تلاش‌ برای تکمیل آخرین وجه مکعب روبیک مذاکرات هسته‌ای

مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 در آخرین دور، برای رقم زدن یکی از بی سابقه ترین توافق های تاریخ روابط و حقوق بین الملل از 11 تیرماه در وین به مدت سه هفته کلید می خورد. مذاکراتی که محدودیت زمان، نبود اعتماد لازم و کافی میان دو طرف و زیاده خواهی برخی طرف های مذاکره کننده و تاکید بر مواضع قبلی و متنی پر از پرانتزهای اختلاف آن را تهدید می کند.

به گزارش خبرنگار انرژی هسته ای خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، هیات مذاکره کننده هسته ای کشورمان بامداد روز چهارشنبه برای ادامه مذاکرات در چارچوب مذاکرات توافق جامع با کشورهای 1+5 به سرپرستی محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه راهی وین شد.

رییس هیات مذاکره کننده را در آغاز آخرین دور مذاکرات معاونان وی و حمید بعیدی نژاد، محمد امیری و محمد داودنیا همراهی می کنند و قرار است مشاوران حقوقی در ادامه کار به تیم بپیوندند.

ششمین دور مذاکرات هسته ای از روز چهارشنبه 11 تیر در وین و با مذاکرات دو جانبه کاترین اشتون و محمدجواد ظریف آغاز و احتمالا تا پایان تیرماه ادامه می یابد.

دو طرف در حالی پس از دو هفته به وین بازمی گردند که متن به دست آمده در مذاکرات قبلی نقاط افتراق و اختلافی اش بیش از نکات مشترک آن است. با این حال کارشناسان سیاسی و بین المللی چشم انداز رسیدن به توافق جامع را روشن می بینند.

پایان تیرماه، اجرای توافق اولیه بر اساس برنامه اقدام مشترک به پایان می رسد. در همین چارچوب از شش ماه پیش همزمان با آغاز اجرای توافق ژنو مذاکرات برای رسیدن به یک توافق و راه حل جامع نیز در وین پایتخت اتریش آغاز شد. توافق ژنو احتمال تمدید زمان اجرای توافق اولیه و نیز مذاکرات هسته ای میان هفت کشور برای رسیدن به توافق جامع را برای شش ماه دیگر در نظر گرفته است. با این حال دوطرف سعی دارند در مدت تعیین شده اولیه مذاکرات را به سرانجام برسانند.

پیش بینی می شود وزیران خارجه شش کشور گروه 1+5 در مراحل و روزهای پایانی چنان چه موضوعات و مسایلی غیرقابل حل باقی بماند و به تصمیم گیری در سطوح بالاتر نیاز باشد به مذاکرات وین 6 بپیوندند.

اما آن چه مذاکرات در مرحله نهایی را حساس کرده است به گفته مقامات دو طرف ایران و 1+5 وجود یک متن پر از پرانتز است که باید ظرف کم تر از 20 روز این پرانتزها را از متن بردارند.

از آن جایی که مذاکرات و متن مورد بحث محرمانه است و تاکنون جزییاتی از آن در رسانه ها منتشر نشده است تنها داده واقعی و قطعی متن برنامه اقدام مشترک یا توافق ژنو است که مذاکرات درباره توافق جامع بر مبنای و چارچوب متن اولیه است. از این رو با مروری بر موضوعات و مسایل احتمالی مورد بحث و نیز اظهارات و موضع گیری های مقامات دو طرف بخش هایی از محتوای مذاکرات و چالش های موجود قابل بررسی است.

به گزارش ایسنا، هدف نهایی مذاکرات هسته ای که در دولت یازدهم و در کم تر از یک سال گذشته آغاز شده است، ("رسیدن به یک راه حل جامع مورد توافق و بلندمدت است به نحوی که تضمین کند برنامه هسته ای ایران کاملاً صلح آمیز باقی خواهد ماند.")

این بخش که در مقدمه برنامه اقدام مشترک به آن اشاره شده است، یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین بخش های مذاکرات در پنج ماه گذشته از وین 1 تا وین 5 است که هم چنان نیز ادامه دارد.

به نظر می آید آمریکا هم چنان بر این اعتقاد است که بهترین "تضمین" و "کامل"ترین آن توقف، برچیده شدن یا کاهش چشمگیر برنامه، فعالیت و مواد هسته ای ایران است.

این در حالی است که محمدجواد ظریف از همان مذاکرات آغازین در وین اعلام کرد که "ما هیچ چیز برای پنهان کردن نداریم، اما نحوه اطمینان پیدا کردن از این مساله (صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران) از طریق بستن سایت میسر نیست، بلکه تنها با نظارت های بین المللی این کار میسر است و تعطیلی هیچ چیز در دستور کار نیست."

در عین حال آمریکا و ایران هنوز به راه و روشی برای اطمینان پیدا کردن از صلح آمیز بودن برنامه هسته ای نرسیده اند و بر سر این موضوع اختلاف نظر جدی دارند.

در همین حال برای تضمین صلح آمیز بودن برنامه هسته ای، ایران بر فتوای مقام معظم رهبری به عنوان تضمینی محکم برای حرکت نکردن به سمت "گریز" هسته ای تاکید کرده است.

هم چنین خبرنگار ایسنا اطلاع یافت که ایران آمادگی دارد در بیانیه ای جداگانه که در سازمان ملل به ثبت می رسد ممنوعیت ساخت و استفاده از سلاح هسته ای از سوی ایران را بر مبنای فتوای رهبری اعلام کند.

هم چنین بر اساس مقدمه توافق ژنو، راه حل جامع باید ("ایران را قادر سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره گیری از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز بر اساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای و با رعایت تعهدات خود بر طبق معاهده از آن برخوردار شود." )

اگر در یک بخش از مقدمه آمده است که ایران باید تضمین کند که برنامه هسته ای اش "کاملا" صلح آمیز باقی خواهد ماند و کار را برای به لحاظ حقوقی و ارایه تضمین ها در چارچوب قوانین سخت و شرایط را برای سهم خواهی های بیش تر و سیاسی 1+5 به ویژه آمریکا باز می کند، اما در بند دیگر این مقدمه نیز تاکید شده است که راه حل نهایی باید ایران را قادر سازد تا به طور "کامل" از حقوق خود در بهره گیری از انرژی هسته ای برخوردار شود. بنابراین طرف 1+5 نمی تواند از به رسمیت شناختن حقوق ایران طبق ان پی تی در تمامی زمینه ها شانه خالی کند.

برخی کارشناسان معتقدند 1+5 به دنبال چرخه سوختی در ایران هستند که غنی سازی نداشته باشد. هم چنین بر اساس اعلام مقامات کشورمان نیز فعالیت بازفراوری حداقل تا مدتی مشخص و دور نخواهیم داشت، به این ترتیب چرخه سوخت ایران با دو خلاء مهم غنی سازی و بازفرآوری رو به رو می شود. این در حالی است که توافق ژنو برنامه غنی سازی ایران را ولو در چارچوب محدودیت ها پذیرفته است اما به نظر می آید آمریکا سعی دارد در چارچوب قیود مطرح شده در توافق، غنی سازی ای بی یال و کوپال بسازد.

مقامات ایرانی تاکید دارند که در مذاکرات هسته ای ایران جز حقوق مسلم هسته ای بر اساس ان پی تی و رفع تحریم های غیرقانونی خواسته دیگری ندارند و برای شفاف سازی و فراهم کردن شرایط برای نظارت های بیش تر آماده هستند.

به گزارش ایسنا، راه حل جامع ("متضمن یک برنامه غنی سازی با تعریف مشترک و محدودیت های عملی و اقدامات شفاف ساز به منظور تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای است.")

یکی دیگر از بخش های چالش برانگیز میان ایران و 1+5 موضوع غنی سازی ایران است که اکنون بخش مهمی از پرانتزهای متن احتمالی توافق جامع را به خود اختصاص داده است.

بر اساس اعلام مقامات ایرانی هیچ یک از برنامه های و فعالیت های هسته ای ایران در چارچوب توافق جامع متوقف و بسته نخواهد شد و برنامه غنی سازی ایران ادامه می یابد. با این حال اقدامات شفاف ساز و نیز محدودیت های عملی و تعریف مشترک بخش هایی هستند که به راحتی می توانند از برنامه غنی سازی ایران یک ماکت بسازد.

شایان ذکر است، بر اساس آخرین گزارش مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی که خردادماه منتشر شد، میزان اورانیوم غنی شده تا 5 درصد ایران نسبت به گزارش قبلی مدیرکل به حدود هشت تن و نیم (8475) افزایش یافته است که این میزان نسبت به گزارش قبلی بیش از 800 کیلو بیش تر است. هم چنین بر اساس گزارش جدید آژانس، تاسیسات هسته ای ایران به عدد 18 افزایش یافته است. هم چنین تعداد سانتریفیوژهای ایران 19 هزار و 838 ماشین است.

راه حل جامع نیز شامل ("یک فرایند متقابل و گام به گام است و به رفع همه جانبه تمامی تحریم های شورای امنیت، چندجانبه و ملی مربوط به برنامه هسته ا ی ایران می انجامد.")

به نظر می آید بخشی از اقدامات ایران مربوط به اقدامات شفاف ساز در مقابل کاهش و لغو تحریم های بین المللی، ملی و چند جانبه از سوی آمریکا و دیگر کشورهای اجرا کننده تحریم های یک جانبه آمریکا و شورای امنیت باشد که اجرای گام به گام و متقابل آن ها از سختی های کار است.

شایان ذکر است متن توافق جامع شامل یک (جدول زمان بندی رفع و لغو کامل تحریم های هسته ای علیه ایران) است که دو طرف هم زمان با متن توافق یا برنامه اقدام مشترک جامع بر روی آن نیز مذاکره می کنند. هم زمانی گفت وگوی دو طرف بر روی متن توافق جامع و چگونگی اجرای آن به سختی مذاکرات افزوده است. امری که در توافق ژنو صورت نگرفت و پس از توافق اولیه هیات های کارشناسی بر سر چگونگی اجرای آن مذاکره کردند.

به گزارش ایسنا، بزرگ ترین تهدیدکننده مذاکرات برای رسیدن به توافق جامع "زمان" است. هر چند ایران و 1+5 توافق کردند مذاکرات برای گام نهایی می تواند به شش ماه دوم هم کشیده شود، اما منافع دو طرف می طلبد تا توافق در شش ماه نخست به انجام برسد، چرا که هم ایران و هم آمریکا به این توافق برای شش الی یک سال آینده نیاز دارند. مهم ترین مساله که باعث می شود دو طرف برای رسیدن به توافق تا پایان تیرماه (20 جولای) تلاش کنند انتخابات کنگره آمریکا و تاثیر تبلیغات منفی جمهوری خواهان بر مسیر دولت آمریکا در سیاست خارجی به ویژه مذاکرات هسته ای با ایران است.

از سویی برای تمدید مذاکرات برای شش ماه دوم نیاز است تا مذاکراتی جداگانه برای تمدید اقداماتی که دو طرف طی شش ماه گذشته از 30 دی ماه 1392 تا 29 تیر سال جاری انجام داده اند، صورت گیرد.

در عین حال کارشناسان و برخی مقامات استمرار مذاکرات جامع برای 10 روز الی یک ماه بیش تر از موعد تعیین شده (29 تیر) را قابل بررسی می دانند، مبنی بر این که اگر دو طرف به نقطه قابل قبولی برای ادامه مباحث رسیده باشند و احتمال توافق بالا باشد می توان به مذاکرات برای چند هفته بیش تر خارج از بحث تمدید ادامه داد.

به گزارش ایسنا، علاوه بر مسایل فوق، می توان به موضوعات دیگر که احتمالا در متن مورد مذاکره در پرانتز قرار دارند، اشاره کرد.

(زمان اجرای توافق جامع) یکی از محورهای مورد مذاکره است. بر اساس اطلاع خبرنگار ایسنا ایران به پنج تا هفت سال برای راستی آزمایی، شفاف سازی و لغو تحریم ها تاکید دارد در حالی که طرف مقابل به زمانی بیش از 10 سال فکر می کند.

(تحقیق و توسعه) در زمینه غنی سازی از نقاط بحث برانگیز مذاکرات جامع است. ایران تاکید دارد امکان تجهیز و استفاده از سانتریفیوژهای نسل پیشرفته را در چارچوب و تعریفی که از غنی سازی به طور مشترک به دست می آید و محدودیت هایی که بر سر آن صحبت می شود باید در اختیار داشته باشد، امری که با مخالفت آمریکا روبه رو است.

کارشناسان معتقدند، طرف 1+5 با این که ایران در قالب یک یا دو زنجیره از سانتریفیوژهای نسل جدید حتی در بخش D & R استفاده کند یا خیر مخالفند.

در مدت اجرای گام اولیه توافق ژنو، سانتریفیوژهای نسل جدید و پیشرفته ایران صرفا مورد آزمایش مکانیکی قرار گرفتند.

هم چنین (تعداد سانتریفیوژ)های ایران که می تواند به فعالیت خود ادامه دهد و سانتریفیوژهایی که می تواند در کوتاه مدت و بلند مدت بر اساس نیاز عملی ایران نصب و کار کنند از موضوعات مورد بحث است.

(ادامه غنی سازی 5 درصدی و این که آیا میزان تولیدات ایران باید اکسید شود یا می تواند به طور گاز باقی بماند)؛ مربوط به چگونگی نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده برای دوره زمانی مورد توافق.

(نیازهای عملی برنامه هسته ای ایران و محدودیت ها درباره دامنه، سطح، ظرفیت غنی سازی و محل هایی که در آن غنی سازی انجام می شود) از جمله دیگر موضوعات حساس و مهم در مذاکرات است. هم چنین (ادامه فعالیت تاسیسات غنی سازی فردو و نحوه استفاده از این مرکز) و (سانتریفیوژهایی که قرار است در آن فعالیت کنند) نیز بخش دیگری از مباحث است.

از موضوعات مورد بحث و مهم در مذاکرات وین 6 (راکتور تحقیقاتی 40 مگاواتی اراک) است. به نظر می آید پیشنهاد ایران درباره بازطراحی این راکتور از معدود مواردی است که تاکنون مورد تفاهم اجمالی دو طرف قرار گرفته است.

به گزارش ایسنا، راکتور اراک قرار است جایگزین راکتور تحقیقاتی تهران شود. ایران همواره اعلام کرده است که راکتور آب سنگین اراک نه متوقف می شود و نه به آب سبک تبدیل می شود. در حال حاضر فعالیت های ساختمانی در مجموعه این راکتور در حال انجام است.

(اقدامات شفاف ساز و نظارت های بیش تر) و (تصویب پروتکل الحاقی) از دیگر موضوعات و مسایلی است که هنوز دو طرف بر سر چگونگی آن به نقطه نظر مشترک دست پیدا نکرده اند. از نظر ایران پذیرش پروتکل الحاقی اقدامی متقابل با (لغو تمامی تحریم های هسته ای یک جانبه و چند جانبه و ملی) است. علاوه بر این (تدوین و تهیه یک چارچوب زمانی مشخص برای اقدامات متقابل هسته ای از سوی ایران و رفع تحریم های در قالب یک جدول زمانی) از چالش های مهم پیش روی دو طرف است.

هم چنین چگونگی (پرداختن به قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران) که در آن ها تاکید شده است (غنی سازی ایران و فعالیت های مرتبط با آن باید تعلیق شود) و نیز (پرداختن به فعالیت های موشکی ایران که به ادعای کشورهای غربی مرتبط با فعالیت های هسته ای ایران است) دیگر موضوعاتی است که هم چنان در پرانتز است.

به گزارش ایسنا، ایران و 1+5 برای رسیدن به توافق مشترک جامع، معادله ای پیچیده، چندوجهی و پرمجهول را به منظور یافتن راه حل نهایی آغاز کردند.

در هر مرحله از مذاکرات نسبت به یک مجهول، مشتق گیری (کوچک کردن یا ساده کردن معادله) شد، به نحوی که دیگر مجهول ها و وجوه دیگر نیز برای حل یک مجهول درگیر بودند و الان در مرحله پایانی دو طرف به مشتق آخر رسیده اند که حل آن نیازمند اضافه نکردن مجهول های غیرمنتظره و غیرمنطقی است.

بنابراین این دور مذاکرات، وجه ششم و آخر مکعب روبیک و آخرین مرحله از مشتق گیری است.