اگر توافق نمی شد

دیپلماسی ایرانی : توافق هسته ای ژنو با نظر مثبت ایران و گروه 1+5 وارد مرحله اجرایی شد. در طول دو ماه گذشته این توافق با روش های مختلف ارزیابی شد. یک روش تحلیل هم این است که بگوییم اگر توافق صورت نمی گرفت چه اتفاقی می افتاد؟

نخست، بهانه بیشتری به کنگره آمریکا برای افزایش تحریم های اقتصادی علیه ایران داده می شد. هر چند نمایندگان تندروی سنای آمریکا تحت تأثیر لابی اسرائیل همچنان طرح افزایش تحریم ها را فعال نگه داشته اند، اما اجرایی کردن توافق نامه ژنو تا حد زیادی این تلاش را خنثی می کند. بحث اصلی هم در محافل قدرت آمریکا این است که تحریم های جدید ائتلاف شکننده موجود در 1+5 را از بین می برد. چون کشورهای اروپایی، روسیه و چین به دلیل همکاری ایران دیگر دنباله روی آمریکا از این مرحله به بعد نخواهند بود. این مسئله می تواند دلیل قانع کننده ای برای معلق کردن این طرح باشد.

دوم، تداوم تحریم ها منجر به تضعیف بیشتر اقتصاد ملی می شد. هر چند این بحث مطرح است که افزایش تحریم ها سیاست هسته ای ایران را به دلیل هزینه های صورت گرفته در این مرحله تغییر نخواهد داد و اینکه اصولاً ایران به دلیل تحریم ها وارد مذاکره نشده، اما تداوم تحریم ها به هر حال اقتصاد ملی را ضعیف کرده است. تقابل اقتصادی ایران با غرب منجر به هدر رفتن بیشتر انرژی ایران می شود و این مسئله به نفع جایگاه و نقش اقتصادی- سیاسی ایران به عنوان یک قدرت در حال ظهور در معادلات منطقه ای نیست. منافع ناشی از تداوم تحریم ها در بعضی از حوزه ها مثل صدور نفت غیرقابل جایگزین است. این منافع برای همیشه از جیب ایران خارج و به جیب رقبای فرصت طلب مثل عربستان سعودی می رود که ظرفیت صدور انرژی ایران را پر می کنند.

سوم، نقش سیاسی – امنیتی رقبای منطقه ای ایران افزایش می یافت. کشورهایی مثل عربستان سعودی و اسرائیل افزایش نقش و اهمیت خود را به طور سنتی در تضعیف نقش ایران در منطقه و تنش در روابط ایران و غرب به خصوص آمریکا در نظر می گیرند. در حالت خوشبینانه، کشورهایی مثل ترکیه و قطر هم خواهان حفظ تعادل قدرت در منطقه به نفع منافع خود هستند و لذا از حضور پر رنگ و سرنوشت ساز ایران در هر مسئله منطقه ای نگران می شوند. توافق هسته ای ژنو و نزدیکی ایران و غرب منجر به تضعیف نقش این کشورها و تقویت نقش ایران و به تبع متحدان آن همچون عراق، سوریه و لبنان (حزب الله) می شود. در روزهای آینده شاهد فعالیت های بیشتر دیپلماتیک ایران در حل پرونده های منطقه ای از جمله بحران سوریه و شکاف بیشتر در جبهه ائتلافی رقبای منطقه ای ایران خواهیم بود.

چهارم، متحدان بین المللی ایران منفعل تر می شدند. بعضی از دیدگاه ها معتقدند که کشورهایی مثل روسیه و چین از افزایش تحریم ها علیه ایران نفع می برند و اینکه چندان هم از توافق نامه ژنو خوشحال نیستند. چون فکر می کنند تقویت روابط ایران ایران و غرب به بهای کاهش روابط ایران با این کشورها خواهد بود. از آثار مثبت توافق نامه ژنو این است که با نزدیکی ایران و غرب و ایجاد رقابت و هیجان جدید، روسیه و چین از حالت نقش انفعالی و سنتی خود در گروه 1+5 خارج و تلاش بیشتری برای نزدیکی با ایران خواهند کرد. نتیجه اینکه نقش آن ها در مذاکرات هسته ای به نفع ایران فعال تر و مثبت تر خواهد شد و همزمان شکل کلاسیک روابط اقتصادی و سیاسی آنها در نتیجه رفع تحریم ها حفظ و تقویت می شود. مثلا بسیاری از منابع مالی شرکت های روسی که در بانک های غربی بلوکه است آزاد می شوند. بعضی از این شرکت ها سهامدار بعضی از شرکت های بزرگ نفتی غربی مثل توتال هستند. چین هم بیش از این تحت فشار برای کاهش واردات نفت از ایران و انتقال منابع مالی آن نخواهد بود.

پنجم، تروریسم و افراط گرایی در منطقه افزایش می یافت. برهم خوردن توافق هسته ای ژنو به معنای تداوم بی اعتمادی و تضادهای موجود میان ایران و غرب در حل مسائل منطقه ای و به تبع تداوم بحران هایی همچون بحران سوریه است. عدم توسل به یک راه حل سیاسی در نتیجه همکاری های منطقه ای و فرامنطقه ای خود منجر به فرصت طلبی، تقویت و رشد نیروهای افراطی سنی و ضد ایرانی، تروریست و وابسته به القاعده می شود. تداوم این مسئله به داخل مرزهای عراق (همانگونه که در روزهای اخیر در استان الانبار عراق شاهد هستیم) کشیده می شود و در نهایت برای منافع و امنیت ملی ایران تأثیرات منفی خواهد گذاشت.

ششم و نهایتا احتمال جنگ افزایش می یافت. شاید مهم ترین جنبه عدم توافق ایران و غرب، افزایش نقش جریان های جنگ طلب در ساخت قدرت آمریکا باشد. فراتر از روحیه مقاومت و شکست ناپذیری ملت ایران، هر جنگی به هر حال آثار زیانبار اجتماعی- انسانی و اقتصادی بر یک ملت دارد که تا سال ها گریبان گیر یک نسل می شود. پرهیز از جنگ وظیفه بنیادی یک دولت است.

بنابراین توافق هسته ای ژنو معادلات سیاسی- امنیتی منطقه ای و بین المللی را به نفع ایران عوض کرده و این کشور در حد و اندازه قدرت ملی خود توانسته است خواسته های خود را به طرف مقابل بقبولاند. این تحول آغاز دستیابی به یک توافق پایدار و جامع هسته ای است که در صورت تحقق می تواند انرژی ملت ایران را در خدمت توسعه و شکوفایی اقتصاد داخلی و تقویت جایگاه ملی و بین المللی آن رها می کند. توافق ژنو در کلیت آن تا این مرحله یک برد برای ایران است.

انتشار اولیه: چهارشنبه 25 دی 1392 / باز انتشار: شنبه 28 دی 1392