آیا تعریف مشترک بر سر برنامه غنی‌سازی ایران حاصل می شود؟

آیا ایران و 1+5 در وین 5 به یک برنامه غنی سازی با تعریف مشترک و محدودیت های عملی و اقدامات شفاف ساز به منظور تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای، به نحوی که ایران را قادر سازد تا به طور کامل از حقوق خود در بهره گیری از انرژی هسته ی برای اهداف صلح آمیز بر اساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای برخوردار شود و هم زمان تمامی تحریم های هسته ای شورای امنیت نیز برداشته شود، دست پیدا می کنند؟

به گزارش خبرنگار انرژی هسته ای خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) اعزامی به وین، محمدجواد ظریف رئیس هیأت مذاکره کننده هسته ای ایران صبح روز دوشنبه برای ادامه مذاکرات با 1+5 راهی وین شد.

مذاکرات ایران و 1+5 (وین 5) از روز دوشنبه با دیدار دوجانبه کاترین اشتون و محمدجواد ظریف در یک ناهار کاری آغاز می شود.

قرار است اشتون و ظریف درباره چگونگی برگزاری مذاکرات چهار روزه در وین در این دیدار تصمیم گیری کنند.

هیأت های مذاکره کننده 1+5 نیز از بامداد دوشنبه وارد وین شده اند.

پنجمین مرحله از مذاکرات ایران و 1+5 در حالی برگزار می شود که قرار بود از مذاکرات قبلی (وین 4) روند نگارش متن توافق جامع آغاز شود اما به دلیل باقی ماندن اختلافات عمیق و ماهوی در حالی که دو طرف برای رسیدن به درک مشترک از مسایل و مفاهیم و خواسته هایشان سه دور مذاکره ابتدایی را انجام دادند، مذاکرات بی نتیجه پایان یافت.

پس از مذاکرات وین 4، هیأت های مذاکره کننده در سطح معاونان وزیران خارجه دیدارهای جداگانه داشتند که مهم ترین آن دیدار سید عباس عراقچی با ویلیام برنز بود.

حضور ویلیام برنز دیپلمات باسابقه آمریکا که در زمینه ایران از جایگاهی بالاتر از وندی شرمن برخوردار است و به گفته هیلاری کلینتون وزیر خارجه پیشین آمریکا همواره از آغاز گفت وگوهای هسته آی در دوره جدید وی در پشت پرده مذاکرات حضور داشته و تیم مذاکره کننده آمریکا را پنهانی همراهی می کرده است، شگفتی بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران را برانگیخت.

برخی حضور برنز را مثبت و در راستای جدیت و اراده آمریکا برای رسیدن به یک نتیجه مشخص در مذاکرات قلمداد کردند و برخی دیگر حضور او را نشانه سخت گیرتر شدن آمریکا در مذاکرات و در برابر خواسته های ایران و از سویی به کرسی نشاندن خواست های دولت متبوعش عنوان کردند.

به گفته سیدعباس عراقچی معاون وزیر خارجه، ملاقات دوجانبه هیأت های مذاکره کننده ایران و آمریکا پس از 12 ساعت طی دو روز در ژنو در حالی پایان یافت که اختلافات به قوت خود باقی ماند.

دو طرف تاکنون به جزئیات اختلافات مورد بحث اشاره ای نکرده اند. در عین حال که در فضای رسانه ای موارد متعددی مطرح می شود اما با توجه به اظهارات و موضع گیری های مقامات دو طرف برخی از این موارد خود را نشان داده است.

محمدجواد ظریف اخیراً در مقاله ای در "واشنگتن پست" از نگرانی اش درباره تکرار اشتباهات و توهمات گذشته گفته است که به نظر می آید از آن چه در مذاکرات این روزها می گذرد فاصله چندانی ندارد.

او گفته است که "طرف های مقابل از ما (در زمان مدیریت آقای روحانی بر پرونده هسته ای) خواستند تا از غنی سازی حداقل تا سال 2015 خودداری کنیم که این موضوع باعث شد عملاً امکان حصول به توافق از بین برود."

او ادامه می دهد: امروز و در حالی که به سال 2015 نزدیک می شویم، نتیجه زیاده خواهی های گذشته و گرفتاری در توهم تأثیر تحریم ها کاملاً مشخص است. در ده سال گذشته، تعداد سانتریفیوژهای ایران از 200 عدد به 20 هزار عدد رسیده است، ظرفیت غنی سازی ایران از 3.5 درصد به 20 درصد ارتقا یافته است و رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک کمتر از یکسال دیگر افتتاح خواهد شد.

اما جمله تأمل برانگیز و هشدارآمیز وزیر امور خارجه کشورمان این است که: هیچ کس نمی تواند عقربه های ساعت را به عقب برگرداند. قربانی هایی داده شده است. میزان توانایی های ما به شکل وسیعی افزایش یافته اند. دانش و تخصص های جدیدی کسب شده است. هیچ کدام از این ها را نمی توان با آرزو و یا حتی از طریق مذاکره نادیده گرفت.

برخی کارشناسان با اشاره به این بخش از سخنان وزیر خارجه معتقدند که به نظر می آید آن چه 1+5 و بویژه آمریکا در مذاکرات هسته ای در چارچوب رسیدن به یک توافق جامع از ایران می خواهند توقف غنی سازی برای محدوده زمانی مشخص با تعداد سانتریفیوژهای بسیار محدود است.

همچنین به نظر می آید برنامه عملی سازمان انرژی اتمی ایران برای آینده که ظریف در کنفرانس خبری وین 3 بر منطقی و واقعی بودن آن تاکید کرد، مورد پذیرش 1+5 قرار نگرفته است. از جمله خواسته های و برنامه های بلندمدت ایران تأمین سوخت نیروگاه اتمی بوشهر به صورت بومی است که برای این امر حداقل به یک کارخانه کامل نطنز کشور نیاز دارد اما ظاهراً این امر محل مناقشه میان دو طرف است.

ایران در سال های گذشته برنامه مشخصی برای تولید و طراحی رآکتورهای اتمی با قدرت کم در کشور و نیز ساخت رآکتورهای قدرت برای تولید برق را اعلام کرده است.

در میان مدت قرار است کشور 10 هزار مگاوات برق مورد نیاز کشور را از طریق برق هسته ای تأمین کند و در همین چارچوب سازمان انرژی اتمی مذاکراتی را با برخی کشورها در دست اقدام دارد.

مقامات ایران بعد از مذاکرات وین 4 بارها تاکید کرده اند که هیچ گاه قصدشان از داشتن برنامه صلح آمیز هسته ای ارائه یک نمایش یا داشتن صورتی از برنامه هسته ای و غنی سازی نبوده است و در مسیر هسته ای شدن جدی هستند و طرف های مقابل باید به این امر جدی نگاه کنند.

برخی کارشناسان معتقدند آمریکا اگرچه در توافق ژنو اجازه انجام غنی سازی را به ایران داده است اما در برنامه جامع و بلندمدت سعی دارد با فشار از طرق مختلف محدودیت های فراوانی را بر آن وضع کند که در عمل امکان غنی سازی در سطحی بسیار محدود و نه نیمه صنعتی و صنعتی وجود داشته باشد.

در عین حال از مواضع مقامات و اعضای تیم مذاکره کننده ایران این طور بر می آید که این خواسته آمریکا مورد پذیرش نیست و در عمل دو طرف هنوز نتوانسته اند بر سر یک تعریف مشخص از برنامه غنی سازی به نقطه نظر مشترک دست یابند؛ اختلافات دو طرف در این بخش شکلی و ماهوی است و بیش از هر چیز به نبود اعتماد از سال های دور میان ایران و آمریکا باز می گردد.

تحولات در کمتر از یک ماه گذشته به نحوی پیش رفته است که طرف آمریکایی تا آنجا پا پس کشیده که می گوید، هرگونه توافق نهایی با ایران نباید این کشور را به عضو عادی ان.پی.تی تبدیل کند. این در حالی است که یکی از مهم ترین اهداف توافق ژنو در کنار لغو تحریم های هسته ای، بازرسی و نظارت بیشتر فراتر از پادمان و پروتکل الحاقی و کاهش فعالیت های هسته ای مان، موضوع ایران در شورای حکام آژانس به یک امر عادی در تبدیل شود و بعد از آن هیچ محدودیتی بر برنامه هسته ای ایران وجود نداشته باشد.

به نظر می آید با وجود رویکرد مثبت دو طرف در مذاکرات و رسیدن به توافق اولیه (برنامه اقدام مشترک) اما ایران و 1+5 همچنان بر سر دو راهی "اعتماد متقابل" در بحث هسته ای اند و از آن عبور نکرده اند. ایران راه حل اعتماد سازی برنامه هسته ای اش را نظارت و بازرسی بیشتر و آمریکا و دیگر هم پیمانانش کاهش، تعلیق و توقف برنامه صلح آمیز هسته ای ایران می دانند.

در عین حال تلاش ها برای رساندن و نزدیک کردن دیدگاه ها به یکدیگر با قوت ادامه دارد و دو طرف دست ازطرح و ایجاد ابتکار عمل هایی که احتمالا آنها را به هدفی مشترک سوق دهد برنمی دارند.