آماده سازی فضای داخلی برای توافق نهایی را آغاز کنید

دیپلماسی ایرانی : پس از اینکه ایران و قدرت های جهانی توافق هسته ای مقدماتی بر سر برنامه های هسته ای تهران را در ژنو امضاء کردند، سطح توقع ها بالا رفت. اما سطح این انتظارها دوباره در هفته اخیر پایین آمد، زمانی که مقامات ایرانی موضع گیری های تندی داشتند و از سوی دیگر نخست وزیر اسرائیل نیز مانند برخی سناتورهای بانفوذ کنگره آمریکا مدعی شد نسبت به این توافق بدبین است. البته این روند به این معنی نیست که توافق نهایی با ایران غیر ممکن است، اما حاکی از آن است که هم تهران و هم غرب باید با نگاهی خلاقانه راه هایی برای پل زدن بر اختلاف نظر ها جستجو کنند. همچنین به نظر می رسد عمده ترین مانع پیش روی آنها نه در خارج، بلکه در داخل دو کشور – ایران و آمریکا- است و باید نخست بر این مشکل غلبه کرد.

اظهارات اخیر رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران توجه جامعه بین المللی را به خو جلب کرده است. زمانی که محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران به سی ان ان گفت بحث برچیدن تاسیسات هسته ای ایران تحت هیچ شرایطی مطرح نیست. حسن روحانی نیز در گفت و گو با سی ان ان توضیح داد ایران هیچ یک از سانتریفوژهای اش را از بین نمی برد. او همچنین به من گفت که راکتور آب سنگین اراک تعطیل نمی شود.

ایران و آمریکا به طور بینادین دیدگاه های متقاوتی در مورد یک توافق نهایی قابل قبول دارند. من بر مبنای مصاحبه ای که با روحانی انجام دادم و گفت و گو هایی که با دیگر مقامات ایرانی داشتم، دیدگاه ایران را اینگونه تصور می کنم: ایران شواهدی دال بر صلح آمیز بودن برنامه های هسته ای خود ارایه می کند. به این ترتیب با بازرسی های گسترده از تاسیسات هسته ای اش موافقت می کند و این روند از هم اکنون هم آغاز شده و اخیرا بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی از معدن گچین برای نخستین بار در یک دهه اخیر بازدید کرده اند.

اما مقامات ایران نمی خواهند هیچ محدودیتی را در برنامه هسته ای خود بپذیرند. آنها اغلب در این مورد صحبت می کنند که باید با ایران نیز مانند هر کشور دیگری که پیمان منع اشاعه هسته ای را امضاء کرده رفتار شود و این شامل حق غنی سازی اورانیوم است. البته در این پیمان به طور مشخص به حق غنی سازی اورانیوم اشاره نشده است. اما از آنجایی که تعدادی از کشورهای عضو این پیمان غنی سازی انجام می دهند، ایران نیز می گوید غنی سازی به موجب عضویت در این پیمان یک حق است. این در حالی است که پیمان ان پی تی تنها می گوید همه کشورها از حق تولید انرژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز برخوردارند.

اما دیدگاه آمریکا در مورد توافق نهایی متفاوت است و از این منطق ناشی می شود که ایران باید گام های ویژه ای را برای اعتمادسازی در رابطه با برنامه های هسته ای اش انجام دهد. آمریکا می خواهد به ایران اجازه غنی سازی محدود و سمبولیک بدهد به این معنی که سطح غنی سازی در حدود 5 درصد باشد. از سوی دیگر ایران باید هزاران عدد از سانتریفوژهای نصب شده را برچیند و راکتور آب سنگین اراک را تعطیل کند. به بیان دیگر واشینگتن به دنبال هر راهی است که از طریق آن بتواند فاصله بین فعالیت های هسته ای صلح آمیز  و هسته ای شدن ایران را طولانی تر کند.

از سوی دیگر هر دو طرف باید به نگرانی های اصلی خود توجه کنند .مقامات ایران باید خود را با شرایطی تطبیق دهند که به موجب آن با کشورشان به گونه ای متفاوت رفتار شود. ایران یک برنامه هسته ای مورد تردید دارد که در آن سرمایه گذاری هنگفتی انجام شده و از سوی دیگر تاریخی از پنهان کاری در فعالیت های هسته ای وجود دارد. واشینگتن نیز باید این نکته را درک کند که باوجود دریافت مجوز های بیشتر از میزان مورد انتظار برای بازرسی از تاسیسات هسته ای ایران، در مورد به عقب راندن برانامه های هسته ای ایران امتیازهای کمتری دریافت کرده است.

مصالحه های خلاقانه ای وجود دارد که می توان از آنها برای پل زدن بر این اختلاف ها استفاده کرد. کالین کال، استاد دانشگاه جورج تون و ژوزف سیرینسیونه، که به طور ویژه روی مساله هسته ای ایران کار می کنند ، بر این باورند که می توان سانتریفوژها را بدون برچیدن آنها تعطیل کرد. در واقع ایران اکنون 19 هزار و 800 دستگاه سانتریفوژ در اختیار دارد که نیمی از آنها فعال هستند. این یک فرمول مصالحه ای است که هم اکنون نیز وجود دارد. ایران همواره گفته که نمی خواهد ذخایر اورانیوم غنی شده 20 درصدی خود را به خارج از کشور منتقل کند اما به موجب توافق ژنو، این ذخایر رقیق می شوند. از سوی دیگر ایران می تواند راکتور آب سنگین اراک را حفظ کند و همانگونه که می گوید آن را برنچیند اما کاربری آن را از آب سنگین به آب سبک تغییر دهد.

من پس از ملاقات با روحانی و ظریف به این نتیجه رسیدم که آنها میانه روهایی هستند که تعامل بیشتر ایران با جهان را می خواهد. اما من اطمینان داریم که آنها تحت فشار کار می کنند و مخالفان داخلی زیادی دارند. فضای مشابه ای نیز برای دولت اوباما وجود دارد. به همین دلیل بهتر است دو طرف آماده سازی فضای داخلی برای توافق نهایی را آغاز کنند.

منبع: واشینگتن پست/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: جمعه 11 بهمن 1392/ باز انتشار: سه شنبه 15 بهمن 1392