استفاده هدفمند تکفیری‌ها از توئیتر و فیسبوک

در ادامه سلسله گفت وگوها پیرامون جریان های افراطی در جهان اسلام از افکار و نحوه فعالیت گروه های مختلف افراطی در جهان عرب، با مالکی، کارشناس علوم سیاسی به گفت وگو نشستیم.

محمد مالکی در گفت وگو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، با بیان این که «فعالیت های جریان های افراطی امروزه از طریق استفاده از فناوری های پیشرفته روز همچون اینترنت صورت می گیرد» با گلایه از مراکز علمی - پژوهشی در ارتباط با جهان اسلام، یکی از نقاط منفی در مقابل جریان های تکفیری را ضعف و انفعال مراکز پژوهشی و علمی داخل کشور دانست که جریان شناسی صحیحی در آنها انجام نشده است.

متن کامل گفت وگوی ایسنا با این استاد دانشگاه به شرح زیر است:

- ریشه جریان افراطی یا تکفیری در دنیای اسلام را در چه می دانید؟

بنیادگرایی اسلامی و نوع افراطی آن یعنی سلفی گرایی تکفیری، یک قیام و شورش علیه وضع موجود و بحران چند بعدی به وجود آمده در کشورهای اسلامی بعد از ورود مدرنیسم به این کشورهاست. مدرنیسم با ورود خود به جهان اسلام باعث بروز بحران هایی در جوامع اسلامی شد که برای مسلمانان ناشناخته بود. از جمله این بحران ها می توان از بحران هویت، بحران مشروعیت، سوء حکومت نخبگان و فشار و سرکوب، تضاد طبقاتی و بحران فرهنگی در اثر نوسازی، نام برد. در واکنش به این بحران ها بود که بنیادگرایی اسلامی و نوع افراطی آن سلفی گرایی تکفیری بعنوان یک پاسخ، خود را در جهان اسلام مطرح کردند. مصر را باید خاستگاه سلفی گرایی تکفیری دانست. ریشه گروه های تکفیری فعلی در جهان عرب به گروه های اسلام گرای رادیکال مصر در دهه 1970 و 1980 باز می گردد. تشدید بحران های نشات گرفته از مدرنیسم در مصر و ضعف هیات حاکمه در یافتن راه حل مناسب برای آنها، اعتراض گسترده بنیادگرایان اسلامی را به همراه داشت. این امر باعث شد تا بسیاری از آنها برخلاف جنبش اخوان المسلمین که رویکرد اعتدالی داشت به خط مشی های افراطی روی بیاورند. از سوی دیگر اقدامات سرکوبگرانه هیات حاکمه در رویارویی با بنیادگرایان اسلامی باعث تشدید و تعمیق این قضیه شد. در واقع، سید قطب عمده ترین نقش را در رادیکالیزه کردن جنبش اسلامی و تدوین شیوه های استفاده از قوه قهریه، ایفا کرد. از دید او برای تبدیل جامعه جاهلی به جامعه اسلامی باید یک نیروی پیشتاز رزمنده شکل بگیرد و اعضای این گروه پیشتاز، وظیفه از میان بردن رژیم جاهلی را به عهده بگیرند. اعدام سیدقطب، شهرت گسترده او را به دنبال داشت و کتاب وی به مرامنامه جنبش های سلفی گرای تکفیری تبدیل شد.

- چه گروه هایی هم اکنون در حال فعالیت هستند؟

گروه هایی مثل سازمان الجهاد و جماعت المسلمین (التکفیر و الهجره) در دهه 1970 در مصر بر اساس اندیشه های سید قطب شکل گرفتند. گروه های سلفی تکفیری ابتدا در مصر شکل گرفتند و بعدها در دیگر کشورهای عربی و مناطقی مثل پاکستان، افغانستان و جنوب شرقی آسیا هوادارانی با نام های مختلفی مانند طالبان، جیش الاسلام و القاعده پیدا کردند. بتدریج برخی از گروه های اقماری القاعده، مستقل شده و گروه هایی مانند دولت اسلامی عراق و شام(داعش) و جبهه النصره شکل گرفتند.

- آیا غرب و بویژه آمریکا در گسترش فعالیت های گروه های اسلام گرای تکفیری نقشی اساسی دارند؟

غرب برای تداوم سیطره خود همواره به دیگری نیاز داشته و در این دوران گروه های تکفیری مثل داعش این نقش را بر عهده دارند. آمریکا در دهه های اخیر گروه های مسلح با دیدگاه های تکفیری را به عنوان ابزار اجرایی اصلی وارد سیاست های راهبردی خود کرده و از زمان اعلام جنگ علیه شوروی برای خارج کردن این نیروها از افغانستان از این گروه ها استفاده کرده است. انگیزه اصلی آمریکا از حمایت از گروه های اسلام گرای رادیکال فقط به خاطر ضربه زدن به شوروی و جلوگیری از نفوذ آن به کشورهای طرفدار آمریکا بود. در چهار دهه اخیر آمریکا هر گاه نیاز بوده از این سازمان های مسلح تکفیری استفاده کرده است. بعد از پایان یافتن اشغال افغانستان توسط شوروی، آمریکا اعضای این گروه ها را به برخی کشورهای عربی و اسلامی فرستاد تا جای پای آمریکا را در این کشورها تحت عنوان مبارزه با تروریسم و مقابله با پدیده "افغان های عرب" باز کند. همین بهانه بعدها در عراق استفاده شد و این کشور برای ایجاد اختلاف و تفرقه و درگیری های طایفه ای و مذهبی اشغال شد و این گروه ها عازم عراق شدند. آمریکا تمام این گروه ها را، گروه های تروریستی می نامند که در تمامی ابعاد بین المللی بتواند آنها را تحت تعقیب قرار دهد و به این ترتیب مواضع جدی خود در حمایت واقعی از تکفیری ها را مخفی می کند، چرا که خیلی از کارشناسان معتقدند که این گروه ارتش مخفیانه آمریکا هستند که برای تحقق اهداف این کشور تلاش می کنند. بعد از اینکه آتش درگیری ها در سوریه آغاز شد؛ آمریکا از گروه های تکفیری کمک گرفت و به تمام قدرت های موجود در کشورهای وابسته به خود دستور داد که روند فعالیت این گروه ها در سوریه را تسهیل کرده و آنها را با سلاح و تجهیزات کمک نمایند. در مورد عراق نیز این سناریوی حمایت از گروه های تکفیری تکرار شد و پس از اشغال عراق گروه های اقماری القاعده مانند داعش که در آن زمان دولت اسلامی در عراق خوانده می شد سازماندهی شده و به یکباره حملات ترورویستی که علیه نظامیان آمریکا در عراق صورت می گرفت، پس از آن تنها شهروندان غیرنظامی و غالبا شیعه را مورد هدف قرار داد. آمریکا اجازه داد که گروه " دولت اسلامی در عراق" رشد و گسترش یابد و با جذب تکفیری های سوری به داعش تبدیل شود.

- دیده می شود که این فرقه های افراطی، فعالیت های رسانه ای هم دارند، اینگونه فعالیت ها به چه صورت است؟

این گروه ها از رسانه های مختلف و فناوری های پیشرفته روز بویژه اینترنت برای نشر آموزه های خود و جذب نیرو استفاده می کنند. عمده فعالیت گروه های تکفیری استفاده هدفمند از شبکه های اجتماعی، به ویژه توئیتر و فیسبوک برای عضوگیری از میان جوانان مسلمان است. گروه های تکفیری از مدت ها پیش برای رساندن پیام یا انتشار فیلم های عملیات نظامی از شبکه اینترنت استفاده کرده اند، آنان همچنین از شبکه های اجتماعی به منظور جذب نیرو و جمع آوری پول و بحث و گفت وگو و هماهنگی راهبردی با یکدیگر استفاده می کنند. اغلب این گروه ها نیز از اسکایپ برای مصاحبه با افراد داوطلب عضویت، یا تبادل آرا درخصوص تاکتیک های نظامی استفاده می کنند و برخی نیز از وبسایت یوتیوب برای نشان دادن موفقیت های خود در عملیات جنگی و یا مستند سازی بهره می برند.

- عملکردشان چه نتایجی به دنبال داشته است؟

گسترش فعالیت های گروه های تکفیری پیامدهای منفی و مخرب بسیاری برای جهان اسلام داشته است که می توان به مخدوش شدن چهره واقعی اسلام، گسترش اسلام هراسی و نفرت از مسلمانان در غرب؛ ایجاد تفرقه در بین امت اسلامی و دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی، انحراف افکار عمومی از قضایای اسلامی مهم مانند قضیه فلسطین، هموار کردن راه برای برای حمله نظامی کشورهای غربی به بهانه مبارزه با تروریسم؛ از بین رفتن امنیت داخلی و ایجاد جنگ های داخلی در کشورهای اسلامی و در نتیجه گسترش ناامنی در منطقه و تهدید منافع ملی کشورها اشاره کرد.

- چه راهکارهایی را می توان برای مقابله با گروهای افراطی انجام داد؟

من فقط در زمینه فعالیت خودم، راهکار پیشنهاد می کنم و ارائه راهکارهای دیگر را به کارشناسان حوزه های مختلف می سپارم. به نظر من، با ابزارهای علمی و فرهنگی به خوبی می توان با پدیده هایی مانند جریانات تکفیری مقابله کرد. یکی از نقاط ضعف در مقابل جریان های تکفیری، ضعف و انفعال مراکز پژوهشی و علمی ماست که جریان شناسی صحیحی از این جریانات در آن انجام نشده است. وقتی شناخت این مراکز پژوهشی دقیق نباشد، نمی توانند راهکار ارائه دهند. مراکز پژوهشی ما به روز نیستند و در گذشته سیر می کنند، به همین دلیل توانایی درک و تحلیل تحولات جدید را ندارند. بنابراین ما نیازمند تأسیس مراکز علمی و پژوهشی پویایی هستیم که تحولات جهان اسلام را به طور دائمی رصد کنند. هرچه شناخت ما از جریانات مختلف منطقه ای و جهانی و روابط قدرت در سطح بین المللی بیشتر شود، قدرت ما در ارائه راهکار بیشتر خواهد شد.