خارجی‌ها در ایران بانک‌ می‌زنند

در دور جدید همکاری های اقتصادی ایران با کشورهای مختلف، به نظر می رسد نوبت به همکاری های مشترک بانکی رسیده است.

به نوشته فرهیختگان، آن طور که مقامات ارشد بخش خصوصی ایران خبر داده اند هم اکنون برای راه اندازی بانک مشترک ایران و هند مذاکرات مقدماتی انجام شده و پیشنهاد تاسیس بانک مشترک با عراق مطرح است. علاوه بر این، تقاضاهایی نیز برای راه اندازی بانک مشترک با آفریقا مطرح شده است و از سوی دیگر بانک های ایتالیایی نیز به ایران برگشته اند.

در کنار اینها فعالان بخش خصوصی ایران از ضرورت ایجاد بانک مشترک با افغانستان نیز سخن گفته اند و در مورد راه اندازی بانک مشترک ایران و امارات متذکر شده اند که چنین اقدامی نیاز به اراده سیاسی دو کشور دارد. همکاری بانک های خارجی با ایران از اردیبهشت سال ۸۶ با ماده واحده شورای پول و اعتبار سابق قوت گرفت. ضمن اینکه شورای پول و اعتبار ماده واحده ای را برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارسال کرد که طبق آن تاسیس بانک با سرمایه گذاری مشترک ایرانی و خارجی، تملک سهام بانک های ایرانی توسط سرمایه گذاران خارجی و ایجاد شعب بانک های خارجی در کشور مجاز شد.

بر این اساس اولین شعبه بانک های خارجی در ایران (بانک ونزوئلا) در هشتم خرداد سال ۸۷ افتتاح شد. در این میان علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در سال ۸۹ قانون حضور بانک های خارجی در ایران را پس از تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان به رئیس جمهور ابلاغ کرد. با وجود این، بانک مشترک ایران - ونزوئلا تنها بانک مشترک ایرانی- خارجی قانونی در سال های اخیر بوده است. ضمن اینکه بانک های خارجی از جمله بانک تجارتی ایران و اروپا، بانک تعاون منطقه ای اسلامی، بانک المستقبل (فیوچر) و بانک استاندارد چارترد در ایران شعبه دارند. در همین مورد برخی روسای اتاق و شوراهای مشترک بازرگانی معتقدند فراهم کردن زمینه حضور بانک های خارجی در ایران و تشکیل بانک های مشترک دیگر نیازمند عزم جدی است و با این اتفاق گشایش های زیادی در مبادلات تجاری ایران و کشور ها رخ خواهد داد. با وجود این، هر چند این اعضا معتقد به تاسیس بانک های مشترک هستند اما برخی دیگر از جمله علی نقی خاموشی، رئیس اتاق مشترک ایران و انگلیس به فرهیختگان می گوید که احتیاجی به تاسیس بانک مشترک ایران و انگلیس نیست. مجیدرضا حریری، نایب رئیس اتاق مشترک ایران و چین نیز با بیان اینکه هیچ صحبتی تاکنون درباره تاسیس بانک مشترک ایران و چین نشده است، به فرهیختگان می گوید قرار هم نیست چنین بانکی تاسیس شود.

اما در کنار تاسیس بانک های مشترک با کشورهای دیگر، احتمال تاسیس بانک مشترک ایران و آمریکا نیز- بنا به اظهارات رئیس و اعضای اتاق بازرگانی ایران- دور از ذهن نیست. در همین ارتباط غلامرضا شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه با کشورهای دیگر در برخی کشورها بانک مشترک داریم، به فرهیختگان می گوید: آنچه امروز بیش از تاسیس بانک، مورد نیاز ایران به نظر می رسد، تسهیل در روابط بانکی این کشور با کشورهای دیگر و بعد تاسیس بانک مشترک با آنان است. در همین مورد مسعود دانشمند، رئیس شورای مشترک ایران و امارات بیان می کند: ممنوعیتی برای تاسیس چنین بانک هایی نداریم و تنها باید شورای پول و اعتبار اجازه تاسیس بانک های دو ملیتی را بدهد. محمدرضا بهرامن، عضو اتاق بازرگانی ایران نیز در این مورد اظهار می کند: برای تاسیس بانک مشترک ابتدا باید زیرساخت های لازم فراهم شود و بعد در چارچوب تعاریف مشخص و نیازهاو مسائلی که مدافع حقوق دو کشور باشد، این بانک ها تاسیس شوند.

تقاضا برای راه اندازی بانک مشترک با آفریقا

روابط تجاری ایران با کشورهای آفریقایی پیش از انقلاب اسلامی در سطح بالایی قرار داشت و ایران در سال های ۱۳۵۶-۱۳۵۵ به دومین شریک تجاری یکی از بزرگ ترین کشورهای این قاره یعنی آفریقای جنوبی تبدیل شد. از سوی دیگر با توجه به اینکه کشورهای جهان به ویژه کشورهای صادرکننده نفت، کشور آفریقای جنوبی را تحریم کرده بودند، ایران یکی از مهم ترین تامین کننده های این محصول برای آفریقای جنوبی بود. اما پس از گذشت این دوران در سال های اخیر روابط تجاری این کشور با ایران کم رنگ شد. با توجه به این موارد تاسیس بانک مشترک میان ایران و آفریقا نیز شاید بتواند تاثیرات مثبتی در روابط تجاری این کشورها با هم برجای گذارد. در همین رابطه حسن خسروجردی، رئیس شورای مشترک ایران و آفریقا به فرهیختگان گفت: برای ایجاد بانک مشترک ایران و آفریقا در وهله اول باید سهام بانک توسعه آفریقا خریداری شود و بعد از آن به راحتی بتوان تمام پروژه هایی که فاینانس می شوند را اجرا کرد. وی اضافه کرد: در چنین شرایطی می توان نسبت به ایجاد شعبه ای از این بانک در کشور ایران نیز اقدام کرد. در همین حال، رئیس شورای مشترک ایران و آفریقا از چندین درخواست برای تاسیس بانک مشترک بین ایران و کشورهای آفریقایی خبر داد و گفت: با وجود این، هنوز اتفاق خاصی برای تاسیس این بانک نیفتاده است. وی اظهار کرد: حتی در این میان نامه ای برای خریداری سهام بانک توسعه آفریقا نوشتیم که نتیجه ای به دنبال نداشت. اما اگر همت باشد این بانک ها نیز در کشور تاسیس خواهند شد. وی با اشاره به تاثیر بانک های مشترک در ایران، گفت: با این اقدام مراودات بانک ایران با منطقه مورد نظر مثلا آفریقا افزایش می یابد.

مذاکرات مقدماتی برای ایجاد بانک مشترک با هند

با توجه به تبادلات ایران و هند و اینکه هند یکی از خریداران نفتی ایران است ، برخی فعالان تجاری ایران می گویند در صورت تاسیس بانک مشترک میان این دو کشور، اتفاقات مثبتی رخ خواهد داد که افزایش مبادلات تجاری بین دو کشور و رونق و توسعه تجارت از جمله مهم ترین این اتفاقات می تواند باشد. در همین رابطه ابراهیم جمیلی، رئیس مشترک ایران و هند نیز با بیان اینکه بانک های مشترک بیشتر در زمان تحریم و برای مبادله دو طرف راه اندازی می شوند، به فرهیختگان گفت: قبل از انقلاب اسلامی نیز بانک های مشترک زیادی در کشور داشتیم که بانک های ایران - انگلیس و ایران - مصر از جمله این بانک ها بود. اکنون نیز بانک ایران - ونزوئلا از جمله این بانک های مشترک است. وجود این بانک ها می تواند در تبادلات دو دولت تاثیر دوچندان داشته باشد. با وجود این، هرچند رئیس اتاق مشترک ایران و هند، تاسیس بانک های مشترک را مثبت ارزیابی می کند اما معتقد است تاسیس بانک های مشترک زمان زیادی لازم دارد، چراکه در وهله اول باید این بانک ها با سرمایه گذاری دو طرف انجام شود. اما در این میان وی تاکید کرد بهتر است این بانک ها گسترش یابند. جمیلی، محقق شدن این هدف را منوط به تلاش و کمک دولت دانست و افزود: از سوی دیگر از آنجا که هند خریدار نفت ایران است و از نظر کالایی می تواند ثمربخش باشد ، تاسیس بانک مشترک ایران و هند می تواند تاثیر بسزایی در مبادلات هر دو طرف داشته باشد. وی با بیان اینکه بحث مقدماتی بانک مشترک ایران و هند انجام شده است، گفت: با وجود این، زمان زیادی لازم است تا این اقدام عملیاتی شود، چراکه برای تاسیس این بانک ها پروسه ای طولانی مدت لازم است. با توجه به این سخنان به نظر می رسد هرچند مباحث مقدماتی راه اندازی بانک مشترک ایران و هند مطرح شده اما برای نهایی شدن این موضوع باید مجوزهای لازم نیز صادر شود.

برگشت بانک های ایتالیایی به ایران

براساس آخرین گزارش گمرک ایران، میزان واردات ایران از کشور ایتالیا 665 میلیون دلار و میزان صادرات ایران به کشور ایتالیا 131 میلیون دلار بوده است. همچنین شرکت های ایتالیایی عمدتا در بخش های نفت، فولاد، انرژی، پتروشیمی، خودرو، ماشین آلات و مواد غذایی در ایران فعال بودند اما بر اثر تحریم ها، در سال های اخیر روابط تجاری این دو کشور کاهش پیدا کرده است. حال با توجه به ورود هیات ایتالیایی در روزهای اخیر به ایران می توان به راه اندازی بانکی مشترک امیدوار بود. در همین رابطه جمشید حقگو، دبیر اتاق مشترک ایران و ایتالیا به فرهیختگان گفت: قبل از اعمال تحریم های اخیر چهار تا پنج بانک ایتالیایی در ایران وجود داشتند که از نظر تجاری قابل توجه بودند. همچنین «مدیوبانکا» همکاری قابل توجهی با ایران داشت و در تهران دفتر داشت، اما رفت و به تازگی شنیده شده است که مجددا به ایران بازگشته است. ایتالیا نیز اولین شریک ایران در اروپا بود اما در یک سال گذشته روابط دو کشور با یکدیگر کمتر شده است، با وجود این، در صورت حذف کامل تحریم ها دیگر محدودیتی برای سرمایه گذاری و تاسیس این بانک های مشترک وجود نخواهد داشت. وی افزود: البته در این میان بانک های ایتالیا و عرب نیز در ایران حضور داشتند که به خوبی با ایران همکاری می کردند. حقگو اضافه کرد: با این حال جای امیدواری است که بانک ها مجددا به ایران، بازگردند. وی همچنین با اشاره به تاثیر حضور بانک های خارجی در ایران گفت: با این اتفاق شاهد سهولت در مبادلات تجاری خواهیم بود. وی افزود: این در حالی است که پیش از این بانک ها با مشکلات زیادی درخصوص اعتبارات و نقل و انتقال تسهیلات روبه رو بودند و معمولا اعتبارات غیرمستقیم و از طریق صرافی ها انجام می شد. بنابراین با توجه به این موارد تاسیس این بانک ها به نفع هر دو طرف است.

نیاز به اراده سیاسی برای بانک مشترک با امارات

کشور امارات به عنوان یکی از همسایگان کوچک عربی ایران رابطه عمیق اقتصادی با ایران دارد؛ به گونه ای که بخشی از سرمایه گذاران اصلی این کشور ایرانیانی هستند که در این کشور سرمایه گذاری کرده اند. در بخش تجارت دو کشور نیز امارات سهم قابل توجهی در تجارت ایران دارد. مطابق آمار منتشرشده گمرک ایران، تا ماه نوامبر امسال امارات متحده عربی سهم بیش از 20 درصدی از کل واردات ایران داشته است. همچنین مطابق گزارش اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات متحده عربی، مبادله تجاری دو کشور ایران و امارات در سال 1392۱۳۹۲ قرار است به حدود ۱۰ میلیارد دلار برسد. در این میان به نظر می رسد ضرورت بانک مشترک بین ایران و امارات بیش از پیش احساس شود. در همین رابطه مسعود دانشمند، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات به فرهیختگان گفت: از آنجا که در شرایط کنونی به شبکه بانکی دنیا دسترسی نداریم و شبکه بانکی کشور به نوعی کند است، با تاسیس شعبه ای از بانک امارات در ایران می توان با نظام بانکی جهانی در ارتباط بیشتری بود ضمن اینکه این اقدام می تواند کمک قابل توجهی به تسریع در فعالیت های اقتصادی کشور کند. وی با بیان اینکه تاسیس بانک خارجی در ایران قدم مثبتی است افزود: تاسیس بانک های مشترک تاثیر مثبتی برای نظام بانکداری کشور خواهد داشت، چراکه از این طریق نظام بانکداری در کشور توسعه خواهد یافت. از سوی دیگر در صورت تحقق این امر می توان با شبکه گسترده دنیا در ارتباط بیشتری بود. ضمن اینکه تاسیس بانک خارجی در ایران گام مثبتی برای تحقق اهداف مورد نظر است. البته در این میان تحقق اهداف مورد نظر برای تاسیس بانک خارجی در کشور منوط به اراده سیاسی مقامات ایران و امارات است. با این حال دانشمند در مورد راه اندازی بانک مشترک ایران و امارات خبر جدیدی نداد و به نظر می رسد برای تشکیل این بانک مشترک همچنان باید منتظر اراده سیاسی دو کشور بود.

پیشنهاد تاسیس بانک مشترک با عراق

ایران و عراق در سال های اخیر همکاری های اقتصادی قابل توجهی با یکدیگر داشته اند، تا جایی که بنا به اظهارات معاون سابق امور بین الملل رئیس جمهوری ایران، در صورتی که این همکاری ها گسترش یابد، ارزش مبادلات تجاری دو کشور به ۱۶ میلیارد دلار در سال خواهد رسید. علاوه بر این، طبق اظهارات علی سعیدلو ارزش مبادلات اقتصادی ایران و عراق در سال گذشته، بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار بوده است که امکان افزایش آن وجود دارد. ضمن اینکه توافقنامه گسترش همکاری های تجاری و اقتصادی ایران و منطقه کردستان عراق در تهران نیز به امضا رسیده است. همچنین براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران میزان صادرات غیرنفتی ایران به عراق در 10 ماهه سال جاری بیش از چهار میلیارد دلار و میزان واردات غیرنفتی این کشور ۶۰ میلیون دلار بوده است. بنابراین تاسیس بانک های مشترک بین این دو کشور می تواند همکاری ها را گسترش دهد. در همین ارتباط جهان بخش سنجابی شیرازی، دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق با بیان اینکه اراده دولت ها برای تاسیس بانک ها ضروری است، به فرهیختگان گفت: بانک های مشترک عمدتا با سرمایه گذاری هر دو طرف تاسیس می شوند، ضمن اینکه این نوع بانک ها کارکرد مشخصی دارند و براساس مبادلات تجاری هر دو طرف شکل می گیرند. به عنوان مثال بانک ایران و عراق تحت عنوان بانک تعاون اسلامی براساس ضوابط بانکی مشخص با هویت آن کشور تاسیس شده است. در این بانک ۸۷ درصد سهام متعلق به طرف ایرانی و ۱۳ درصد متعلق به کشور عراق است، ضمن اینکه هویت این بانک عراقی است و به موجب قوانین کشور عراق تاسیس شده است و در ایران نیز شعبه دارد. وی افزود: با این حال عمدتا این بانک ها با توجه به شرایط تحریم و تحریم های بانکی که همچنان ادامه دارد، وجاهتی ندارند، مگر اینکه تراز تجاری کشور بهبود یابد. وی افزود: هر چند پیشنهادی برای تاسیس بانک مشترک مطرح شده است اما بحث ها جدی نیست.

ضرورت ایجاد بانک مشترک با افغانستان

افغانستان از مدت های طولانی با ایران روابط تجاری داشته و بیشتر نیازهای روزمره مردم افغانستان از طریق ایران تامین می شد و می شود. براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان صادرات غیرنفتی ایران به کشور افغانستان در 10 ماهه سال جاری دو میلیارد دلار و میزان واردات ایران از این کشور ۲۵ میلیون دلار بوده است. حال با توجه به این مساله، تاسیس بانک مشترک بین ایران و افغانستان می تواند تاثیر بسزایی در توسعه همکاری های اقتصادی و حتی عرصه سرمایه گذاری داشته باشد. در همین رابطه مظفر علیخانی، عضو اتاق مشترک ایران و افغانستان در مورد تاسیس بانک مشترک بین ایران و افغانستان گفت: تا جایی که بنده اطلاع دارم تاکنون صحبتی برای تاسیس این بانک نشده است اما معتقدم با توجه به اینکه یکی از مهم ترین و اساسی ترین مشکلات فعالان اقتصادی در کشورهای مختلف به ویژه در ایران تامین نقدینگی و سرمایه در گردش برای بحث تولید و صادرات است، می توان بانک مشترکی با حمایت دولت های دو کشور و سرمایه گذاری فعالان اقتصادی در کشور تاسیس کرد. وی افزود: البته وظیفه این بانک ها باید اعطای اعتباری تسهیلات به فعالان اقتصادی در کشور باشد که در روابط دوجانبه فعالیت می کنند. عیلخانی اضافه کرد: قطعا تاسیس بانک های مشترک می تواند در توسعه همکاری های اقتصادی در عرصه سرمایه گذاری، تولید و تجارت و مشخصا بحث صادرات و همکاری هایی در حوزه های خدمات فنی مهندسی، توریسم، ترانزیت و حمل و نقل مثمر ثمر واقع شود. عضو اتاق مشترک ایران و افغانستان همچنین تاکید کرد ایجاد نهادهای مشترک به همکاری های دوجانبه کمک قابل توجهی خواهد کرد و البته فعالیت های این بانک باید در بستر همکاری های اقتصادی دو کشور دیده شود. علیخانی تصریح کرد: برای تاسیس این نوع بانک در وهله اول باید دولت ها و بعد بخش خصوصی بستر آن را فراهم کنند. با این سخنان به نظر می رسد هرچند از نگاه فعالان بخش خصوصی تشکیل بانک مشترک ایران و افغانستان ضرورت دارد اما تاکنون بحثی در این مورد نشده است.