سایه بیم و امیدهای هسته ای بر توافق جامع

به گزارش خبرنگار اعزامی مهر به وین، برنامه اقدام مشترک درتاریخ 20 جولای ( 29 تیرماه 1392( در ژنو پس از سه دور مذاکرات هسته ای ایران و کشورهای 1+5 به امضا رسید . برنامه ای گام اول آن امروز به پایان رسید و این در حالی است که به نظر می رسد دو طرف برای حصوی توافق نهایی بر اساس این برنامه هنوز راه درازی را در پیش رو دارند.

در مقدمه برنامه اقدام مشترک مشخص شد که « هدف این مذاکرات رسیدن به یک راه حل جامع مورد توافق و بلند مدت است به نحوی که تضمین کند برنامه هسته ای ایران کاملاً صلح آمیز باقی خواهد ماند. ایران اعلام می نماید تحت هیچ شرایطی به دنبال دستیابی یا گسترش سلاح هسته ای نیست. راه حل جامع مذکور مبتنی بر این اقدامات اولیه بوده و به یک گام نهایی منجر خواهد شد که دوره زمانی آن مورد توافق قرار گرفته و به رفع نگرانی ها می انجامد. »

اما برای دست یابی به این هدف در توافق ژنو یک گام اول ، گام میانی و گام نهایی در نظر گرفته شد . گام اول مربوط به بندهایی بود که در این توافق نامه دو طرف متعهد به اجرای آن برای مدت 6 ماه شدند.

ایران در این توافق متعهد شد که اقدامات داوطلبانه ای را انجام دهد . بر این اساس تعهدات ایران به شرح زیر است :

- نیمی از اورانیوم موجود غنی شده 20 درصد را به صورت اکسید 20 درصد برای تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران ذخیره نماید. بقیه UF6 20 درصد را به مواد کمتر از 5 درصد رقیق نماید. خط برگشت پذیر نیز وجود نداشته باشد.

- ایران اعلام می کند که برای این دوره 6 ماهه، اورانیوم را به سطح بالاتر از 5 درصد غنی سازی نکند.

- ایران اعلام می کند که فعالیت های خود در تاسیسات سوخت هسته ای نطنز، فوردو و یا راکتور اراک را که توسط آژانس با نام IR-40 شناسائی می شود، بیش از این گسترش نخواهد داد.

- همانگونه که ایران در برنامه عملیاتی کردن تاسیسات تبدیل مواد، به آژانس اعلام کرده است، با آغاز خط تبدیل مواد UF6غنی شده تا 5 درصد بهUO2، ایران تصمیم دارد موادUF6  جدیدا غنی شده تاسطح 5 درصد طی 6 ماه آینده را به اکسید تبدیل کند.

- محل های جدید برای غنی سازی ایجاد نمی شود.

- ایران برنامه تحقیق و توسعه (R & D) تحت نظارت، از جمله برنامه تحقیق و توسعه جاری غنی سازی خود را که با هدف انباشت اورانیوم غنی شده صورت نمی گیرد، ادامه خواهد داد.

- عدم بازفرآوری یا ساخت تاسیساتی که توانایی بازفرآوری داشته باشند.

همچنین در بخش نظارت های بیشتر ایران نیز ایران تعهداتی را قبول کرد : 

- ارائه اطلاعات مشخص به آژانس بین المللی انرژی اتمی، شامل اطلاعات در خصوص طرحهای تاسیسات هسته ای ایران، توصیف ساختمان ها در هر یک از سایت های هسته ای، توصیفی از سطح عملیاتی که در هریک از اماکن که به فعالیت های هسته ای مشخص اشتغال دارند، اطلاعات در خصوص معادن و تخلیص و اطلاعات در خصوص منابع اولیه.

- ارائه پرسشنامه جدید فنی راکتور اراک به آژانس بین المللی انرژی اتمی که توسط آژانس با نام IR-40 شناسایی می شود.

- اتخاذ گام های لازم برای موافقت با آژانس بین المللی انرژی اتمی برای انعقاد "رهیافت پادمان" در مورد راکتور اراک که توسط آژانس با نام IR-40 شناسایی می شود.

- دسترسی روزانه بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به فردو و نطنز با هدف بررسی فایل های ضبط شده دوربین ها در مواقعی که آن ها برای بازرسی دوره ای موسوم به DIV ،IIV ،PIV  و بازرسی های سرزده در سایت حضور ندارند.

- دسترسی هدایت شده بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به کارگاه های مونتاژ سانتریفیوژ، کارگاه های تولید روتورسانتریفیوژ و محل های نگهداری و معادن اورانیوم و تخلیص اورانیوم

تعهدات 3+3

در مقابل کشورهای 3+3 نیز در گام اول توافق ژنو به بندهای زیر تعهد کردند: 

توقف تلاش برای کاهش خرید نفت خام ایران به نحوی که مشتریان فعلی بتوانند میانگین میزان کنونی خرید نفت خام خود از ایران را کماکان ادامه دهند. بازگشت مبالغ مشخص از عواید فروش نفت ایران در خارج از کشور به ایران. در مورد معاملات نفتی مذکور، تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا بر بیمه و خدمات حمل و نقل مرتبط، تعلیق می شوند.

- تعلیق تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا بر صادرات پتروشیمی ایران و نیز تعلیق تحریم خدمات مرتبط، طلا و فلزات گرانبها،

-تعلیق تحریم خدمات مرتبط؛  تعلیق تحریم های آمریکا بر صنعت خودرو و تعلیق تحریم های خدمات مرتبط

- صدور گواهی عرضه ونصب قطعات یدکی برای ایمنی پرواز هواپیماهای غیرنظامی ایران و خدمات مرتبط.

- صدور گواهی بازرسی های مرتبط با ایمنی و تعمیرات در ایران و همچنین خدمات مرتبط

- عدم صدور قطعنامه های جدیدتحریم هسته ای توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد

- عدم صدور قطعنامه های جدیدتحریم هسته ای از سوی اتحادیه اروپا

- دولت امریکا، در چارچوب اختیارات قانونی رئیس جمهور و کنگره ازتحمیل تحریم های جدید هسته ای خودداری خواهد کرد.

- یک کانال مالی به منظور تسهیلات تجارت امور انساندوستانه برای تامین نیازهای داخلی ایران با استفاده از درآمدهای نفتی ایران در خارج از کشور ایجاد خواهد شد.

- تجات امور انساندوستانه شامل مراودات تجاری مرتبط با تولیدات غذایی و کشاورزی، دارو، تجهیزات دارویی و مخارج پزشکی بیماران خارج از کشور خواهد بود. این کانال مالی شامل بانکهای خارجی مشخص و بانک های ایرانی غیرتحریم شده خواهد بود که به هنگام ایجاد این کانال مشخص خواهند شد.

 کانال مزبور همچنین موارد را در بر می گیرد:

- نقل و انتقال های مالی مورد نیاز برای پرداخت تعهدات ایران به سازمان ملل متحد

- پرداخت مستقیم شهریه به دانشگاه ها و دانشکده ها برای دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در خارج از کشور تا مبلغ توافق شده برای یک دوره شش ماهه.

- افزایش آستانه برای اخذ مجوزهای اتحادیه اروپا جهت تبادلات مالی تجارت موارد غیرتحریمی تا مبلغ مورد توافق.

اجرای توافق از 30 دی ماه سال گذشته 

پس از امضای این تعهد دو طرف پس از برگزاری جلسات کارشناسی به توافق دیگری برای اجرای این تعهدات با عنوان none paper دست پیدا کردند و به این ترتیب اجرای توافق ژنو از تاریخ 30 دی ماه 1392 آغاز شد که البته 6 ماه زمان برای گام اول از همان 29 تیر ماه مد نظر قرار گرفته شد.

پس از توافق بر سر نحوه اجرا جزییات در این باره منتشر شد . سید عباس عراقچی ،عضو ارشد تیم مذاکره کننده هسته ای در نشست خبری که در تاریخ 22 دی ماه 1392 برگزار شد اعلام کرد :  همه این تعهدات در یک روز اجرایی خواهد شد یعنی همه تحریم هایی که قرار است آنها تعلیق کنند و در متن توافق ذکر شده و قبلا نیز در مورد آن صحبت کردند در 20 ژانویه تعلیق خواهد شد. همه آن اقداماتی که ما نیز قرار است انجام بدهیم و قسمت هایی که تعهد کرده ایم که کاری انجام نشود و جلو نرود نیز از همان روز 20 ژانویه اجرایی خواهد شد به غیر از یک مورد از هر دو طرف که آن یک مورد مربوط می شود به پرداخت 4.2 میلیارد دلار دارایی های ایران در خارج از کشور و آزاد شدن آنها و از طرف ایران نیز تبدیل مواد غنی شده به اکسید و رقیق سازی آن مربوظ می شود.

عراقچی در این نشست خبری گفت: این اقدام از سوی ایران و اقدام مقابل از طرف 1+5 در یک دوره زمانی شش ماهه صورت خواهد گرفت  و به اصطلاح در شش نوبت صورت خواهد گرفت که این نوبت ها ممکن است کم یا زیاد بشود.

او درباره جزئیات آزاد سازی 4.2 میلیارد دلار ایران در بانکهای خارجی و رقیق سازی توضیح داد: این نوبت ها  ممکن است به صورت ماهانه یا کمتر از آن تعریف شود .آن مبلغ 4.2 میلیارد دلار قرار است به طور دقیق در 8 نوبت پرداخت شود که تاریخ های مختلفی دارند و دقیقا یک ماهه نیستند و فاصله زمانی 8 پرداخت کمتر از یک ماه است. از طرف ما نیز کار اکسید کردن نیمی از غنی سازی 20 درصد در شش ماه و در شش نوبت انجام خواهد شد و کار رقیق کردن مواد 20 درصد مقداری که موجود است که 196 کیلو مواد است و قرار است نصف آن تبدیل به اکسید و مابقی رقیق شود در کمتر از شش ماه صورت خواهد گرفت که البته دلیل اینکه رقیق کردن کمتر از شش ماه صورت می گیرد فنی است چرا که این مواد در سیلندرهایی نگهداری می شود که نمی توان آنها را تقسیم کرد وقتی که یک سیلندر را رقیق سازی می کنند باید تا انتها صورت گیرد و قرار است هر سه هفته یک سیلندر رقیق شود و در مقابل نیز پرداخت ها به شکلی صورت خواهد گرفت که تعادل و بالانس بین طرفین برقرار شود. تمام حرکت و تلاش ما بر این بوده که هر کاری که طرفین انجام می دهند به صورت متقابل و متناسب باشد و هیچ کس کاری را زودتر یا دیرتر از دیگری انجام ندهد و تمام اقدامات دو طرف در یک روز انجام شود بجز دو اقدام مذکور که برای آنها نیز ترتیباتی در نظر گرفته شده که از تعادل و تناسب خارج نشوند.

پس از این اعلام  از همان روز 20 ژوییه ( 30 دی ماه ) اجرای توافق آغاز شد . همزمان نیز ایران در مذاکره با آژانس بین المللی انرژی اتمی متعهد به برخی اقدامات داوطلبانه برای بازرسی آژانس از برخی از تأسیسات ایران شد . به این ترتیب آژانس از ان تاریخ تا کنون در گزارش های متعدد اقدامات صورت گرفته از سوی ایران بر اساس برنامه اقدام مشترک را مورد تأیید قرار داده است .

آژانس در گزارشی که در تاریخ 20 ژانویه 2014 منتشر شد اعلام کرد : ایران غنی سازی تا سطح ۲۰ درصد گاز هگزافلوراید اورانیوم را متوقف کرده است.  همچنین آژانس تأکید داشت : ایران فعالیت سانتریفوژهای متصل بهمی را که گاز هگزافلوراید اورانیوم را تا ۲۰ درصد غنی می کردند، متوقف کرده بود. در گزارش ۲۰ فوریه آژانس آمده بود که ایران حالا برای غنی سازی ۵ درصدی در فردو از ۴ آبشار استفاده می کند.

در گزارش ۲۰ ژوئن آژانس اعلام شد : ایران در حال تبدیل نیمی از ذخیره گاز هگزافلوراید اورانیوم غنی شده تا حدود ۲۰ درصدش به پودر اکسید اورانیوم است. هنوز حدود ۴ کیلوگرم دیگر باید تبدیل شود.

در گزارش آوریل ماه تأیید شد : ایران رقیق سازی نیمی از ذخیره اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده خود را به پایان رساند.و در  گزارش ۲۰ فوریه،  ادامه تحقیقات و توسعه در چارچوب پادمان ها در نطنز و اینکه ایران از فعالیت های تحقیقاتی برای انباشت اورانیوم و آزمایش مدل های پیشرفته استفاده نمی کند مورد تأیید قرار گرفت .

اما در خصوص تعهداتی که کشورهای 3+3 ملزم به اجرای ان بر اساس این توافقتامه شدند ، بخش از اقدام که مربوط به لغو برخی از تحریم ها از سوی اتحادیه اروپا  و امریکا بود .ایالات متحده آمریکا در بیانیه مورخ ۲۰ ژانویه خود اعلام کرد که آمریکا تعلیق تحریم ها را آغاز خواهد کرد. همچنین شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا روز ۲۰ ژانویه طی بیانیه ای تعلیق تحریم هایی از جمله  منع بیمه کشتی ها ،ورود قطعات یدکی ، سقف میزان نقل و انتقال پول و... را اعلام کرد. در این مورد مقامات ایرانی در وزارت امور خارجه و تیم هسته ای همواره اعلام کرده اند که تعهدات طرف مقابل تا کنون به صورت کامل اجرایی شده است .

همچنین بخش دیگری از تعهدات مربوط به واریز 4.2 میلیارد دلار اموال بلوکه شده ایران بود که طرف مقابل متعهد شد در 8 قسط این پول را به ایران بازگرداند. این اقساط باید در تاریخ های  اول فوریه ۲۰۱۴ به مبلغ۵۵۰ میلیون دلار،  اول مارس ۲۰۱۴ به مبلع ۴۵۰ میلیون دلار، ۷ مارس؛ ۵۵۰ میلیون دلار، ۱۰ آوریل؛ ۵۵۰ میلیون دلار، ۱۵ آوریل؛۴۵۰ میلیون دلار، ۱۴ می؛ ۵۵۰ میلیون دلار، ۱۷ ژوئن؛ ۵۵۰ میلیون دلار و ۲۰ ژوئیه؛ ۵۵۰ میلیون دلار به حساب بانک مرکزی ایران واریز می شد.

مقامات ایرانی تا کنون در این باره نیز تأکید داشته اند که این مبالغ به حساب ایران واریز شده است .

واریز آخرین قسط

امروز نیز در آخرین روز از اجرای توافق ژنو رضا نجفی ، نماینده ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی در گفتگو با خبرنگار مهر اعلام کرد : گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی برای تأیید اقدامات ایران در اجرای برنامه اقدام مشترک توافق ژنو ساعت 4 امروز به وقت وین منتشر می شود.

وی افزود: در پی تأیید آژانس، آخرین قسط از اموال بلوکه شده ایران بر اساس توافق برنامه اقدام مشترک نیز به حساب ایران خواهد شد.

اما در ادامه برنامه اقدام مشترک و اقدامات 6 ماهه د رگام اول انچه مورد توافق قرار گرفت مذاکره برای توافق جامع بود که در مقدمه به ان اشاره شده است و بر اساس این توافق طرفین باید به مدت یک سال پس از امضای برنامه اقدام مشترک در مذاکرات خود به توافق جامعی دست پیداکنند که بر اساس آن پرونده هسته ای ایران یک پرونده عادی خواهد شد .

در متن مقدمه بیانیه اقدام مشترک در این باره ذکر شده است : «این راه حل جامع، ایران را قادر می سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره گیری از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز بر اساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای و با رعایت تعهدات خود بر طبق معاهده از آن برخوردار شود. این راه حل جامع متضمن یک برنامه غنی سازی با تعریف مشترک و محدودیت های عملی و اقدامات شفاف ساز به منظور تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای می باشد. این راه حل جامع به مثابه یک مجموعه منسجم خواهد بود که هیچ بخشی از آن مورد توافق قرار نمی گیرد مگر آنکه در مورد تمامی بخش های آن توافق حاصل شود. این راه حل جامع شامل یک فرایند متقابل و قدم به قدم می باشد و به رفع همه جانبه تمامی تحریم های شورای امنیت، تحریم های چندجانبه و تحریم های ملی مربوط به برنامه هسته ای ایران می انجامد.»

بر همین اساس در پی اجرای توافق ژنو ایران و 3+3 وارد مذاکره برای نگارش این پیش نویس برای این راه حل جامع شدند. دو طرف 6 دور مذاکره از بهمن ماه سال گذشته در وین انجام دادند. مذاکراتی که از دور چهارم آن نگارش متن آغاز شد . متنی که اکنون گفته می شود 65 درصد در نگارش آن پیشرفت حاصل شده و البته پیشرفتی که شامل محتوا نمی شود و اختلافات را پابرجا گذاشته است .

اختلافات باقی ماند و دو طرف در 3 روز پایانی از ششمین دور مذاکرات وین به تنها توافقی که دست یافتند تمدید توافق برنامه اقدام مشترک بود و به این ترتیب این توافق برای 4 ماه دیگر تا 24 نوامبر تمدید شد .

تعهدات جدید برای 4 ماه دیگر 

اما توافق بر سر تمدید نیز تعهداتی را برای دو طرف در پی داشت. تعهداتی که عراقچی آن را در پایان مذاکرات تشریح کرد.

   ایران و 3+3 در non paper  جدید خود متعهد شدند همه تعهدات برنامه اقدام مشترک را برای 4 ماه دیگر ادامه دهند. بر این اساس تحریم های ذکر شده همچنان باید در حالت تعلیق بماند.

در ادامه واگذاری اموال بلوکه شده ایران، طرف مقابل متعهد شده است در 4 ماه آینده  2 میلیارد و 800 میلیون دلار پول ایران را در هر ماه 700 میلیون دلار آزاد سازی کند. بر این اساس 2 میلیارد و 800 دلار دیگر در 4 ماه آینده در 4 قسط 500 میلیون دلاری و دو قسط 400 میلیون دلاری و کلا در 6 قسط پرداخت می شود. از اول ماه اوت هر 20 روز یا سه هفته این مبلغ به حساب بانک مرکزی واریز می شود.

از سوی دیگر به گفته عضو ارشد تیم مذاکره کننده ایران در نان پیپر جدید برای تمدید توافق ایران به طور روشن مطرح کرده است که برخی از اقدامات خود را طبق برنامه زمان بندی مورد نظر اجرا خواهد کرد.

تولید سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران طبق جدول زمان بندی خود ادامه می یابد و تبدیل پسماندهای مواد غنی شده به اورانیوم طبیعی که باید آماده غنی سازی مجدد شود طبق برنامه خودمان انجام خواهد شد. پسماند غنی سازی در حقیقت 3 تن دخایر اورانیوم 2 درصد ایران است که به عنوان پسماند حاصل شده است .

این اورانیوم 2 درصد را که از آبشار نخست خارج می شود، می توان به آبشار دوم تزریق کرده و اورانیومی با غنای حدود 10 درصد دریافت کرد. پسماند این فرآیند دوم، اورانیوم طبیعی یا همان غنای 0.7 درصد است و بر این اساس به نظر می رسد ایران تعهد کرده است که اورانیوم 2 درصد را به جای قراردادن در فرآیند غنی سازی مجدد، تا سطح اورانیوم طبیعی رقیق کند و این در حالی است که  این اورانیوم طبیعی را می توان در فرآیند غنی سازی قرار داده و به 3.5 تا 5 درصد ایزوتوپ U235 تبدیل کرد.

در حقیقت این اقدام از سوی ایران به نوعی اعتماد سازی برای طرف مقابل درباره تعهد قبلی در خصوص غنی سازی 5 درصد است و اینکه ایران به تعهد خود پایبند است .

به هر حال مذاکرات ایران و 3+3 قرار است تا سه هفته دیگر پس از تنفسی کوتاه از سر گرفته شود. هنوز مشخص نیست که دور آتی این مذاکرات در چه سطحی خواهد بود و چگونه ادامه خواهد یافت. تنها چیزی که روشن است تعهدات مذکور دو طرف برای 4 ماه دیگر است و ابراز امیدواری و جدیت برای دست یابی به توافق جامع تا 4 ماه آینده .

گزارش : سمیرا امیرچخماقی