توافق هسته‌ای با ایران و تاثیر آن بر معادلات منطقه‌ای

به گزارش خبرگزاری فارس، مجله نشنال اینترست در مقاله ای به بررسی تاثیرات احتمالی توافق هسته ای با ایران بر معادلات منطقه ای و جایگاه آتی ایران در ترتیبات منطقه ای پرداخته است.

ایران و گروه 5+1 با هدف افزایش فرصت رسیدن به توافق جامع، مذاکرات هسته ای را برای 4 ماه دیگر تمدید کردند. شواهد حکایت از وجود اختلاف نظرهای گوناگون میان طرفین مذاکره دارد و به نظر نمی رسد توافق به راحتی صورت پذیرد. اگر چه حصول توافق به هیچ روی تضمین شده به نظر نمی رسد اما با فرض موفقیت طرفین مذاکره در دست یافتن به توافق جامع، جایگاه ایران در جامعه بین المللی و در منطقه تغییر می کند. با این پیش فرض لزوم توجه به تغییرات استراتژیک پیش روی ضروری می نماید. توافق با ایران پیچیدگی های امنیتی و دیپلماتیک آمریکا در خاورمیانه را افزایش داده و بر منافع ملی آن تاثیر مستقیم خواهد داشت.

گزینه های محتمل در آسیای مرکزی در درازمدت

جای هیچ گونه انکاری نیست که تحریم ها بر اقتصاد ایران تاثیر گذاشته است. یکی از خواست های ایران در مذاکرات نیز لغو تحریم ها است. تاثیر کاهش تحریم ها در آسیای مرکزی چشمگیر خواهد بود. سال گذشته چین با ارائه مفهوم «کمربند اقتصادی راه ابریشم جدید» توسعه تجارت و زیرساخت های آن در محدوده آسیای مرکزی تا دریای مدیترانه را در دستور کار خود قرار داد و در این راستا به احداث شبکه ای از خطوط ریلی و نصب لوله های انتقال انرژی میان کشورهای مهم این منطقه پرداخت. این کمربند اقتصادی بین قاره ای از اولویت استراتژیک ویژه ای برای چین برخوردار است و چین برای این که بتواند زنجیره سرمایه گذاری خود را برای اتصال به مدیترانه کامل کند باید ایران را به این زنجیره متصل کند. در واقع با توجه به پارامترهای سرزمینی و فرهنگی، ایران مهم ترین حلقه برنامه چین محسوب می شود. چین هم اکنون سرمایه گذاری های گسترده خود در آسیای مرکزی را آغاز کرده است اما توسعه جدی این برنامه منوط به دسترسی به ذخایر انرژی ایران و مدرنیزاسیون زیرساخت های انرژی این کشور است. لغو تحریم های ایران تنها شرطی است که می تواند این مسیر را برای چین هموار کند.

علاوه بر برنامه چین در آسیای مرکزی و نقش محوری ایران در آن، تغییر موقعیت بین المللی ایران می تواند تاثیر بسزایی در معادلات این منطقه داشته باشد. با رفع تحریم ها میزان تجارت ایران با کشورهای این منطقه به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت. این مهم می تواند به رشد اقتصادی همه کشورهای منطقه کمک شایان توجهی کند. ایران پس از رفع تحریم ها می تواند فرصت تجارت از طریق مسیر دریایی را برای کشورهای این منطقه فراهم آورد و به کشورهایی همچون افغانستان کمک کند تا روی پای خود بایستند. فرصت های اقتصادی که ایران در اختیار کشورهای آسیای مرکزی قرار می دهد تنوع تجارت خارجی را افزایش داده و وابستگی آنها به چین و روسیه را کاهش می دهد. گسترش فعالیت های اقتصادی در منطقه می تواند رویه دولت- ملت سازی را تقویت کند و خطر اشاعه تروریسم و تجارت موادمخدر را کاهش دهد.

پیچیدگی شرایط در خاورمیانه

توافق جامع می تواند نتایج مثبتی در ارتباط ایران با همسایگان شرقی و شمالی آن به همراه داشته باشد اما در مورد روابط ایران با همسایگان غربی و جنوبی و به ویژه اعضای شورای همکاری خلیج فارس شرایط با پیچیدگی بیشتری همراه است. جمهوری اسلامی ایران از بدو تاسیس با عربستان سعودی برسر نفوذ منطقه ای درگیر رقابت شدیدی بوده است. در کنار عربستان، امارات متحده عربی، کویت و قطر نیز با گسترش نفوذ ایران در منطقه مخالف اند. گسترش همکاری های بین المللی ایران پس از توافق هسته ای می تواند اقتصاد ایران را تقویت کند و تقویت اقتصاد ایران می تواند نفوذ این کشور بر سایر کشورهای خاورمیانه را افزایش بدهد. ایران پس از رفع تحریم ها میتواند حمایت خود از حزب الله لبنان، دولت بشار اسد در سوریه و دولت شیعی در عراق را ارتقا ببخشد.

مخالفت شدید رژیم اسرائیل با گسترش نفوذ ایران در منطقه نیز یکی دیگر از پارامترهاییست که شرایط را پیچیده تر می کند. مخالف دائمی ایران با مواضع و ماهیت رژیم صهیونیستی یکی از عواملی است که بر سر راه رفع تحریم های وجود دارد. صرفنظر از گسترش سطح همکاری های بین المللی ایران، مشکلات این دو طرف بر قوت خود باقی خواهد ماند.

چین نیز یکی دیگر از مولفه هاییست که در نقش آینده ایران در خاورمیانه تاثیرگذار است. اوضاع برای چین نیز در خاورمیانه پیچیده تر از آسیای مرکزی است. کمربند اقتصادی چین که هم اکنون از آسیای مرکزی شروع شده از ایران گذر کرده و به مدیترانه و کشورهای خلیج فارس خواهد رسید. چین در حال حاضر بر منابع سوخت فسیلی خاورمیانه تکیه بسیاری دارد و مهم ترین دلیل چین برای روی آوردن به پروژه احداث کمربند اقتصادی اجتناب از درگیر شدن در نقل و انتقال انرژی با استفاده از مسیرهای دریای است. تحت شرایط حاضر، عربستان سعودی مهم ترین تامین کننده نفت چین و قطر بزرگ ترین تولید کننده گاز طبیعی مورد نیاز چین است. شرکت های نفتی چین نیز عمدتا روی مخازن نفت عراق سرمایه گذاری کرده اند. اگرچه این مسیر زمینی می تواند چین را از درگیر شدن در دغدغه های بازرگانی از طریق دریای رها کند، اما می تواند چین را در مرکز کشمکش ها و تنازعات منطقه ای نیز قرار دهد. اتکا چین بر ایران به عنوان نقطه پیوند اصلی کمربند اقتصادی می تواند تنش های چین با کشورهای منطقه را به طور خودکار افزایش دهد. مسیر کمربند اقتصادی چین به سوی مدیترانه منجر به پیوند ایران، عراق، سوریه و لبنان می شود. استفاده از ایران برای پیوند دادن کمربند اقتصادی به کشورهای خلبیج فارس، چین را در میانه منازعات منطقه ای درگیر می کند. بعبارت دیگر این تلاش استراتژیک چین هزینه های ناخواسته مهمی به بار خواهد آورد.

بنابراین می توان نتیجه گرفت که توافق با ایران معادلات جهانی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. رفع تحریم ها و گسترش همکاری های بین المللی ایران می تواند بر منافع ملی آمریکا در منطقه مستقیما تاثیر داشته باشد. از این رو آمریکا از نقطه نظر متحدان خود به ویژه عربستان سعودی و رژیم اسرائیل به توافق با ایران نگاه خواهد کرد.