ایران و تاجیکستان؛ مبادله "نفت و گاز" با "آب"

کارمان به جایی رسیده است که راضی شده ایم «نفت وگاز»مان را با «آب» تهاتر کنیم. آن هم با کشوری چون تاجیکستان. به قیمت تامین برق تابستانی، آب پشت برخی سدها را هدر داده ایم تا اگر در ماه های آینده به مقدار کافی بارش باران نداشته باشیم، پاییز و زمستان، بحران جدی کم آبی را تجربه کنیم. کم آبی باعث شده است تا بعضی مزارع جنوب تهران با آب های آلوده آبیاری شوند، تا مصرف کنندگان تهرانی احتمال بیماری شان و  سرطانشان بالا رود. اقلیم ایران خشک تر می شود.» این خبرها از گفت وگوی اختصاصی با رییس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست بیرون آمده است.

وزیر نیرو نیز دیروز اعلام کرد واردات آب وارد فاز مطالعاتی شده است. او البته در پاسخ به درخواست نمایندگان مجلس برای واردات آب می گوید: می توان از کشورهایی که با آن ها تعاملاتی داریم آب وارد کنیم اما احتمال تغییر در تعاملات است و وابستگی در مساله آب به هیچ وجه خوشایند نیست. حمید چیت چیان گفت: موضوع واردات آب را مطالعه می کنیم و با برخی کشورها مذاکراتی در این زمینه انجام داده ایم. چیت چیان همچنین توضیح می دهد: واردات آب وابستگی ایجاد می کند. ممکن است درصورتی که واقعا نیازمند واردات باشیم این کار انجام شود البته با تعاملاتی که با کشورهای همسایه داریم جوابگو خواهد بود.

عباس رجایی، بیش از یک دهه است که نمایندگی اراک در مجلس شورای اسلامی را برعهده دارد. ریاست کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست در دوره های هشتم و نهم برعهده اوست. رجایی ابایی ندارد که صریح سخن بگوید و توضیح دهد که وزیر نیرو برای توضیح درباره بحران آب به مجلس آمده است: «آقای چیت چیان به کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست آمدند و برای مقابله با این بحران 12راهکار به ترتیب اولویت تدوین شده است.» حمید چیت چیان، وزیر نیرو برای مشکلات برق باید به کمیسیون انرژی برود و برای مشکلات آب کمیسیون کشاورزی. آیا نمی توان بخش آب را به وزارت جهاد کشاورزی برد یا وزارت «آب و محیط زیست» تشکیل داد؟ کل مصرف آب کشور حدود 110میلیاردمترمکعب است. 92درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می شود. کارشناسان معتقدند 65درصد آبی که به بخش کشاورزی اختصاص می یابد هدر می رود.

 برآوردهای انجام شده توسط کارشناسان بخش آب نشان می دهد برای تولید یک کیلوگرم گندم هزارو300لیتر آب مصرف می شود. برای تولید یک کیلو گوشت 15هزارلیتر آب صرف شده و برای تولید یک قالب پنیر 500گرمی، دوهزارو500لیتر آب مصرف می شود. وقتی از رییس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست می پرسم که در شرایط بحران آبی چه توجیهی دارد تا این همه آب در بخش کشاورزی هدر رود صحت آمار را زیر سوال می برد: «این آمارها درست نیستند و بر اساس حساب و کتاب و استنتاج درست تدوین نشده اند. بر اساس کدام سنجش علمی گفته می شود که 92درصد آب استحصالی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود که بعد با روش های غیرعلمی آن را بر حجم محصولات کشاورزی تقسیم کنند و بگویند برای تولید فلان محصول این مقدار آب مصرف شده یا آن مقدار هدر رفته است.»

آقای رجایی، درست در نیمه تابستان بحران آب و برق به حدی جدی شده است که وزارت نیرو اعلام کرده می خواهد برای تذکر عملی به برخی مشترکان پرمصرف، آبرسانی به آنها را در تهران برای چندساعت محدود کند. می خواهم سوالاتم را از اینجا آغاز کنم که جنابعالی به عنوان رییس کمیسیونی که نظارت بر بخش آب کشور را برعهده دارد، عمق بحران آب را چطور ارزیابی می کنید؟ 

صریح می گویم که اگر بارندگی مناسب در پاییز و زمستان نداشته باشیم در ماه های آینده واقعا بحران کم آبی خواهیم داشت. چراکه برای تامین برق تابستانی، دستور داده شده است تا ذخایر سدهای نیروگاه های برق آبی آزاد شود تا برق در تابستان قطع نشود. به همین دلیل ذخایر این سدها هدر رفته است. این آب هرز رفته و در فصل پاییز و زمستان مشکل جدی ایجاد خواهد کرد. 

 نمی توان بحران کم آبی کشور را به رها سازی آب سدهای برق آبی برای تامین برق تابستانی مرتبط کرد. در حالی که گفته می شود 65درصد آب اختصاص یافته به بخش کشاورزی هدر می رود. 92درصد آب کشور هم در بخش کشاورزی مصرف می شود! 

اولا؛ بنده بحران آبی کشور را تنها به رهاسازی آب پشت سدهای برق آبی منتسب نکردم. گفتم که این مساله در تابستان باعث خواهد شد در دوفصل آینده اگر نزولات آسمانی خوبی نداشته باشیم بحران کم آبی را جدی تجربه کنیم. دوما؛ قابل کتمان نیست که آب در بخش کشاورزی به صورت درست مصرف نمی شود. بنده می گویم آماری که در مورد اختصاص 92درصد آب کشور به بخش کشاورزی و هدررفت 65درصد آن ارایه می شود با حساب و کتاب و دقیق تدوین نشده است. چنین آماری را به این غلظت قبول ندارم. 

 به نظر شما در شرایطی که بحران آبی را تجربه می کنیم، کشت گسترده برخی محصولات کشاورزی با روش های آبیاری فعلی توجیه منطقی دارد؟ 

مشکل ما در کشت محصولات کشاورزی نیست. مشکل جای دیگری است. سد می زنند اما کانال های انتقال اول و دومش را کامل نمی کنند. حدود 30درصد آب ها در کانال ها تبخیر می شود. اجازه دهید یک مثال بزنم که متوجه شوید مشکل کجاست. ما باید برای آبیاری نوین بخش کشاورزی برای پنج سال، سالی 10هزارمیلیاردتومان سرمایه گذاری کنیم. اما دولت در بودجه امسال فقط 300میلیاردتومان به این کار اختصاص داد. کلی در مجلس تلاش کردیم تا هزارمیلیاردتومان هم به آن اضافه کردیم و بودجه آبیاری تحت فشار بخش کشاورزی را به هزارو300میلیاردتومان رساندیم. 

 اما بر اساس قانون، دولت 85درصد هزینه آبیاری تحت فشار کشاورزان را تامین می کند. 

درست است. اما دولت هزینه آبیاری تحت فشار هر هکتار را چهارمیلیون تومان برآورد می کند. در حالی که هزینه واقعی آن 10میلیون تومان در هر هکتار است. با این روش دولت در حقیقت تنها 40درصد هزینه آبیاری تحت فشار را به کشاورزان پرداخت می کند. 

با اوج گیری بحران آب در کشور، به تازگی شایعاتی درخصوص واردات آب از کشورهای همسایه مطرح شده است. آیا این مطلب صحت دارد؟ اگر صحت دارد آیا مجلس در جریان واردات آب قرار گرفته است؟ 

من مخالف واردات آب نیستم. اگر این کار بر اساس ضوابط و اصول خودش انجام شود مشکلی ندارد. نکته مهم این است که نباید روی واردات آب به عنوان مساله ای بلندمدت حساب کنیم.

 پاسخ سوالم را ندادید. آیا صحت دارد که ایران برای واردات آب از کشورهای همسایه در حال مذاکره است؟ 

بله. مذاکراتی با تاجیکستان برای واردات آب انجام شده است. قرار شده به تاجیکستان نفت و گاز بدهیم و از آنها آب بگیریم. 

مذاکرات ایران و تاجیکستان بر سر تهاتر چه مقدار آب با نفت و گاز است؟ 

در حال مذاکره با تاجیکستان برای واردات حدود دو تا سه میلیاردمترمکعب آب هستیم. البته تا جایی که بنده در جریان هستم فعلا این موضوع در حال مذاکره است. تاجیک ها در این باره اعلام آمادگی کرده اند. 

 اما ایران با تاجیکستان مرز مشترک ندارد. بنابراین انتقال آب این کشور به ایران بسیار دشوار خواهد بود. اگر این مذاکرات به نتیجه برسد چه شیوه ای برای انتقال آب در نظر گرفته خواهد شد؟ 

بالاخره این موضوع یکی از محدودیت های واردات آب از تاجیکستان خواهد بود. اگر مذاکرات به نتیجه نهایی برسد قاعدتا باید آب تاجیکستان از طرق خط لوله یا کانال از مسیر یکی از کشورهای همسایه به ایران برسد.

آقای رجایی، در چندماه اخیر درباره بحران آب زیاد بحث شده است. آیا وزیر نیرو را دراین باره به مجلس و کمیسیون کشاورزی فراخوانده و جمع بندی مشخصی از آینده آبی کشور کرده اید؟ 

بله. آقای چیت چیان به کمیسیون آمدند و به صورت جدی درباره بحران کم آبی بحث کردیم. 12روش هم برای مقابله با بحران آب مشخص کرده ایم که طبیعتا باید به ترتیب اولویت اجرا شود. به این جمع بندی رسیده ایم که اقلیم کشور به سمت خشک ترشدن پیش می رود. مگر آنگه با رحمت پروردگار، بارش های مناسبی داشته باشیم. البته آمار بلندمدت بارش ها تغییر زیادی نداشته و نزولات آسمانی قابل قبولی داشته ایم اما نحوه و زمان بارش ها به هم ریخته است. به طور مثال همین هفته گذشته در برخی نقاط کشور شاهد بارش تگرگ بودیم در حالی که در تابستان هیچ وقت این وضع را نداشتیم.

مهم ترین راهکارهای این 12روشی که تدوین کرده اید، چیست؟ 

یکی اینکه طرحی را پیشنهاد کرده ایم که برای 10سال، سالی یک میلیارددلار در بخش آبخیزداری و آبخوان داری (اجرای عملیات مکانیکی روی زمین که سرعت حرکت آب را کند می کند تا آب فرصت نفوذ در زمین را پیدا کند.) هزینه شود. این برنامه موافق محیط زیست است و باعث تعادل در زمین و محیط زیست می شود. طرح دیگر این است که روی باروری ابرها بیشتر کار کنیم. یک طرح هم استفاده مجدد از پساب های کشور است. 

 بحث استفاده از پساب ها حساس است. ابتدا مایلم بدانم اساسا آمار دقیقی از پساب های کشور دارید؟ 

بله. مجموع پساب های شهری، کشاورزی و صنعتی کشور 40میلیاردمترمکعب است که می توان آن را با شش یا هفت بار تصفیه قابل شرب کرد. یا با سه بار تصفیه برای مصارف دیگر استفاده کرد. 

ممکن است مردم ایران قبول نکنند تا از پساب های تصفیه شده برای مصرف شرب استفاده کنند! 

ممکن است بعضی از مردم در این زمینه ملاحظاتی داشته باشند اما باید درباره اش فرهنگ سازی کرد. 

 اصلاح شیوه های بهره وری از آب شاید یکی از مهم ترین راه های مبارزه با بحران کم آبی است. برای آن کاری نکرده اید؟ 

بودجه آبی کشور الان پنج هزارمیلیاردتومان است. با این بودجه سال ها طول می کشد که پروژه های نیمه تمام آبی به اتمام رسد. تاکنون 200هزارمیلیاردتومان صرف سازه های آبی کرده ایم در حالی که نیازمان 500هزارمیلیاردتومان است تا سازه های نیمه تمام آبی به اتمام رسد. اجازه بدهید مثالی بزنم. اگر شهرداری در زمان خودش بزرگراه ها را تکمیل نکند به علت افزایش خودروها ممکن است بعد از تکمیل بزرگراه، باز هم مشکل ترافیک حل نشود. 

اخیرا وزارت نیرو برنامه ای برای محدودکردن مصرف مشترکان پرمصرف تهرانی اعلام کرده است. شما به عنوان رییس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس با محدودکردن آب مردم برای جلوگیری از کمبود آب موافق هستید؟ 

به نظرم بیشتر باید در این زمینه فرهنگ سازی شود. مردم را نمی توان از فاکتورهای حیاتی محروم کرد. الان برای تامین آب به ویژه در تهران بیشتر از آب چاه استفاده می شود که به سفره های زیرزمینی آسیب می رساند. 

بحران بی آبی در کشور تا چندسال دیگر ادامه خواهد داشت؟ دراین باره ارزیابی ای دارید؟ 

عمق بحران آب به حدی است که اگر اقدامات سریع و حیاتی برای استحصال و نحوه مصرف آب انجام ندهیم در 10سال آینده به جای نامناسبی می رسیم. 

 جای نامناسب یعنی کجا؟ 

یعنی مشکلات جدی پیدا می کنیم. 

مشکلات جدی پیدا می کنیم یعنی چه آقای رجایی؟ 

یعنی دشت ها فرومی نشینند. مهاجرت های بی رویه آغاز خواهد شد. مشکلات تامین آب شرب وجود خواهد داشت و آسیب های جدی به زمین وارد می شود. 

با این اوصافی که شما گفتید توجه به بخش آب باید یکی از مهم ترین فصل های برنامه ششم توسعه باشد. درباره برنامه ششم تمهیدی اندیشیده اید؟ 

همین طور است. برنامه ششم توسعه باید روی برخی موضوعات جدی و حاکمیتی کشور، تمرکز خاص کند. از مهم ترین این موضوعات بخش آب است. 

اخیرا خبرهایی در مورد آبیاری برخی مزارع حاشیه تهران با آب های آلوده منتشر شد. مجلس این موضوع را پیگیری نکرده است؟

بحثش در کمیسیون مطرح شده است. خود من هم بارها اعلام کرده ام میزان آلاینده های آب هایی که مزارع جنوب تهران با آن آبیاری می شود از حد استاندارد بیشتر است و ممکن است باعث بیماری های میکروبی شود. 

فقط بیماری های میکروبی؟! چون گفته می شود پساب های شهری حاوی سرب و مواد کربنی و آرسنیک هستند. 

همین طور است. ممکن است محصولات مزارعی که با این آب ها آبیاری می شود باعث بیماری های سرطانی هم شود. 

چقدر احتمال دارد که استفاده از محصولات مزارع حوالی جنوب تهران که با پساب های آلوده آبیاری می شوند باعث بروز سرطان شود؟ شما خودتان از چه محصولاتی استفاده نمی کنید؟ 

احتمالش وجود دارد. هشدار درباره سرطان زابودن محصولاتی که در برخی مزارع جنوب تهران با پساب ها آبیاری می شوند، جدی است. بنده به خانواده ام گفته ام که دقت کنند سبزی هایی که استفاده می کنند برای جنوب تهران نباشد. محصولاتی نظیر کلم یا سیب زمینی که ریشه شان غده ای است و از اطراف جنوب تهران می آید، استفاده نکنند.

روزنامه شرق