی اتمی بر مذاکرات هسته یی ایران با 1+5 این را باید بگویم که در برنامه اقدام مشترک مصوب نوامبر 2013 از ایران خواسته نشده است که به عنوان یک پیش شرط برای توافق نهایی در این برنامه باید به سوال ها و نگرانی های موجود آژانس بین المللی انرژی اتمی پاسخ بدهد. البته به نظر می رسد که پیشرفت در پاسخ دادن به سوال های آژانس بین المللی انرژی اتمی می تواند تاثیر مثبتی بر روند به نتیجه رسیدن توافقنامه جامع هسته یی میان ایران و 1+5 بگذارد. از سوی دیگر، نبود همکاری کافی میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی هم می تواند بر موانع بر سر راه رسیدن به توافقنامه جامع تاثیرگذار باشد.
    
    یکی از اصلی ترین اختلاف ها میان ایران و آژانس بحث PMD است. مطالبه دقیق آژانس از ایران در این زمینه چیست؟ ایران ادعا می کند که در گذشته فعالیت های هسته یی با هدف نظامی نداشته و غرب این ادعا را نمی پذیرد. ایران چگونه می تواند به این گره در مذاکرات پایان دهد؟
    البته من اطلاع دقیقی در خصوص مطالبه های دقیق امروز آژانس ندارم. اما به نظر می رسد که یکی از این مسائل به شواهدی در خصوص برخی تجهیزات نظامی مربوط است که تکنولوژی خاصی را می طلبد. تکنولوژی که در سایر نقاط جهان برای ساخت بمب اتمی مورد استفاده قرار می گیرد. در حال حاضر بهترین راه پیش روی ایران این است که اثبات کند شواهد موجود منحرف کننده است یا اینکه این فعالیت ها را انجام داده است، چرا که تکنولوژی مدنظر استفاده های صلح آمیز و غیرهسته یی هم مانند استفاده در بخش های نفت و گاز را دارد.
    
    اخیرا طرحی در خصوص قطع اتصال سانتریفیوژها داده شده است. سود و زیان های این طرح برای ایران و 1+5 را در چه می دانید؟
    دلیل پشت پرده ارایه چنین طرحی تلاش برای افزایش دادن زمان مورد نیاز ایران برای تولید اورانیوم با غنای بالاست. روندی که در شرایطی که ایران در مسیر تحقق آن برآید باید با خروج ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی همراه باشد و قدم گذاشتن ایران در مسیر تولید سلاح هسته یی. افزایش دادن بازه زمانی مورد نیاز ایران برای رسیدن به مرحله تولید بمب در حقیقت به عنوان ابزاری برای اعتمادسازی در نظر گرفته شده است. ایران با موافقت کردن با این مساله می تواند میزان حساسیت های امریکا و اروپا را کاهش دهد.
    
    تحقیق و توسعه RAD یکی از اصلی ترین مباحث پرچالش در مذاکرات ایران و 1+5 است. به نظر شما الگویی که غرب برای برنامه هسته یی ایران در زمینه تحقیق و توسعه در نظر دارد به چه شکل است ؟ آیا محدودیت ها تنها برای یک بازه زمانی مورد توافق خواهد بود یا غرب به دنبال اعمال محدودیت دایمی بر برنامه تحقیق و توسعه ایران است ؟
    از آنجا که دقیقا با مواضع مذاکراتی اتحادیه اروپا و امریکا آشنایی ندارم نمی توانم به این پرسش پاسخ درستی بدهم. تنها چیزی که می توانم بگویم این است که این موضوع مستقیما با ترس و نگرانی از نیت های ایران ارتباط دارد. آنها نمی خواهند ایران به روند تولید و توسعه نسل سانتریفیوژهای خود ادامه دهد چرا که دستیابی ایران به نسل های پیشرفته تر از سانتریفیوژ می تواند به تولید سریع تر اورانیوم با درصد غنای بالامنتهی شود.
    
    بحث بازدید ها از پارچین همچنان به کرات شنیده می شود. این در حالی است که ایران می گوید در چند نوبت اجازه بازدیدهای گسترده از پارچین را داده و امکان بازدیدهای بیشتر در بازه های زمانی مورد علاقه غرب از این سایت وجود ندارد. چرا پارچین همچنان با وجود بازرسی های قبلی برای غرب مهم است؟
    در گذشته تنها دو مورد بازرسی صورت گرفته است. مساله اینجاست که ایران تنها مجوز دسترسی به برخی واحدها از تاسیساتی به بزرگی پارچین را صادر کرده است. در آن زمان که این دو مورد بازرسی صورت گرفته بازرسان آژانس دلیلی بر اصرار بر ساختمان ها و واحدهایی که نیاز به بازرسی آنها را حس نکرده بودند، نداشتند. آژانس شک دارد که برخی از کارهایی که در حوزه تکنولوژی چاشنی های انفجاری صورت گرفته است در واحدهایی از پارچین حدود 10 سال پیش صورت گرفته است.
    
    آیا نسخه یی عملی برای باز کردن گره ظرفیت و میزان غنی سازی ایران در نظر دارید که هم نگرانی غرب را پاسخ دهد و هم به ایران به عنوان عضو NPT حق فعالیت های صلح آمیز هسته یی را دهد؟
    در متنی که در تاریخ چهارم سپتامبر منتشر کردم این طرح را ارایه دادم که امریکا و اروپا باید موافقت خود را با ادامه فعالیت 10 هزار مورد سانتریفیوژ نسل اول در ایران اعلام کنند و در ازای آن از ایران بخواهند که ظرفیت سانتریفیوژ خود را تا زمانی که نیاز عملی این کشور تغییر نکند، افزایش ندهند. نیاز عملی ایران در چند سال آتی افزایش پیدا نخواهد کرد چرا که به دلیل فنی ایران نمی تواند سوخت مورد نیاز برای راکتورهای تولید برق را که خریداری کرده است تامین کند و به همین دلیل این سوخت را از روسیه تامین می کند. تنها زمانی که ایران بتواند راکتورهای خود را طراحی کند و بسازد می تواند به درجه یی از نیاز عملی دست پیدا کند که به افزایش ظرفیت غنی سازی خود نیاز داشته باشد.
    
    به نظر شما مدت زمان منطقی توافق جامع که در آن استراتژی برد - برد برای هر دو طرف مذاکره کننده لحاظ شده باشد، چند سال است ؟ ایران خواهان عدد تک رقمی است و غرب به عددی دو رقمی فکر می کند.
    من مدت ها بر این نکته تاکید داشته ام که ایجاد ارتباط منطفی میان این مدت زمان و بازرسی های آژانس در قالب پادمان می تواند کارساز باشد. در این صورت پنج تا هشت سال بازه زمانی از امروز کافی است تا آژانس در موقعیتی برای اطمینان دهی در خصوص نبود برنامه مخفی هسته یی در ایران کفایت می کند. در این بازه زمانی آژانس می تواند تایید کند که ایران هیچ برنامه هسته یی مخفی یا اعلام نشده در دستور کار خود ندارد. این بهترین گزارشی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی می تواند درخصوص هر عضو امضا کننده معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته یی ارایه دهد. زمانی که گزارشی با این محتوا در خصوص برنامه هسته یی ایران داده شود، دیگر دلیلی برای جدا نگه داشتن پرونده هسته یی ایران از دیگر اعضای معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته یی وجود نخواهد داشت.
    البته قبولاندن این منطق به اتحادیه اروپا و ایالات متحده کار آسانی نیست. آنها می خواهند همچنان و در شرایطی که آژانس بین المللی انرژی اتمی هم صحت صلح آمیز بودن برنامه هسته یی ایران را تایید کند، توهم ترس از نیت هسته یی ایران را تقویت کنند.
    
    از نظر شما جایگزین های توافق چه خواهد بود؟
    من بسیار امیدوار هستم که توافقی در خصوص مساله غنی سازی میان دو طرف حاصل شود و مطمئن هستم که این مساله می تواند راه را برای رسیدن به توافق جامع هموار کند. فکر می کنم عدم موفقیت در دستیابی به توافق جامع بسیار خطرناک است. چرا ؟ به این دلیل که امریکا در نوامبر 2016 رییس جمهور جدیدی خواهد داشت. یک جمهوریخواه ایده آل گرا می تواند در برابر تخاصم ورزی های نئومحافظه کارها مقاومت کند اما جمهوریخواه ایدئولوژی گرایی مانند جورج بوش در برابر این قبیل تخاصم ورزی ها مقاومت نخواهد کرد. از سوی دیگر رییس جمهور دموکراتی که احتمالاهیلاری کلینتون باید باشد نیز مدت هاست دنبال خوشحال کردن لابی اسراییلی است که مدت هاست بر طبل خصومت ورزی بیشتر با ایران می کوبند. بنابراین پس از 2016، این ریسک وجود دارد که ما شاهد فشار بر امریکا برای برخورد با ایران باشیم و تنها یک توافقنامه جامع می تواند مانع از تحقق چنین سناریویی شود.
    با این همه اگر ایران و 1+5 نتوانستند در خصوص مساله غنی سازی با یکدیگر تا پاییز امسال به توافق برسند پیشنهاد می کنم که ایران پیشنهاد تمدید برنامه اقدام مشترک تا 31 دسامبر 2016 را بدهد. در این مدت ایران می تواند راکتور 40 مگاواتی اراک را به روز کرده و در ازای آن هم بر سر از میان برداشتن بخش قابل توجهی از تحریم ها با غرب به توافق برسد. در این سناریو ایران می تواند بار دیگر در نوامبر 2016 و پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده شانس خود را برای حل گره غنی سازی امتحان کند. این احتمال وجود دارد که انتخابات 2016 منجر به روی کار آمدن رویکرد سیاسی جدیدی شود که در سایه آن رسیدن به راهکاری برای حل معمای مشکل غنی سازی ایران ممکن شود.