تهدید سقوط در پشت دروازه‌های کاخ خاندان هاشمی

دیپلماسی ایرانی: دو سال از آغاز بهار عربی که نتیجه آن تا کنون خاورمیانه ای از هم فروپاشیده و ترسناک است، می گذرد. آن چه تا کنون حاصل شده، سقوط سه حکومت اسما جمهوری بوده که چهارمین آن سوریه به رغم همه تلاش ها که به زور برای سرنگونی آن می شده حداقل تا کنون سقوط نکرده است. به رغم مشکلات بزرگ و همچنان پابرجایی که در طول دهه های طولانی کشورهای عربی با آنها دست به گریبان بوده اند و عموما در تضاد با حقوق بشر هستند، حکومت های پادشاهی فعلا توانسته اند تا اندازه بسیاری از انقلاب های مردمی جان سالم به در ببرند در حالی که کشورهای عربی همسایه آنها که از حکومت های خودکامه برخوردار بوده اند، سقوط کرده اند. تا کنون خط قرمزی که در برابر این حکومت های پادشاهی وجود داشته مصالح امریکا و حمایت از آنها بوده است. در حقیقت روابط بسیار نزدیکی میان ایالات متحده با این پادشاهی ها و شیخ نشین ها وجود دارد که باعث می شود واشنگتن از سقوط آنها که می تواند همانند دومینو باشد، سودی نبرد و نسبت به این موضوع بی تفاوت نباشد، به ویژه که ممکن است جای آنها را حکومت های اسلامی متخاصم بگیرند.

اما خطوط قرمز درباره این کشورهای پادشاهی تا ابد پا بر جا نخواهد بود. واشنگتن با سلسله ای از مشکلات استراتژیک جدید دست به گریبان است که اگر نتواند از آنها عبور کند مشکلات ثانویه بسیاری برایش ایجاد خواهند کرد. یکی از این کشورها اردن است که اگر راه حلی برای مشکلات آن یافت نشود و بخواهد به ورطه سقوط دچار شود مشکلات بسیاری را برای ایالات متحده به وجود خواهد آورد. اگر حکومت پادشاهی اردن سقوط کند واشنگتن یکی از مهم ترین هم پیمانان عرب به جا مانده خود را نیز از دست خواهد داد کما این که اسرائیل، دیگر شریک مورد اعتمادش در فرایند صلح را نیز یکی از متحدان منطقه ای اش را از دست خواهد داد.

حکومت اردن در طول تاریخ توانسته بود یک اختلاط اجتماعی را با توجه به حمایت ساکنان کرانه باختری که قبل از آمدن پناهندگان فلسطینی در اوایل سال 1948 همگی اردنی بودند، به وجود آورد که از آن به شکل بالایی حمایت می کردند. ساکنان این منطقه در کنار حکومت هاشمی ایستادند از ترس این که مبادا اکثریت فلسطینی الاصل ها انقلابی کنند و به قدرت برسند. اما در طول دو سال گذشته مشکلات حکومت سلطنتی اردن به اندازه ای بالا رفته و فساد و بحران های اقتصادی تا اندازه ای گسترش یافته که شاید برای نخستین بار ساکنان کرانه باختری در برابر فلسطینیان قرار گرفته اند و حتی می توان گفت در وضعیتی سخت و شکننده قرار دارند. در حالی که احتمال بهبود وضعیت اقتصادی اردن بسیار کم است و اگر بخواهد کاری از پیش ببرد، زمان بسیاری می برد، از این رو احتمال سقوط این حکومت بیش از پیش محتمل است. ایالات متحده چقدر می تواند تضمین دهد که حکومت پادشاهی برای مدت طولانی در قدرت بماند.   

گزارش های سالانه سازمان شفافیت بین المللی که درباره میزان فساد در کشورهای مختلف آمار می دهد، نشان می دهد که اردن در جمع 176 کشور در رتبه 58 قرار دارد. این کشور همچنین در میان کشورهای منطقه صاحب بهترین جایگاه در زمینه شفافیت اقتصادی است. اما با این حال همچنان فساد مشکلی حساس در اردن محسوب می شود که نقش و اثری مهم در تشدید احساسات قبایل و منتقدان حکومت دارد. اردن کشور کوچکی است که شایعات در آن به سرعت منتشر می شوند، همچنین اینترنت در آن گسترش بسیار بالایی دارد، برای همین گزارش های مرتبط با فسادهای مالی و اسراف در آن در کوتاه ترین زمان ممکن در سراسر کشور پخش می شوند.

 فهرست رهبران اردنی مرتبط با فساد طولانی است اما آن چه بیش از همه حساسیت زا است و به اعتبار حکومت اردن ضربه می زند، این تصور است که دامنه فساد به کاخ سلطنتی برسد. برخی قبیله های اردنی پادشاه اردن و همسرش را متهم به خرید و تصرف غیر قانونی زمین کرده اند، نخستین بار این شائبه در سال 2011 به طور علنی مطرح شد. در آن زمان 36 تن از رهبران قبلیه ای در اردن سخنرانی تندری را علیه ملکه رانیا بر زبان راندند و وی را متهم به ضبط زمین ها و دخل و تصرف غیر قانونی در آنها کردند. اخیرا نیز سایت اردنی jo24.net نوشت که ملک عبدالله، پادشاه اردن هواپیمایی از طراز ایرباس 330 مجللی در حد هواپیماهای ثروتمندان جهان تحویل گرفته که ارزشی بالغ بر 440 میلیون دلار دارد، و این قصه همچنان سر دراز دارد.

ملت اردن ملت صبوری است اما بیداری عربی اقتصاد کشور را مدت ها است به چالش کشیده است. کشور با کمبود بودجه ای بالغ بر 30 درصد دست به گریبان است و دولت نیز در نوامبر 2012 اعلام کرد که از صندوق بین المللی پول برای دریافت کمک های غذایی و انرژی وام می گیرد. این در حالی است که اسراف دولت به حد اعلا رسیده و داد مردم را در آورده است.

 به صلاح واشنگتن است که هر آن چه در توان دارد برای حفظ حکومت سلطنتی صرف کند. اردن نمی تواند به سیاست متزلزل فعلی خود ادامه دهد. اوباما می تواند به شورای همکاری خلیج فارس فشار بیاورد که 5 میلیارد دلار وام پنج ساله به اردن بدهد تا کسری بودجه و مشکلات اقتصادی اش را پشت سر بگذارد. همچنین باید به ملک عبدالله فشار بیاورد که به طور جدی با فساد مبارزه کند تا اعتماد اجتماعی احیا شود در غیر این صورت اردن نیز به سرنوشت کشورهای عربی دیگر دچار خواهد شد و چه بسا نخستین کشور سلطنتی ای باشد که سقوط را تجربه می کند.

نویسنده: دیوید شینکر، از کارکنان مرکز آف زین و مدیر برنامه های سیاست عربی در مرکز واشنگتن

منبع: دام پرس/تحریریه دیپلماسی ایرانی/11

انتشار اولیه: چهارشنبه 11 دی 1392/ باز انتشار: یکشنبه 15 دی 1392