سواستفاده تفلیس از بحران در کریمه

دیپلماسی ایرانی: کشورهای عضو اتحادجماهیر شوروی سابق به جنب و جوش افتاده اند. بحران اوکراین تمام معادله های منطقه ای موقت را برهم زده است.هنوز بحران جداشدن کریمه از اوکراین و جدال روسیه و غرب بر سر آن به پایان نرسیده است که گرجستان هم باز پرونده خود را به جریان انداخته است. آلکسی پتریاشویلی، وزیر دولت در امور همگرایی یورو- آتلانتیک و اروپای گرجستان، در یک کنفرانس بین المللی به مناسبت هفته ناتو در شهر تفلیس گفت: مسیر ورود به ساختارهای یورو آتلانتیک و مطالبه عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو توسط برخی نیروهای سیاسی گرجستان در دستور کار قرار دارد و این خواسته اکثریت مردم کشور و جناح های سیاسی و اجتماعی کشور است.

 این موضع گیری نشان از افزایش تلاش گرجستان برای الحاق به ناتو و اتحادیه اروپا دارد. این در حالی است که تلاش های گرجستان برای پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو در سال 2008 منجر به درگیری با روسیه و جداسازی آبخازی و اوستیای جنوبی از این کشور شد. اما رویدادهای اوکراین بار دیگر منجر به این شد تا گرجستان به طرح مساله پیوستن به ناتو را مطرح کند. موضوعی که از نگاه روسیه به موضوع امنیت ملی اش پیوند خورده و با وجود استقلال جمهوری های شوروی سابق اما همچنان این کشورها را بخشی از مایملک نانوشته خود دانسته و هرگونه تحرک و اقدامی از سوی این کشورها برای نزدیکی بیشتر با غرب را بر نمی تابد. درخصوص چرایی بیان این درخواست از سوی گرجستان و پیامدهای آن با دکتر محمود شوری کارشناس مسایل روسیه گفت و گویی کوتاه داشتیم:

مقام دولتی گرجستان از افزایش تلاش این کشور برای پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا خبر داده است، پیوستن گرجستان به ناتو و اتحادیه اروپا چه پیامدهایی را می تواند برای منطقه قفقاز و به خصوص در روابطش با روسیه در پی داشته باشد؟

یکی از دلایل برخورد نظامی روسیه با گرجستان در سال 2008 که منجر به جدا شدن دو منطقه آبخازی و اوستیای جنوبی از گرجستان شد، نگرانی روس ها از احتمال پیوستن گرجستان به ناتو بود. باید بدانیم که موضوع پیوستن کشورهای جمهوری های شوروی سابق به ناتو برای روسیه بسیار حایز اهمیت بوده و در چارچوب منافع ملی این کشور تعریف می شود. از این رو روسیه تمام تلاش خود را برای مقابله با این مساله به کار می گیرد. به نظر می رسد طرح مساله از سوی گرجستان پس از فروکش کردن درگیری ها در سال 2008 و اکنون در شرایط فعلی با توجه به تحولات اوکراین بیانگر این است که می خواهند موضوع خود را به اوکراین پیوند زده تا به نحوی بخشی از حمایت های غرب از اوکراین را متوجه خود کنند. زیرا می دانند که در این شرایط روس ها نمی توانند هم مساله اوکراین را مدیریت و هم مساله تازه ای در گرجستان ایجاد کنند. به همین دلیل فکر می کنم رهبران گرجستان می خواهند از فضای موجود به نفع خود استفاده کنند و عملا حمایت های اتحادیه اروپا و ناتو را برای خود در شرایط آینده منطقه ای در مقابل روسیه داشته باشند.

یکی از مضوعات مطرح شد درخصوص پیوستن گرجستان به ناتو  این است که این کشور می خواهد کنترلش را نسبت فعالیت پایگاه های نظامی روسیه در مناطق اشغال شده افزایش دهد. زیرا با نزدیکتر شدن مرزهای ناتو به روسیه این اقدام بهتر صورت خواهد گرفت. تا چه میزان این قابل تایید است؟

موضوع نزدیکی مرزهای ناتو به روسیه، موضوعی است که هر از چندگاهی پس از فروپاشی شوروی مطرح شده و تلاش هایی نیز در این خصوص صورت گرفته است. در شرایط کنونی بعید می دانم حتی خود اروپایی ها و رهبران ناتو بخواهند تعارض خود با روسیه را آنقدر گسترش بدهند که از اوکراین گذشته و به گرجستان برسد. غربی ها می دانند که گسترش این تعارض ها به گرجستان مستلزم تشدید تعارض با روسیه است که بعید است اروپا علاقه مند به گسترش بحران از اوکراین به گرجستان باشد. بنابراین موضوع بیشتر عرض اندام کردن گرجستان در شرایط فعلی بوده و این کشور می خواهد بار دیگر بحران های پیش آمده در آگوست سال 2008  را مطرح کند. خیلی نمی توان به صرف درخواست صورت گرفته، پیامدهای خیلی جدی برای آن چه در داخل منطقه و چه در سطح بزرگتر و در چارچوب روابط روسیه با ناتو تعریف کرد.

به نظر می رسد در کنفرانس بین المللی به مناسبت هفته ناتو در شهر تلفیس این مساله مطرح و مورد بررسی قرار گیرد. اگر چنین درخواستی به صورت جدی مطرح شود، آیا شاهد رویدادی شبیه اوکراین در گرجستان خواهیم بود؟

طبیعتا با توجه به نوع سیاست هایی که روسیه طی سال های اخیر در پیش گرفته، به نظر می رسد که واکنش مسکو به این موضوع جدی خواهد بود. روس ها باز هم ابزارهایی در اختیار دارند که با توسل به آن می توانند فشارهایی که در سال 2008 بر تفلیس وارد کردند را بار دیگر تکرار کنند، یا اینکه درپی اقدام غیرمتعارف دیگری باشند که شاید در نهایت چندان به نفع خود گرجستان یا ناتو نباشد.

به نظر می رسد اتفاق هایی که در در حال روی دادن در منطقه قفقاز و کشورهای بلوک شرق است، مطرح شدن دوباره مساله " قاعده دومینو " باشد. از این منظر که غرب به دنبال رویارویی خود با روسیه ابتدا از بحران اوکراین و بعد از آن گرجستان و شاید در ادامه کشورهایی دیگری شروع به فروریختن دیوار حصار روسیه در منطقه باشد و اوضاع را به سمتی ببرد که قدرت شرقی بودن روسیه رو به تحلیل برود و روسیه را منزوی کنند. آیا به واقع شاهد چنین پدیده ای تحت عنوان قاعده دومینو هستیم؟

به اعتقاد من همه چیز بستگی به نحوه مدیریت بحران اوکراین و سرانجامی که این بحران می تواند داشته باشد، دارد.  اگر باز شاهد یک اوکراین تجزیه شده باشیم، اوکراینی که بخش هایی از آن به روسیه پیوسته و عملا غربی ها و ناتو نتوانند کمکی به دولت مرکزی اوکراین برای بازپس گیری سرزمین ها از روسیه کنند، این قطعا تاثیر منفی بر روندی که گفته شد( قاعده دومینو) خواهد داشت. یعنی اینکه موجب می شود که سایر جمهوری های دیگری که ممکن است تمایل به پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا داشته باشند، از این عمل منصرف شوند و عملا در این مسیر گام بر ندارد. اما اگر عکس این باشد و واکنش غربی ها در آینده به گونه ای باشد که روس ها وادار به عقب نشینی کند در این صورت ما حتما باید منتظر این باشیم که جمهوری های دیگری مانند گرجستان و حتی آذربایجان به سمت نزدیکی بیشتر با غرب و ناتو بروند. ولی تصورم این است که در شرایط موجود غرب ابزار زیادی برای وادار کردن روسیه به عقب نشینی ندارد. به همین دلیل شاید چشم انداز شرایط منطقه خیلی به نفع جریان هایی که تمایل به نزدیکی با غرب دارند، نباشد.

موضوع دیگری که مطرح می شود این است که شاید علت بیان مجدد مساله از سوی گرجستان خارج کردن روسیه از دو منطقه آبخازی و اوستیای جنوبی باشد، اگر چنین اتفاقی روی دهد و برای بازپس گیری مناطق فوق الزام به حضور ناتو باشد، آیا شاهد رویارویی نظامی ناتو با روسیه خواهیم بود؟ این در حالی است که نیروهای روسیه اکنون در مرزهایی این کشور با اوکراین قرار دارد و شاید روسیه نتواند در دو منطقه به رویارویی بپرازد.

چنین اقدامی آنقدر بزرگ است که هم غرب و هم روسیه حتما در دست زدن به آن با احتیاط زیادی عمل خواهند کرد. وارد شدن به یک درگیری با روسیه چیزی نیست که غربی ها در شرایط موجود بین المللی علاقه مند به انجام آن باشند. بنابراین شاید کمترین احتمال را می توان داد که روسیه و غرب درچارچوب بحران اوکراین یا در چارچوب حفاظت از گرجستان بخواهند وارد درگیری نظامی شوند. برداشتم این نیست که غربی ها تا آنجا پیش بروند که با روسیه در مورد گرجستان یا اوکراین بخواهند وارد این مساله شوند.

انتشار اولیه: چهارشنبه 20 فروردین 1393/ باز انتشار: دوشنبه 25 فروردین 1393