روابط ایران و عربستان سعودی چگونه بهبود خواهد یافت؟

از سال ها پیش تاکنون، همواره این نکته مورد اشاره تحلیلگران اوضاع خاورمیانه بوده که ماهیت روابط ایران و عربستان سعودی به عنوان دو کشور مهم و تأثیرگذار، یکی از مهم ترین عناصر تعیین کننده ساختار سیاسی و امنیتی این منطقه به شمار می رود. در همین راستا، یک روزنامه لبنانی به تحلیل وضعیت جاری روابط این دو کشور پرداخته و بهبود روابط میان آن ها را روندی اجتناب ناپذیر دانسته است.

به گزارش «تابناک»، روزنامه لبنانی «السفیر» در مطلبی به بررسی روابط ایران و عربستان پرداخته و اشاره می کند، در بیش از یک دهه اخیر، تقابل این دو کشور، مهم ترین درگیری منطقه ای در خاورمیانه بوده است؛ درگیری که دامنه آن از گستره سرزمینی این دو کشور فرا تر رفته و دیگر مناطق، از عراق گرفته تا یمن و از بحرین تا لبنان را درگیر کرده است.

در این مطلب خلاصه وار آمده است: در بیشتر کشورهای خاورمیانه، منبع اصلی درگیری های داخلی ریشه در یک عامل اصلی دارد و آن، تضاد منابع ایران و عربستان سعودی در این کشورهاست؛ بنابراین، تقابل ایران و عربستان و یا ـ آن گونه که برخی می گویند ـ تقابل شیعه و سنی، به مشخصه اصلی درگیری های منطقه ای تبدیل شده است.

هم اکنون نیز این تقابل خود را در قالب چند روند عمده نشان داده است: انتخابات پارلمانی عراق، انتخابات ریاست جمهوری لبنان، آشتی فتح و حماس و سوریه، که خود مهم ترین نمود منطقه ای منازعه ایران و عربستان سعودی به شمار می رود.

از دید عربستان سعودی، توافق ایران و آمریکا بر سر موضوع هسته ای، راه را برای برداشته شدن تحریم های اقتصادی موجود علیه ایران هموار کرده و دست ایران را در منطقه باز خواهد کرد.

از سوی دیگر، این توافق راه را برای قدرت گرفتن «میانه رو» ها در ایران هموار خواهد کرد.
البته ایران مشکلی با تقویت میانه رو ها در ایران ندارد، به ویژه به این علت که پیش از این، بسیاری از مشکلات عربستان سعودی با ایران، در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی حل و فصل شد و در دوره ریاست جمهوری خاتمی نیز دو طرف توانستند در مجموعه ای از موضوعات به تفاهم برسند. درست است که در آن زمان، توازن قوای منطقه ای با امروز متفاوت بود، ولی به هر حال، رفسنجانی و خاتمی از دید سعودی ها به عنوان شرکایی پذیرفته به شمار می رفتند.

بنابراین، نگاهی دقیق به اوضاع، می تواند سبب به دست آمدن این نتیجه شود که پیشرفت در مذاکرات هسته ای ایران، سبب ایجاد فرصتی برای عربستان سعودی خواهد شد؛ به عبارت دیگر، هرچند مذاکرات ایران و آمریکا می تواند سبب ضربه خوردن منافع عربستان شود، در صورتی که این روند به تقویت میانه رو ها در ایران منجر شود، این امر سرانجام به نفع سعودی ها نیز خواهد بود. حتی در صورت موفقیت آمیز بودن مذاکرات هسته ای، ایران برای نفع بردن کامل از این روند، به زمان نیاز دارد و در همین راستا، کاهش تنش های منطقه ای، یکی از راه هایی است که می تواند چنین زمینه ای برای ایران فراهم کند. بر این اساس، کاهش تنش ها با عربستان، امر مهم و مورد توجه ایران قرار خواهد گرفت.

از سوی دیگر، در اوضاع کنونی، عربستان سعودی با مسأله تحولات قدرت در داخل روبه روست؛ تحولاتی که شاید از زمان تأسیس پادشاهی سعودی در سال ۱۹۳۲ تاکنون بی سابقه باشد. همزمان با این تحولات داخلی، تهدیدات برآمده از اوضاع بین المللی و منطقه ای نیز عربستان را درگیر خود کرده است. در نتیجه، عربستان سعودی نیز نیازمند آن است که تا زمان بازگشت اوضاع به حالت عادی، تنش زدایی در روابط با رقبای منطقه ای را در دستور کار خود قرار دهد.

در عرصه داخلی عربستان، ملک عبدالله، پادشاه این کشور، به تازگی در فرمانی مقرن بن عبدالعزیز را به جانشینی ولیعهد انتخاب کرد تا از بروز هرگونه تنش و درگیری در آینده بر سر مسأله جانشینی جلوگیری کند. در عرصه بین المللی، مسأله اصلی عربستان با آمریکاست. به طور کلی، عربستان سعودی همواره به عنوان متحد جمهوری خواهان شناخته شده، نه دموکرات ها. تلاش های دولت اوباما برای تنوع بخشیدن به سیاست خاورمیانه ای خود نیز سبب ناخرسندی عربستان شده است.

افزون بر این، عربستان سعودی در سطح منطقه نیز با چالش های مهمی روبه روست. تلاش عربستان برای منسجم نگه داشتن شورای همکاری خلیج فارس و همچنین درگیری های اخیر عربستان با قطر، از جمله مهم ترین این موارد است. تلاش برای محدود نگه داشتن اخوان المسلمین در سطح منطقه، به خطر افتادن منافع این کشور در عراق و لبنان و همچنین تحولات سوریه، از جمله دیگر چالش های عربستان در منطقه است. این مجموعه مسائل، همکاری عربستان با ایران را ضروری ساخته است.

البته باید اشاره کرد، هیچ کس انتظار ندارد درگیری های موجود میان ایران و عربستان یک شبه حل و فصل شده و روابط دو کشور حالی دوستانه پیدا کند؛ اما از آنجا که به دلایل گوناگون، هر دو کشور نیاز به آرام کردن فضای موجود دارند، گزینه بهبود روابط به عنوان گزینه ای جدی روی میز خواهد بود.

در این چهارچوب، به نظر می رسد که شیوه حل و فصل بحران سوریه، کلید تنش زدایی در روابط ایران و عربستان باشد، زیرا اهمیت ویژه سوریه در منطقه خاورمیانه، سبب شده که به طور تاریخی، این کشور همواره تعیین کننده ساختار موازنه قدرت در منطقه باشد. به توافق رسیدن دو کشور بر سر شیوه حل و فصل بحران سوریه، می تواند راه را برای حل اختلافات آن ها در دیگر بخش های منطقه نیز هموار کند.