همکاری ایران و آمریکا علیه «داعش» شدنی است

سال های سال است که «خاورمیانه»، شب و روز آرامی به خود ندیده است. در میان این هیاهوی خونین، برخی رهبران خاورمیانه خود را به خواب زده اند؛ خواب عمیقی که کسی توان بیدارکردنشان را ندارد. خواب بیشتر مردم خاورمیانه اما بیشتر به «کابوس » شبیه است تا «رویا». «کابوس» پیشروی تکفیری های «داعش»، کابوس روزمره خون ریزی در غزه و... .

روزنامه شرق ریشه های مهم ترین بحران های جاری در منطقه را با دکتر «سیدمحمد صدر»، مشاور وزیر خارجه و معاون عربی-آفریقایی وزارت خارجه دوران اصلاحات به بحث گذاشته است.

 مدتی است که در همسایگی ایران، در عراق تکفیری های «داعش» فعال شده اند. در ابتدا بهتر است به این مساله بپردازیم که «داعش» چگونه به وجود آمد.

ببینید داستان به وجود آمدن «داعش» که حالا به خودش «خلافت اسلامی» لقب داده شبیه داستان طالبان در افغانستان است. اگر خاطرتان باشد، طالبان با کمک برخی کشورهای منطقه مثل عربستان، پاکستان، امارات متحده و برخی کشورهای فرامنطقه ای مثل آمریکا تشکیل شد. هر کدام از اینها هم در واقع بخشی از تشکیل طالبان را برعهده داشتند. یکی پول می داد، یکی سلاح و یکی هم زمینه آموزشی را فراهم می کرد. البته بعد از طالبان، القاعده تشکیل شد که تیر القاعده از شوروی به سمت آمریکا و دیگر کشورهای تشکیل دهنده نشانه رفت. چنانکه الان عربستان و پاکستان مشکلات جدی با طالبان و القاعده دارند. نکته مهم این است که مقداری باید منشا فرهنگی قضیه را مورد بررسی قرار دهیم. البته به غیراز ریشه های فرهنگی، مسایل سیاسی هم دخیل است.

 ریشه های سیاسی «داعش» چیست، چگونه امروز به اینجا رسیده است؟

از روزی که انقلاب اسلامی در ایران به پیروزی رسید با توجه به شعارهای ابتدای انقلاب و بحث «صدور انقلاب» و...، آمریکا خیلی جدی دنبال این بود که کشورهای عربی را قانع کند که دیگر اسراییل دشمن نیست چرا که اسراییل نمی خواهد رژیم های شما را ساقط کند اما ایران با انقلاب اسلامی اش می خواهد همه شماها را ساقط کند و یک حکومت انقلابی به وجود بیاورد. این قضیه همیشه بوده و بعضا تا حدی پیش رفت ولی آمریکا تا زمان دولت احمدی نژاد خیلی موفق نشد که این پروژه را جلو ببرد. عملکردهای دولت احمدی نژاد چه در سیاست داخلی و چه سیاست خارجی باعث شد کشورهای عربی منطقه به صورت کامل از همکاری با ایران چشم بپوشند و به سمت مقابل بروند. به همین دلیل ما یک دفعه می بینیم که باوجود همکاری هایی که دولت عربستان تا پیش از احمدی نژاد با دولت ایران داشت، رویه اش عوض می شود. حتی در زمان انفجار پایگاه نیروهای آمریکایی در «الخبر»عربستان (معروف به انفجار ظهران)، ریاض در مقابل آمریکا که با اتهام زنی به تهران، قصد حمله نظامی و هدف قراردادن 19 نقطه در ایران را داشت، ایستاد. پس از انفجار «الخبر» در حالی که آمریکا، ایران را متهم می کرد، عربستان حاضر به هیچ کار اطلاعاتی با آمریکایی ها نشد. اما یک دفعه می بینیم که در دولت احمدی نژاد اسناد بیرون می آید که پادشاه عربستان به آمریکایی ها می گوید «سر افعی را بزنید» که منظور او ایران است.

در همین زمان است که بحث «هلال شیعی» مطرح می شود. این «هلال شیعی» ادامه همان توطئه اولیه ای است که آمریکا در زمان پیروزی انقلاب اسلامی داشت. خلاصه حرفشان این است که عربستان و اعراب چرا نشسته اید که ایران در حال گرفتن همه منطقه است. آنها مدعی بودند که ایران، عراق شیعه را که گرفته، سوریه و لبنان را هم که در اختیار دارد، فلسطین را هم دارد می گیرد و در این بین کشورهای عربی و اهل سنت عقب مانده اند. صدام هم تا زمانی که بود در این زمینه کار می کرد و معتقد بود من نگهبان یکی از جبهه های مهم عربی در مقابل حرکت شیعی و ایرانی هستم. البته در این زمینه موفق شد تا حمایت های عربستان و امارات را بگیرد و میلیاردها دلار در جنگ کمک شد.

 خب؛ اینها به عنوان قسمتی از ریشه سیاسی بودند. اما ریشه های فرهنگی «داعش» در کجا پدید آمد؟

پس از سقوط «صدام» در عراق و در راستای آن تبلیغات، به قول آنها دولت شیعی در عراق حاکم شد و به ویژه بعد از آن، بحث سوریه مطرح شد که پس از آغاز مخالفت ها علیه «بشار اسد» و برخورد «اسد» با آنها، این قضیه را بدتر کرد. مساله ای هم اینجا مطرح است که در عراق اکثریت شیعه هستند اما در سوریه این طور نیست. در سوریه اکثریت با اهل سنت است. حکومت مطلوب از نظر ما، «حاکمیت اکثریت با رعایت حقوق اقلیت» است که «مخالفت با دولت» و «تظاهرات» هم جزوی از حقوق اقلیت است. با توجه به اینکه در عراق اکثریت با شیعیان بود، بالاخره باوجود حساسیت ها، توجیه پذیر بود. اما در سوریه اینگونه نشد و بحث شیعه و علویان پیش آمد و اینکه می گفتند یک اقلیت خودش را تحمیل می کند. به همین دلیل می بینید که «داعش» که تشکیل می شود و باوجود تشکیل در عراق، ابتدا از سوریه شروع می کند و آنجا فعالیت می کند تا مقدمه ای شود برای تشکیل «خلافت». درکل می توان گفت که این حوادث در یک شب ایجاد نشده؛ برخوردهای هفت، هشت ساله اخیر - ازجمله؛ کم توجهی دولت های عراق و سوریه به «اهل سنت» - مجموعا زمینه ای شد تا توطئه آمریکایی-اسراییلی شکل بگیرد و «داعش» به وجود بیاید. نکته بسیار مهم این است که باید برخورد فرهنگی صورت گیرد، ببینید درحالی که بیش از 50هزار نیروی ارتش و پلیس در «موصل» وجود داشت، «داعش» با دوهزارنفر حمله می کند و با تسلیم نظامیان و بدون جنگ، «موصل» یک شبه تصرف می شود. حالا کار اطلاعاتی کردند یا خیانت بوده، حتما زمینه مردمی هم وجود داشته است. باید به این مساله توجه شود که خوشبختانه در حال حاضر این فکر به وجود آمده که در کنار مقابله با عملیات تروریستی «داعش»، باید زمینه های فرهنگی استقبال از آن از بین برود و «اهل سنت» جذب شوند. با کارهای بسیار احمقانه و جنایتکارانه ای که «داعش» انجام داده، غیر از شیعیان، مسیحیان و کلا همه جهان علیه آنها واکنش نشان می دهند. در خود «اهل سنت» هم این فکر به وجود آمده که اینها دارند آبروی اسلام را می برند. درصورتی که جذب «اهل سنت» انجام شود، به سمت حل مساله پیش خواهیم رفت.

 می توان گفت که همه کشورهای منطقه ازجمله ایران به نوعی از پیدایش «داعش» شگفت زده شدند. این ضعف دیپلماسی بوده یا اطلاعاتی؟ یا اساسا قایل به وجود ضعف هستید؟

مسلم است که طرف مقابل یعنی «داعش» به خوبی از اصل غافلگیری استفاده کرد چرا که هیچکس پیش بینی نمی کرد «موصل» سقوط کند و دلیلش ضعف اطلاعاتی حکومت عراق بوده است. اما در مورد آمریکا که به صورت آشکار با «داعش» مخالفت می کند، باید دید که آنها هم دچار ضعف اطلاعاتی بودند یا خیر. یا اینکه آمریکایی ها می دانستند و عکس العمل نداشتند و اطلاعاتی به دولت عراق نداده اند. البته در حال حاضر به ظاهر همه با «داعش» مخالفت می کنند، اما دستگاه های اطلاعاتی منطقه - چه کشورهای عربی و چه غیرعربی - هرکدام بنابه دلایلی به صورت مستقیم و غیرمستقیم با آن همکاری می کردند. این قضیه مقداری پیچیده است و بروز ناگهانی «داعش» و شوکه شدن کشورها، نتیجه همین توطئه همه جانبه و بزرگ است که مانند آتش زیر خاکستر بوده است.

 آیا آتش «داعش» دامنگیر کشورهای دخیل در پدید آمدنش هم خواهد شد؟

قطعا دامنگیر آنها هم خواهد شد. چراکه ویژگی تفکر افراطی، عدم حاکمیت عقل است. این بی عقلی یک موقع مثل همان تجربه طالبان به سمت تشکیل دهندگانش برمی گردد. یکی از ویژگی های «داعش»ی ها، تکفیر است؛ یعنی حکم به کافربودن مسلمانان. در حال حاضر به شیعیان این حکم را می دهند، یک مدت دیگر می گویند، عربستان و بقیه مسلمین هم کافر هستند. اینها مسیحیان و یهودیان را تکفیر نمی کنند. از دید آنها، تکفیر یعنی مسلمانی که از اسلام خارج شده است؛ حالا چگونه مسلمان از اسلام خارج می شود؟ مثلا یکی از احکام اصلی اسلام را تعطیل کند. آنها مهم ترین حکم را جهاد می دانند که تعطیل کنندگانش را کافر می دانند. چند مدت دیگر، حکم تکفیر حکومت های عربی و مردم آنها را هم خواهند داد و برایشان مجازات اعدام صادر می شود. بنابراین حتما به آنها برخواهد گشت. مقام معظم رهبری در مورد قضایای اخیر - چه در ارتباط با اسراییل و چه در ارتباط با «داعش» - صحبت بسیار خوبی داشتند. کل دولت ها و ملت های اسلامی به ویژه علما و دانشمندان باید از نظر فکری و فرهنگی با اینگونه حرکات و افراطی گری مقابله کنند. الان این حرکات کل جهان اسلام را فراگرفته و مختص یک کشور نیست. الان افراطی گری تحت نام اسلام، دامان اهل سنت را گرفته و علمای اهل سنت برای رد افکار آنها و نشان دادن بی ارتباطی رفتار آنها با اعتقادات مسلمانان و رفتار پیامبر (ص)، مسوولیت سنگینی دارند. چرا که متاسفانه تاکنون با شعارهایی که می دهند، توانسته اند برخی از جوانان اهل سنت را جذب کنند.

 مدتی قبل معاون وزیر اطلاعات اعلام کرد 30نفر در ارتباط با «داعش» در ایران دستگیر شده اند. خب این خطر بالقوه ای را در ایران ایجاد کرده است. آنها در ایران چه جایگاهی دارند؟

در ایران هم هست، اما خطر جدی ای وجود ندارد. خطر جدی در کشورهایی است که «اهل سنت» در اکثریت هستند مثل عربستان و بقیه کشورهای عربی. نکته دیگر اینکه اینها به منطقه محدود نمی شوند و در کشورهای اروپایی هم کار می کنند و تعداد زیادی از جوانان اروپایی برای جنگ به سوریه می روند. بنابراین «داعش»، خطری برای یک کشور نیست، بلکه یک خطر بین المللی است. این خطر، ایران و کل کشورهای منطقه را تهدید می کند، اما در ایران به صورت جدی نیست. چرا که «اهل سنت» ایران در اقلیت هستند و از آن گذشته، «اهل سنت» ایران، فرهیخته تر و باشعورتر از این حرف ها هستند که دچار اندیشه افراطی «القاعده» یا «داعش» شوند. البته زمینه اجتماعی موضوع مهم است و باید زمینه اجتماعی قضیه - حتی در «اهل سنت» ایران - از بین برود. جذب هرچه بیشتر «اهل سنت»، ایجاد حس دوستی و مشارکت دادن آنها در قدرت از کارهایی است که در این زمینه موثر است.

 در صحبت هایتان به اشتباهات دولت عراق در برخورد با «اهل سنت» اشاره کردید. از طرفی، ما همواره از دولت عراق حمایت کرده ایم . این مناسبات نمی تواند به روابط ایران و عراق ضربه بزند؟

اینجا بحث فرد نیست. در انتخابات قبلی ائتلاف نوری مالکی پیروز شد و طبیعی بود که با توافق ائتلاف، نخست وزیر تعیین شد و حمایت از روند قانونی از سوی ایران یک امر عادی است. آنچه مسلم است، این است که الان داخل عراق - چه اهل سنت و چه اکثریت شیعه و حتی کردها - در مجموع از عملکردهای جاری راضی نیستند. در هر صورت حتما عملکردهای اشتباه وجود داشته که نتیجه اش این عکس العمل شده است. نکته مهمی که همیشه در مسایل سیاسی و اجتماعی وجود دارد، این است که هر حرکت سیاسی، در صورتی که زمینه اجتماعی نداشته باشد، به جایی نمی رسد. حتی قوی ترین و باانگیزه ترین آدم ها، اگر اهداف و خواسته هایشان مردمی نباشد به جایی نمی رسند. مشخص است که بالاخره به گونه ای عمل شده و این حساسیت در اهل سنت به وجود آمده و تحریک شده اند که تا حدی به شعارهای تند «داعش» جواب داده اند که امیدواریم با برخوردهای عاقلانه این مساله برطرف شود.

 حالا چه دوست داشته باشیم یا دوست نداشته باشیم، «داعش» وجود دارد. آیا می توان گفت که عراق به سمت تقسیم به کردهای شمال و سنی های مرکز و شیعیان جنوب پیش می رود؟ اساسا در آینده عراقی وجود خواهد داشت؟

معتقدم که عراق خواهد ماند و تجزیه نخواهد شد. حتی برخی رهبران کرد هم، با اینکه حرف های تندی زده اند، کم کم به این نتیجه می رسند که سخنانشان دقیق نبوده است. نه در داخل عراق، نه کشورهای منطقه (از همه مهم تر ایران و ترکیه) و نه قدرت های جهانی، هیچکدام با تجزیه عراق موافق نیستند. انشاءالله به زودی دولت عراق تشکیل می شود؛ آیت الله «سیستانی» هم اشاره کردند که دولتی باید روی کار بیاید تا کل منافع مردم عراق را در نظر بگیرد و طایفه ای و فرقه ای عمل نکند. انشاءالله به مرور زمان بحث تجزیه عراق و «داعش» از بین می رود؛ البته در صورتی که اهل سنت عراق، جذب حاکمیت شوند و از طرف دیگر هم دولت عراق عاقلانه عمل کند و درصدد جذب اهل سنت باشد. عملکرد درست دولت عراق، زمینه از بین رفتن «داعش» را فراهم خواهد کرد.

 «داعش» در منطقه یک سری حامی دارد که خواسته یا ناخواسته «داعش» را به اینجا رسانده اند. این می تواند باعث ایجاد هم گرایی بین ایران و کشورهای منطقه شود؟

هم قضیه «داعش» و هم حمله اسراییل به غزه موضوعی است که می تواند عامل وحدت بین دولت ها و کشورهای اسلامی شود که مقام معظم رهبری هم به آن اشاره کردند. همان ضرب المثل معروفی که می گوید «عدو شود سبب خیر، اگر خدا خواهد» اینجا مصداق دارد. «داعش» و اسراییل که دو دشمن جدی ایران و جهان اسلام هستند، می توانند عامل وحدت دنیای اسلام شوند که شعار انقلاب اسلامی هم بوده و همه باید دست به دست هم دهند. همانطوری که برخی کشورها در تشکیل «داعش» و حمایت های مالی و اطلاعاتی از آن نقش داشتند، باید نقششان را برعکس کنند و کنار ایران قرار بگیرند تا هم منطقه و کشورهای عربی را نجات دهند و هم این لکه ننگی که عملکرد «داعش»ی ها بر دامن اسلام ایجاد کرده از بین برود و نشان دهند اسلام اینگونه که آنها نشان داده اند، نیست و دین رحمت و محبت است.

 حالا به غیر از ایران و کشورهای منطقه، آیا ایران و آمریکا می توانند برای مبارزه با «داعش» کنار یکدیگر قرار بگیرند؟

هم در مورد «داعش» و هم در موضوع اسراییل، همکاری ایران با آمریکا و اروپا شدنی است. از طرفی هم مشخص است که مواضع ایران در ارتباط با «داعش» و اسراییل درست است. ایران همیشه اعلام کرده که اسراییل سمبل تروریسم دولتی است، «داعش» نیز سمبل تروریسم است. معاون وزیر خارجه انگلیس در اعتراض به عملکرد دولتش در رابطه با اسراییل استعفا کرده است. یعنی جنایتکار دانستن اسراییل حتی وارد اروپا و کابینه کشورهای اروپایی نیز شده است. عین این قضیه در مورد «داعش» هم هست. اینها کل دنیا را تهدید می کنند. مگر برج های دوقلو و 11 سپتامبر مساله کمی بود؟ آنجا بود که حامیان القاعده و طالبان فهمیدند چه کرده اند. مبارزه با «داعش» هم فقط نظامی و جنگی نیست بلکه مبارزه فرهنگی و ایدئولوژیک جدی است، باید مشخص شود اینها جایگاه و پایگاهی در میان مسلمانان اعم از شیعه و سنی ندارند. در این زمینه آمریکا به همکاری ایران و همچنین علمای اهل سنت نیاز دارد.

 پس چرا میان ایران و آمریکا همکاری شکل نگرفته است؟

اگر آمریکایی ها بخواهند عاقلانه عمل کنند، باید به سمت همکاری با جهان اسلام حرکت کنند. البته مبارزه با تروریسم هم مبارزه علیه «داعش» است و هم علیه «نتانیاهو». چون اینها یک جور عمل می کنند.

 خب حمایت و حفاظت از امنیت اسراییل مصوبه شورای امنیت ملی آمریکاست و واشنگتن نمی تواند با اسراییل مبارزه کند.

بالاخره، حداقل یک حرکتی مثل انگلیس انجام شود. اگر در عمل نمی تواند، لااقل موضع گیری کند. چیزی که آمریکا متوجه نمی شود، این است که علت اصلی تمام مخالفت ها در جهان اسلام علیه آمریکا، همین حمایت هایش از اسراییل است. یعنی آمریکا حتی منافع ملی اش را به خاطر اسراییل از دست داده است. اسراییل را با شش، هفت میلیون جمعیت درست کرده اند، در صورتی که بیش از یک میلیارد مسلمان را از دست می دهند. آنها هنوز متوجه این موضوع نشده اند که این حمایت ها در جهت منافع ملی شان نیست. در حالی که اسراییل زن و بچه و همه جا را در غزه نابود می کند، رییس جمهوری آمریکا می گوید اسراییل حق دفاع از خود را دارد، که به نظر من خیلی به منش و روش آقای اوباما نمی خورد. این اشتباه بزرگ نشان دهنده این است که صهیونیست ها و نهادهایشان در آمریکا اعم از «آیپک»، طرفدارانشان در کنگره، «تی پارتی» و «صهیونیست های مسیحی» چقدر قدرت دارند تا رییس جمهوری آمریکا مجبور به اتخاذ چنین موضعی شود. تجربه سیاسی من نشان می دهد تمام شعارهای انسان گرایانه ای که غرب به آن می بالد، وقتی به اسراییل می رسد کنار می رود. شعار دموکراسی، حقوق بشر و مبارزه با تروریسم می دهند اما به اسراییل که می رسد، کنار گذاشته می شود. شعار دموکراسی می دهند ولی وقتی دولت قانونی حماس تشکیل می شود، دولت را تحت فشار قرار می دهند. واقعا دولتی تروریست تر از دولت اسراییل که در مدرسه سازمان ملل، زن و بچه مردم را می کشد، وجود دارد؟ این نشان می دهد باوجود اینکه می گویند شعارهایشان جهانشمول است، تمام آنها وابسته زمانی و مکانی است.

 هم زمانی پیشروی «داعش» با شروع جنگ اسراییل علیه غزه می تواند معنا و مفهوم خاصی داشته باشد؟

یک تحلیل وجود دارد به دلیل اینکه اکثر کشورهای عربی و مسلمان درگیر «داعش» هستند و فرصتی ندارند تا از فلسطین دفاع کنند، اسراییل از این موقعیت استفاده و حمله کرده است. در مورد آمریکا هم مشابه این تحلیل وجود دارد؛ اسراییل فکر می کرد آمریکا از یک طرف مشغول مذاکرات با ایران است و از طرف دیگر، انتخابات کنگره نیز در پاییز در راه است؛ بنابراین فرصت خوبی برای حمله و جنگ علیه فلسطین است. اسراییل از هر فرصتی استفاده می کند تا حماس را در فلسطین از بین ببرد.

 الان اسراییل به بهانه وجود تونل ها در غزه و از بین بردن آنها به حملاتش ادامه می دهد. دلایل واقعی جنگ اسراییل چه مساله ای می تواند باشد؟

به غیر از بحث ادعایی اسراییل در مورد ازبین بردن تونل ها که می خواهد مردم را علیه حماس تحریک کند، اسراییل طرف مقابلش را دولت خودگردان می داند و همواره به دنبال ایجاد تفرقه بین حماس و دولت خودگردان است. این دو (حماس و دولت خودگردان) دو قدرت واقعی داخل فلسطین هستند که تقریبا هم قدرتشان مساوی است. این سخن را من از قول خالد مشعل می گویم. زمانی که عرفات زنده بود، از خالد مشعل پرسیدم پایگاه مردمی گروه های فلسطینی، چقدر است؟ او گفت مقبولیت «حماس» و «فتح» نزد مردم نزدیک به 90درصد است که تقریبا این مقدار نصف، نصف است. همیشه اسراییل به دنبال ایجاد تفرقه بین این دو گروه بوده و از وحدت آنها هم همواره وحشت داشته است. وحدت حماس و فتح و تشکیل دولت ائتلافی برای اسراییل سنگین بود. چون نشان داد طرفین به این نتیجه رسیده اند که باید با هم توافق کنند. یعنی «محمود عباس» به این نتیجه رسید بدون «حماس» به جایی نمی رسد و اسراییل هم به قول هایش عمل نمی کند و به شهرک سازی و سایر اقداماتش ادامه می دهد. «محمود عباس» احساس کرد حتی اگر آمریکا هم بخواهد «طرح صلح» به نتیجه برسد، گزینه ای در دستش نیست تا به مذاکره با اسراییل برود. از آن طرف هم حماس به دلیل سقوط «اخوان المسلمین» در مصر که پشتیبان محکم حماس بود و بعضی دلایل دیگر، موقعیتش تغییر کرده بود. این عوامل باعث شد دو طرف به سمت یکدیگر بروند و دولت ائتلافی تشکیل دهند و اسراییل از آن خشمگین شد که یکی از دلایل حمله هم می تواند این باشد.