روسیه و ناتو در آستانه طلاق

دیپلماسی ایرانی: رسانه های روسی مدعی شدند به دلیل عدم دعوت ناتو، روسیه در نشست سالانه که در سپتامبر سال جاری در ولز انگلستان برگزار می شود، شرکت نخواهد کرد. کارشناسان مهمترین دلیل عدم دعوت از روسیه را بحران اوکراین می دانند اما عوامل دیگری نیز در این مساله دخیل بوده که به موضوع شورای روسیه- ناتو مربوط می شود. روسیه همواره به چارچوب ناتو و سطح روابطش ایراد گرفته و حتی نسبت به برخی اقدامات پیمان آتلانتیک شمالی انتقادهایی را وارد کرده  از جلمه حضور ناتو در افغانستان که روسیه مخالف آن بود. اما آنچه حائز اهمیت است، هم غرب و هم روسیه خواهان ادامه وضعیت کنونی نیستند. هر دو آنها ضررهای اقتصادی و امنیتی را متحمل شده اند. هر دو به دنبال راه حلی برای برون رفت از وضعیت کنونی متاثر از بحران اوکراین هستند. ناتو برای تلطیف اوضاع، طرح اروپای شرقی خود و همچنین به عضویت در آوردن برخی کشورها به خصوص کشورهای جمهوری شوروی سابق را در نشست امسال خود به حالت تعلیق در آورده است. اما موضوع مهم قابل طرح در نشست امسال، بحران اوکراین و نحوه مقابله با روسیه است. در این خصوص با محمود شوری تحلیلگر مسایل روسیه به گفت وگو پرداختیم که در ادامه می خوانید:

گفته شده روسیه در نشست ناتو که سپتامبر سال جاری در ولز انگلستان برگزار می شود، شرکت نخواهد کرد، زیرا دعوتی از مسکو صورت نگرفته است. دلیل عدم دعوت از روسیه چیست؟ تا چه حد مسایل اوکراین، طرح اروپای شرقی ناتو در عدم دعوت دخیل است؟

همانگونه که پیش بینی می شد، پس از بروز بحران اوکراین و  نوع روابطی که میان روسیه و غرب به وجود آمد، روابط مسکو با ناتو نیز دچار چالش اساسی شد و حتی بسیاری از ساختارهای همکاری بین روسیه و ناتو به حالت تعلیق در آمد و عملا روابط این دو و گفت وگوهای آن ها نیز متوقف شد. شاهدیم پس از بحران اوکراین، سران ناتو، موضع گیری های مختلفی علیه روسیه داشتند و حتی در مواقعی کار به تهدید نظامی علیه روسیه رسید. ناتو روسیه را تهدید کرد که اگر بخواهد نیروی نظامی وارد اوکراین کند، پیمان آتلانتیک شمالی نیز از اوکراین دفاع خواهد کرد. بحث های حمایتی ناتو از اوکراین طی ماه های اخیر رنگ و بوی تقابلی شدید در برابر روسیه به خود گرفته بود. از این رو طبیعی بود که بعد از این رویدادها، روسیه که پیش از این در چارچوب شورای روسیه-ناتو به طور جانبی فعالیت می کرد، به نشست سال جاری دعوت نشود. در عین حال که این احتمال وجود دارد که یکی از موضوعات محوری اجلاس نوع مقابله با روسیه درباره اوضاع اوکراین باشد. این مساله می تواند به جدایی بین روسیه و ناتو دامن بزند.

روسیه از برگه خود در شورای امنیت برای مقابله با آمریکا از طریق حق وتو قطع نامه ها عمل می کرد، و همچنین در سازمان همکاری های شانگهای طی اقدامات مشترکی که با چین در حوزه های اقتصادی و نظامی انجام می دهد، مساله کاهش نفوذ آمریکا در منطقه آسیای میانه را دنبال می کند. تا چه این دو مساله موجب شده آمریکا مانعی برای عدم دعوت از روسیه برای نشست ناتو شود؟

تمامی مسایل یاد شده در یک بسته می گنجند و همه آنها کاملا در ارتباط با همدیگر است. پس از اتفاقات روی داده میان روسیه و غرب بر سر موضوع اوکراین، انتظار گسترش و ادامه روابط میان این دو همانند گذشته، نمی رفت. حتی انتظاری نمی رفت که روسیه و غرب به گفت و گوهای خود ادامه دهند. از طرفی طبیعی است که هم روسیه و هم آمریکا و غرب از همه ابزارها و امکانات خود در این مقطع استفاده کنند. در این سازمان همکاری های شانگ های امکانات و ظرفیت های خود را دارد. در عین حال نوع همکاری با چین الزما به منزله استفاده ابزاری برای مقابله با غرب نیست. زیرا معتقدم در وضعیت کنونی روس ها چندان به دنبال این مساله نیستند. اما به طور اگر بحران میان غرب و روسیه تشدید شود، ممکن است روس ها را به فکر استفاه از ظرفیت ها و امکانات سازمان همکاری های شانگ های کند.

گفته شده ناتو در یک عقب نشینی آشکار در مقابل روسیه طی مواضعی اعلام کرده در همایش سران این سازمان در سال جاری موضوع گسترش ناتو به شرق اروپا و همچنین عضویت کشورهایی مانند گرجستان، مقدونیه، بوسی و هرزگوین را در دستور کار خود قرار نمی دهد. دلیل عقب نشینی ناتو چیست؟ آیا روسیه از یک ظرفیت برای مقابله با ناتو برخوردار است؟

هم سران ناتو و هم رهبران روسیه به دنبال این نیستند که بخواهند بر روی آتش اوکراین نفت بریزند. تا همین جا نیز برای دو طرف هزینه های اقتصادی و امنیتی در بر داشته است. هم روس ها به لحاظ امنیتی و هم غربی ها نیز به دلیل تحریم های اقتصادی علیه روسیه، ضررهای را متحمل شده اند. از این رو هر گونه اقدامی که منجر به افزایش ضررهای دو طرف شود، اجتناب می کنند. مگر اینکه شرایط به گونه ای شود که طرفین بخواهند از تمامی ابزارها و امکانات خود بهره ببرند. تلاش ناتو برای عضویت کشورهای جدید به ویژه جمهوری های شوروی سابق می تواند واکنش جدی تر روسیه را در پی خواهد داشت. در شرایط فعلی غربی ها چندان به دنبال برانگیختن واکنش شدیدتر روسیه نیستند.

روسیه همواره دو موضوع را مانع مذاکرات بین خود و طرف ناتو اعلام می کند. یکی چارچوب ناتو و دیگری چارچوب روسیه-ناتویی است. چنانچه ناتو مصمم شود که در اجلاس اخیر طرح اروپای شرقی خودش را به اجرا بگذارد و مصوب کند، رویکرد روسیه چه خواهد بود؟ آیا روسیه دست به تقویت نیروهای نظامی- امنیتی خواهد زد؟

طبق اساسنامه ناتو اوکراین در وضعیتی نیست که به عضویت این نهاد در بیاید. زیرا کشوری که با مشکل جدایی طلبی مواجه است نمی تواند عضو ناتو شود.  به همین دلیل بحث عضویت اوکراین مطرح نیست. اما اگر روسیه به دنبال افزایش نیروهای خود در اوکراین باشد، ممکن است شرایط فرق کند و ناتو در قالب چارچوب های دیگری از اوکراین حمایت کند. ممکن است ناتو به این نتیجه برسد که حمایت نظامی از اوکراین داشته باشد. در این حالت شاید تقابل نظامی میان روسیه و ناتو شکل بگیرد. در غیر این صورت بعید است که ناتو به حدی پیش برود که موجب تقابل جدی با روسیه شود.

با توجه به نزدیک شدن به همایش سران ناتو آیا این امکان وجود دارد روسیه دست به تحرکاتی در آسیای میانه و اوکراین بزند و این نشست را با چالش جدید مواجه کند؟

پیش بینی نمی کنم. زیرا روس ها نیز به دنبال وخیم تر کردن اوضاع اوکراین نیستند و نمی خواهند روابط خود با غرب را وارد چالش جدیدتری کنند. هرچه چالش جدی تر شود، تحملش برای روسیه سخت تر است. شاید روس ها بتوانند از تقابل با اوکراین بیرون بیایند ولی بعید است بتوانند از میدان تقابل با غرب و ناتو خارج شوند. در عین حال که بعید است دو طرف از این رویارویی پیروز شوند. به طور حتم مشکلات روسیه در رویارویی با غرب بیشتر خواهد بود. زیرا روسیه تنها یک کشور بوده و باید با تعداد از کشورهای اروپایی و آمریکا مقابله کند. 

انتشار اولیه: شنبه 8 شهریور 1393 / باز انتشار: پنجشنبه 13 شهریور 1393