انقلاب نارنجی یا سرخ؟

دیپلماسی ایرانی: اعتراضات مردمی در کشور اسلاوی و همسایه روسیه یعنی اوکراین که از ماه نوامبر 2013 و در مخالفت با عدم امضای پیمان تجارت آزاد با اتحادیه اروپا ازسوی وبکتور یانکویچ رییس جمهور این کشور با سنگرگرفتن در خاکریز روسیه آغاز شده بوداز اوایل هفته گذشته با تظاهرات آرام چند هزار نفری مخالفان در میدان استقلال کی یف واقع در خیابان خرشاتیک khereshatik زیباترین و گرانترین نقطه این شهر که پیشتر نیز هنگام اعتراضات به دولت این کشور در جریان نقلاب نارنجی و به بندکشیده شدن خانم یولیا تیموشنکو نخست وزیر دوات نارنجی مورد استفاده واقع شده بود،با جدا شدن گروهی مجهز به چوب های دارای سنبله فلزی و  تهاجم  به نیروهای پلیس حاضر در محل وارد مرحله تازه ای شد.باین ترتیب قافیه که تنگ آمده بود جامعه مدنی را به اقدام بدنی سوق داد.بطوریکه گفته میشود درجریان زد وخوردهای نیروهای امنیتی و معترضان تا کنون 5نفر کشته ،حدود 1700 معترض مخالف دولت مجروح و بیش از 70 نفر دستگیر شده اند. گفته میشود قریب 200 نفر از مجروحین وابسته به  نیروی امنیتی  اوکراین مجروح بوده اند. در شرایطی که معترضان در ابتدا تنها به تعلیق تصمیم دولت این کشور برای امضای موافقت نامه عضویت وابسته با اتحادیه اروپا اعتراض می کردند، ناآرامی ها رفته رفته بیشتر رنگ و بوی ضد دولتی گرفت ، بگونه ای که درحال حاضر رهبران مخالفان دولت و معترضین که دامنه اعتراضات خودرا به 11شهروتصرف برخی اماکن دولتی کشانده اند حتی به  برکناری شهردار کیف  ازسوی دولت قانع نبوده و پیشنهاد رییس جمهور به آرسنی یاتسنیوک رهبر حزب مخالف "سرزمین پدری" برای پذیرش  سمت نخست وزیر و "پیشنهاد به ویتالی کلیچکو  رهبر حزب مخالف ایتلاف دموکراتیک اوکراین  برای اصلاحات موسوم به "اودار" جهت قبول  سمت معاونت نخست وزی ازسوی آنها رد شده است.بدین ترتیب  مذاکرات ساعات پایانی  روز شنبه (5بهمن، 25 ژانویه) یانکویچ رییس جمهور اوکراین با رهبران اصلی مخالفان شامل ویتالی کلیچکو ، آرسنی یاتسنیوک و اولگ تیاگنیبوک رهبر حزب ملی گرای آزادی نتیجه ای درپی نداشت و مخالفان بر استعفای رییس جمهور و برگزاری اتتخابات زودرس ریاست جمهوری تاکید میکنند.این مذاکرات در حالی صورت می گرفت که ویتالی زاکارچنکو، وزیر کشور اوکراین معترضان تندروی ضد دولتی را به ربودن سه افسر پلیس و پنهان کردن اسلحه در میدان استقلال کی یف متهم کرده است؛ جایی که  بیش از دو ماه است پایگاه معترضان به شمار می رود.

 لازم به ذکراست که رهبران دولت و معترضان روز پنج شنبه 3بهمن نیز نشستی ۵ ساعته برگزارکرده بودند و بعد از آن از معترضان خواسته بودند که اردوگاه های خود را ترک کنند و پلیس نیز بازداشت شدگان را آزاد کند.با وجود این، معترضان این درخواست را رد کردند و به حضور اعتراض آمیز خود در مرکز کی یف و دیگر شهرهای اوکراین ادامه دادند.تقابل بین معترضان و پلیس در کی یف در شب جمعه و شنبه ادامه پیدا کرد. معترضان همچنان به سمت صف های طولانی نیروهای امنیتی ضد شورش کوکتل مولوتوف و سنگ پرتاب کردند. بدین ترتیب تاکنون چند دور مذاکرات رهبران مخالف دولت و مقام های ارشد دولتی این کشور با حضور شخص ویکتور یانکوویچ رییس جمهوری اوکراین به دلیل پافشاری معترضان مبنی بر لزوم برگزاری انتخابات زودهنگام تاکنون بی نتیجه بوده است.با وجود اینکه یانکوویچ برای تلطیف بحران سیاسی حاکم بر اوکراین به رییس شورای امنیت و دفاع ملی این کشور دستور داده است که کار گروهی متشکل از وزرا و مقام های دولتی برای یافتن راهکارهای برون رفت از بحران سیاسی این کشور تشکیل دهد، اما این امر از شدت رویارویی معترضان با نیروهای امنیتی و پلیس نکاسته است.وزارت کشور اوکراین نیز در مقابل اعلام کرده است قصد دارد پرونده جنایی علیه رهبران معترضان که تظاهرات اعتراضی در میدان استقلال کی یف با عنوان ˈمجلس خلقˈ راه انداخته اند، بگشاید.درهمین حال یاتسنیوک رهبر حزب مخالف ˈسرزمین پدریˈ در سخنرانی خود در جمع معترضان از تدوین برنامه عمل مخالفان طرفدار الحاق به اروپا در آینده نزدیک خبر داده و مدعی شده است: مجلس نمایندگان اوکراین پس از آنکه اکثریت اعضای آن سه روز قبل به لایحه پیگرد قانونی تهمت و افراط گری رای مثبت دادند، مشروعیت خود را از دست دادو به این دلیل ما باید مجلس خودمان را با شرکت نمایندگان مخالف (دولت) تشکیل دهیم.

 درشرایطی که رئیس جمهوری اوکراین برای آرام کردن مخالفت مردم اعلام کرده است که سه شنبه آینده 8بهمن  دست به تغییراتی در کابینه خواهد زد ولی این موضع گیری وی نیز نتوانسته مانع افزایش خشم هزاران تظاهرات کننده شود.از سوی دیگر "ویتالی کلیچکو"،  رهبر حزب ˈاودارˈ (از احزاب پارلمانی مخالف دولت اوکراین) خواهان استعفای ویکتور یانوکوویچ رییس جمهوری این کشور شد.کلیچکو با اشاره به جابجایی ها در کابینه دولت رضایت معترضان را جلب نمی کند، افزود: با اتخاذ این گونه تدابیر یک ماه پیش یا حتی دو هفته پیش می شد وضعیت را بهبود بخشید اما امروز مردم خواهان استعفای رییس جمهور هستند.کلیچکو هشدار داد: مناقشه در اوکراین در حال تشدید است.قهرمان مشت زنی سابق جهان گفت: روز گذشته پس از دیدار با رییس جمهور با راه حلی که پیدا کرده بودیم در خیابان گروشفسکی در میان معترضان حاضر شدم، اما مردم راه حل را نپذیرفتند.وی اضافه کرد: معترضان چنین راه حلی را نمی خواستند و انتظار آن را نداشتند.کلیچکو و دو رهبر دیگر مخالفان روز پنجشنبه با ویکتور یانوکوویچ دیدار کرده و برای برقراری آتش بس سه روزه و نیز جابجایی ها در کابینه دولت توافق کردند. یانکویچ همچنین آمادگی خود را برای اصلاح قانون اساسی اوکراین اعلام کرد.اعتراضات روز شنبه 5بهمن ماه به مناطق شمالی اوکراین کشیده شد و هزاران تظاهرکننده از روز پنجشنبه 3بهمن  چندین اداره و نهاد دولتی را درغرب این کشور به ویژه در شهر لوو levov اشغال کردند و برکناری فرماندار را که از سوی ویکتور یانوکوویچ رییس جمهور اوکراین منصوب شده است، خواستار شدند.از روز شنبه اعتراضات به استان پولتاوا در شرق پایتخت و  همچنین به شهرهای ترنوپیل، ریونه، خملنیتسکی، لوتسک و ایوانوف نیز کشیده است.

تظاهرات 80 هزار نفری معترضان اوکراینی یکشنبه هفته گذشته  در میدان استقلال شهر کی یف در اعتراض به قانونی که آنها ˈقانون سرکوب نامیدند  در حالی بوقوع پیوست که دولت اعلام کرده است از این پس برگزاری هر گونه تظاهرات تا هشتم مارس در کی یف ممنوع است.پارلمان اوکراین قریب بیست روز پیش علاوه بر لایحه بودجه 10 لایحه دیگر از جمله اعمال محدودیت در برگزاری تظاهرات نیز به تصویب رساند.مخالفان ویکتور یانوکوویچ،  این تصمیم پارلمان را نوعی ˈقدرت رباییˈ توصیف کردند.براساس قانون جدید که با 235 رأی 450 عضو پارلمان اوکراین به تصویب رسید، محاصره ساختمان های دولتی حداکثر تا پنج سال حبس در پی خواهد داشت.این قانون همچنین روند تعقیب و مجازات نمایندگان پارلمان را تسهیل و آسان کرده است.علاوه بر این طبق قانون جدید معترضانی که ماسک به چهره بزنند یا کلاه ایمنی بر سر بگذارند، جریمه یا بازداشت خواهند شد. پخش هرگونه تهمت و افترا در شبکه اینترنت نیز ممنوع بوده و افراد خاطی جریمه شده یا به حبس تأدیبی تا مدت یکسال محکوم خواهند.مخالفان دولت اوکراین در پارلمان، تصویب این لوایح را تنها به نفع منافع دولت این کشور خوانده اند.معترضان مخالف دولت، رییس جمهوری اوکراین و دولت این کشور را متهم می کنند که برای جلب حمایت روسیه در انتخابات پیش روی ریاست جمهوری در سال 2015 از امضای موافقت نامه عضویت وابسته با اتحادیه اروپا سر باز زده است.درمقابل، مقام های دولتی اوکراین نیز می گویند که امتیازات عضویت وابسته در اتحادیه اروپا برای این کشور بسیار ناچیز و درحد یک وام حدود 700 میلیون دلاری است در حالی که زیان اقتصادی ناشی از آن افزون بر10میلیارد دلار می باشد.

درهمین حال مقام های اوکراینی و  روسی از تلاش برخی گروه های غربگرا برای راه اندازی انقلاب رنگی ازنوع نارنجی که چندسال پیش در اوکراین صورت گرفت سخن می گویند.بگونه ای که حتی برخی منابع گرارش داده اند نیروهای امنیتی ویژه روسیه به کمک نیروهای امنیتی اوکراین در سرکوب معترضان شتافته اند این درحالیست که مسکو دخالت روسیه در امور داخلی اکراین را رد میکند. ( از نوامبر2004 تا ژانویه 2005 در قالب تظاهرات روزانه اعتراضات مردمی اوکراین را فرا گرفت و در نهایت به تجدید انتخابات ریاست جمهوری انجامید.درآن مقطع زمانی بلافاصله بعد از پایان انتخابات ریاست جمهوری در سال 2004 معترضین ادعا  کردندکه در انتخابات فساد گسترده مالی، ارعاب و تهدید رای دهندگان و تقلب مستقیم انجام گرفته است.کی یف، پایتخت اوکراین کانون اعتراضات روزانه هزاران تظاهر کننده شد و در سراسر کشور تحصن و اعتصابات عمومی سازمان یافت.موضوع مسمومیت ویکتور یوشچنکو نامزد مورد حمایت غرب درانتخابات ریاست جمهوری درجریان مبارزات انتخاباتی و متهم کردن ویکتور یانوکوویچ رقیب سرسخت وی در این قضیه آتش انقلاب نارنجی اوکراین را بر افروخت.پس از شش روز تظاهرات حامیان یوشچنکو، پارلمان این کشور نتیجه انتخابات ریاست جمهوری را که یانکوویچ  را برنده اعلام می کرد، مخدوش و ملغی اعلام کرد و با برگزاری دوبارهٔ انتخابات که با فشار ناظران داخلی و بین المللی همراه بود، ویکتور یوشچنکو با کسب 52 درصد آرا قدرت را در دست گرفت.) درهمین راستا تارنمای اوکراینیˈکارسپوندت دات نتˈ به نقل از وادیم کولسنیچنکو نماینده پارلمان اوکراین(سوپریم رادا) از حزب حاکم ˈمناطقˈ اعلام کرد که ˈسازمان های جاسوسی خارجی در پشت پرده اعتراضات ضد دولتی در این کشور قرار دارند.وی همچنین از اقدام پارلمان اوکراین در تصویب قانون محدودسازی اعتراضات به دلیل وجود قوانین مشابه آن در اروپا و آمریکا دفاع کرد.میخاییل مارگیلوف رییس کمیسیون امور بین المللی شورای فدراسیون روسیه نیز گفت: مطمئنم که همه شواهد و قراین موجود حاکی از تلاش برای انجام کودتا در اوکراین است.وی افزود: معترضان جمع شده در میدان ˈاستقلالˈ کی یف به توقف مذاکرات با مقام های دولتی اوکراین رای دادند. به عبارت دیگر معترضان بر تشدید درگیری ها پافشاری می کنند. بر این اساس مذاکرات میان معترضان و مقام های دولتی به آشتی منجر نشد. اقدامات اعتراضی ادامه می یابد و با توجه به نزدیکی تعطیلات آخر هفته معترضان اقدامات خود را تشدید خواهند کرد. مارگیلوف با بیان اینکه معترضان نباید برای دولت ضرب الاجل تعیین کنند، گفت: در این صورت اوضاع وخیم تر می شود.تشدید ناآرامی ها و تهدید  واشنگتن وبروکسل مبنی بر اعمال تحریم های یکجانبه علیه کی یف به بهانه بکارگیری زور علیه معترضان،  موجب شد تا نیکلای آزاروف نخست وزیر اوکراین حوادث کی یف را تلاش معترضان مسلح برای انجام کودتا و تغییر حکومت عنوان کند.آزاروف که برای پایان دادن به بحران سیاسی کشورش حتی آمادگی دولت خود را برای استعفا به شرط تصویب پارلمان اعلام کرده بود، گفت: تظاهرات در کی یف را نمی توان اعتراضات آرام خواند زیرا شرکت کنندگان در آن از بطری های آتش زا و سلاح سرد و چماق استفاده می کنند.وی افزود: معترضان مسلح به ساختمان های حکومتی حمله می کنند و چند مقر حکومتی را تحت کنترل در آورده اند.اوافزود : در اوکراین شاهد تلاش های سازمان یافته برای تغییر حکومت هستیم و هر کس از این اقدامات حمایت می کند باید بطور صریح اعلام کند که خواهان تغییر حکومت است و پشت سر تظاهرکنندگان آرام پنهان نشود.

اتهام تلاش غرب برای وقوع انقلاب رنگی دیگری دراوکراین از زمانی تقویت شد که  سناتورجان مک کین جمهوری خواه و سناتور مورفی از دمکرات های آمریکا ، کاچینسکی نخست وزیر پیشین لهستان و نیز میخاییل ساکاشویلی رییس جمهوری پیشین غرب گرای گرجستان به عنوان رهبران شناخته شده انقلاب رنگی در ابتدای سال نو مسیحی درمیان معترضان اوکراینی  دیده شدند.  درهمین حال فرانسه سفیر اوکراین در پاریس را به خاطر افزایش خشونتها در کیف فرا خواهد خواند.فابیوس وزیرخارجه فرانسه گفت : وزارت خارجه  سفیر اوکراین را فرا می خواند تا افزایش خشونتها علیه مخالفان دولت را محکوم کند. ازسوی دیگر "مارتین شولتز" رئیس پارلمان اروپا با توجه به تشدید خشونت ها در اوکراین، مقامات این کشور را تهدید به صدور قطعنامه کرد.وی به نشریه بیلد آلمان گفت که کسانی که دست به چنین خشونت های بی رحمانه ای می زنند آخرین بقایای اعتماد خود را هم از دست می دهد. اتحادیه اروپا حالا باید این مسئله را آشکار کند که کاربرد خشونت را نمی پذیرد. شولتز افزود: اگر هیچ توافقی در اوکراین حاصل نشود، اتحادیه اروپا مسدود کردن حساب های بانکی و اعمال محدودیت سفر برای رهبران اوکراین را دردستور کار قرار خواهدداد. با این حال وی خواستار ارائه یک ابتکار اروپایی برای حل درگیری ها در اوکراین شد. وی تصریح کرد که بروکسل باید کمک کند تا گره ها در کیف باز شود.

تحلیل

در نگاهی کلان به تحولات داخلی اوکراین نگاه ازبیرون اولویت می یابد چراکه ریشه حوادث داخلی اوکراین را باید در خاستگاه قدیمی ابن کشور جستجو کرد.پیشینه مناسبات کیف -مسکو دردوره شوروی سابق و روابط اوکراین پس از اعلام استقلال در سال 1991 با روسیه و بررسی اهمیت  وتاثیرعوامل ومولفه های جفرافیای امنیتی، سیاسی،اقتصادی وفرهنگی در روابط این دوکشور نشانگر رویکرد امنیتی مسکو به کیف ودرمجموع پیرامون خود و تاحدود زیادی کشورهای عضو اتحادیه مشترک المنافع (که کرملین سودای صدرات برآنها را درسرمی پروراندوازهمه اهرمهای خوددراین راستا بهره می برد) می باشد. با چنین رویکردی مسکو همواره نگران عضویت اوکراین در ناتو واتحادیه اروپا بوده است بویژه آنکه لهستان در همسایگی اوکراین دراین دونهادبین المللی عضویت دارد و اکراین حایلی میان ناتو وروسیه است ودرصورت پیوستن اوکراین به این سازمان درواقع روسیه همسایه ناتو واتحادیه اروپا خواهدشد.ازهمین رو مسکو از وابستگی انرژی اوکراین به روسیه ، حضور روس تبارها دراین کشور وبرخی وابستگیهای صنعتی وتجاری  با سوء استفاده از شرایط نامساعد مالی این  کشور بعنوان اهرم کنترل ونفوذ و جذب این کشور به ساختارهای امنیتی واقتصادی  اورآسیایی بهره برداری میکند تا مانع پیوستن اوکراین به ساختارهای غربی واروپایی شود. غرب نیز با استفاده از اهرمهای نفوذ خود و مولفه های اقتصادی و امنیتی درراستای جذب اوکراین بسوی خوداست.با چنین نگاهی رویارویی غرب وروسیه در اوکراین که سربازان پیاده نظام هردو مردم اکراین هستند در طول دودهه اخیر ادامه داشته وادامه خواهدداشت.این روند زمانی به زیان روسیه خواهدشد که بحرانهای موجود در خاورمیانه وافریقا کاهش یابد.مسکو ازشرایط کنونی که غربیها درگیر درسایر مناطق هستند بعنوان فرصتی ذیقیمت جهت تحکیم پایه های خود در خارج نزدیک خود استفاده بهینه می کنند.البته اینکه تا کجا خواهند توانست پیش روند جای تردیداست. اما آنچه به ماهو در نبرد مخالفان غربگرا ی دولت روسگرایاوکرایتن ازدوماه پیش شاهدیم بیشتر پسروی دولت درمقابل معترضان و رهبران نسل جدید احزاب مخالف که ظرف 5سال اخیر دراین کشور رخ نشان داده اند هستیم.

دولت اکراین و رییس جمهور یانکویچ که ابتدا رفتاری خشن و تهدید آمیز دربرابر تظاهرکنندگان ازخودنشان دادند زمانیکه با مقابله به مثل معترضان روبرو شدند و درپی تهدید اتحادیه اروپا و امریکا نتوانستند به مقابله فیزیکی با مخالفان ادامه دهند یکباره فتیله را پایین کشیده و آماده دادن امتیازاتی به رهبران مخالف حتی تا شریک شدنشان در قدرت شدند که مورد پذیرش مخالفان قرار نگرفت و کماکان بر استعفای یانکویچ وبرگزاری انتخابات زودرس ریاست جمهوری تاکید دارند. به عبارتی برکناری شهردارکیف ،اعلام امادگی برای کناررفتن نخست وزیر و کابینه دولت ،نخست وزیر و معاون نخست وزیر شدن دو رهبر مخالف ،ایجاد اصلاحات درقانون اساسی و آزادی همه بازداشت شدگان اخیر موجب جلب رضایت جمعیت معترض و رهبران مخالف یانکویچ نگردید.صحنه داخلی و خارجی اوکراین نشان میدهد که تا حدود زیادی ویکتوریانکویچ رهبر حزب حاکم "مناطق" ورییس جمهور اوکراین ویارانش قافیه را باخته اند و ناگزیر باید به احتمال زیاد به  استعفا و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری پیش ازموعد تن دهند.هرچند که درعالم سیاست وقوع تحولاتی که احتمال وقوع کمتری هم دارند محتمل است.چراکه فاکتورهای موثر داخلی وخارجی چندلایه ای که قابل رویت نیستند می توانند سرنوشت دیگری را برای ملتی وکشوری رقم بزنند که به مخیله هیچ تحلیل گری خطور نکرده است.آنچه پرواضح است اینکه اگر رییس جمهوراستعفا ندهد باید امتیازات بسیار بیشتری ازآنچه تاکنون پیشنهاد کرده پرداخت کند. اینکه این اعتراضات رنگی سرخ بخود گیرد ازاحتمال اندکی برخورداراست .

انتشار اولیه: یکشنبه 6 بهمن 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 9 بهمن 1392