ظرافتی که ظریف را مردمی کرد

دیپلماسی ایرانی: " سفیر صلح به خانه بازگشت ." " امیر کبیر زمانه به میهن خوش آمدی. "

این عبارات تنها بخشی از جملاتی است که ایرانی ها پس از امضای توافقنامه هسته ای در ژنو برای وزیر امور خارجه خود محمدجواد ظریف نوشتند. تیم هسته ای ایران صبح روز یکشنبه به وقت ایران در شرایطی که مذاکرات وارد نخستین ساعات پنجمین روز خود شده بود موفق شدند توافقنامه ای هسته ای را با شش کشور حاضر در گود مذاکرات امضا کنند.هنوز دقایقی از امضای این توافقنامه در ژنو نگذشته  و حتی هیات ایرانی هتل محل اقامت و برگزاری مذاکرات را  برای امضای رسمی توافقنامه در محل نمایندگی سازمان ملل در ژنو ترک نکرده بودند که نوشته های ایرانی ها در شبکه های اجتماعی چون فیسبوک و تویتر این توافقنامه را به پیروزی برای ایران تعبیر کرد. ایرانی ها در حالی  با شنیدن خبر حصول توافق  به پایکوبی های مجازی پرداختند که هنوز متن این توافقنامه و مفاد آن هم در اختیار رسانه ها قرار نگرفته بود. محمد جواد ظریف در نخستین دقایق ثبت این توافقنامه و پیش از امضای رسمی آن در دفتر سازمان ملل با جمله ای کوتاه در تویتر خود رسما نیل به این توافقنامه را اعلام کرد . وی ساعت 4 صبح روز بکشنبه در نخستین پست فیس بوکی خود این جملات را نوشت :

در نخستین ساعات رسمیت یافتن این توافقنامه هیچ کس از محمد جواد ظریف در خصوص مفاد آنچه که به نام ایران امضا شد سوالی نکرد. کسی در لابه لای خطوط آنچه که " برنامه اقدام مشترک " خوانده شد به دنبال ایراد گیری از موضع گیری های ایران نگشت.نخستین نوشتار ظریف در خصوص توافقنامه که در آن به کلیاتی اشاره شده بود بیش از 17 هزاربار در فیس بوک به اشتراک گذاشته شد. آنچه که از زبان وزیر امور خارجه به گوش رسید برای بسیاری از ایرانی ها حجتی بود که به آن ایمان آوردند.میزان حمایت مردمی از توافقنامه ژنو تا بدانجا شدت گرفت که بسیاری از مردم منتقدان مفاد این توافقنامه را به همراهی با رژیم صهیونیستی متهم کردند.سوال اینجاست که وزیر امور خارجه تازه نفس ایران چگونه در حالی که اندکی بیش از 100 روز از عمر دولت جدید می گذرد توانست با اقبال مردمی روبه رو شود که بی اغراق می تواند او را به محبوب ترین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در سه دهه گذشته تبدیل کند؟

پرونده ای که ملی شد

داستان فعالیت های هسته ای ایران و تلاش غرب برای پایان دادن به آنچه که آنها زیاده خواهی های هسته ای تهران می خوانند با گذشت بیش از یک دهه اصرار از تهران و انکار از سوی غرب به حکایت هزار و یک شبی می ماند که هربار بر میزان پیچیدگی های آن افزوده شده است.تشدید تحریم ها علیه ایران در شش سال گذشته و تلاش برای بستن اخرین حلقه های اتصال اقتصادی تهران با جامعه بین المللی با چاشنی برخی بی برنامه گی های داخلی در حوزه اقتصاد اندک اندک به اندازه ای گلوی معشیت مردم را گرفت که اهمیت پیشرفت در پروژه هسته ای حتی با تاکید بر حقوق مسلم ایران دیگر در میان مردم کوچه و بازار که به چرخیدن چرخ معاش خود بیش از چرخ سانتریفیوژها می اندیشیدند، رنگ باخت.شاید اگر در سال های ابتدایی پس از 2003 میلادی که هنوز غرب برای متوقف کردن پیشرفت های هسته ای تهران تن به تهدید و تحریم نداده بود از مردم در خصوص حقوق هسته ای ایران به عنوان عضوی از معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته ای سوال می کردید، احقاق این حق هنوز برای اکثریت مردم از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بود. با اینهمه مذاکرات ممتد ایران با طرف مقابل که ابتدا با سه کشور و سپس با گروهی موسوم به 1+5 ادامه یافت کاسه صبوری بسیاری از مردم را لبریز کرد. چرخش پرونده مذاکرات از وزارت امور خارجه به شورای عالی امنیت ملی و مباحثی که از سوی مجلس شورای اسلامی در خصوص این پرونده مطرح می شد مردم را به این باور رسانده بود که مفاد پرونده ای که گفته می شود حق مسلم ایران است به نوعی باید از دیده عموم پنهان بماند. مردم در تمام این سالها از جزئیات پرونده ای که اندک اندک اقتصاد کشور  را تحت الشعاع قرار می داد بی خبر ماندند. اندک کسی با اطلاع از جزئیات می دانست که معاهده منع تکثیر تسلیحات هسته ای و بند چهارم جنجالی آن تا چه اندازه با شعاری مبنی بر اینکه " انرژی هسته ای حق مسلم ماست " سنخیت دارد.هرزچندگاهی خبر می رسید که تحریمی جدید به دلیل ادامه غنی سازی و یا عمل نکردن ایران به مفاد فلان قطعنامه بر کشور تحمیل شده است . تحریم ها یک به یک از راه رسیدند و همزمان این سوال به زمزمه آرامی در محافل عمومی تبدیل شد که غنی سازی مهم تر است یا قیمت های سرسام آور کالاهایی که اندک اندک کمیاب هم می شدند.

پیروزی حسن روحانی و قرار گرفتن وی در جامه یازدهمین رئیس جمهور ایران بارقه ای از امید را به ملتی بازگرداند که شاید در انتخابات 1392 نه به یک شخص که علیه رویکرد دولت پیشین رای دادند. آرای حسن روحانی به رای به تغییر تعبیر شد و بی شک مطالبه های اقتصادی مردم در راس انتظارهای آنها از دولتی قرار گرفت که وعده داده بود در صدمین روز از آغاز به کار خود به سنت نامحرم دانستن مردم پشت کرده و گزارشی از آنچه که گذشت را در اختیار عموم قرار دهد. محمد جواد ظریف از همان نخستین روزهای مطرح شدن نامش به عنوان کاندید وزارت امور خارجه ایران به چهره ای متفاوت در میان دیگر اعضای کابینه تبدیل شد. مردی که با وجود برخورداری از کوله باری از تجربه دیپلماتیک در دو دولت نهم  و دهم به حاشیه رانده شده بود با نطق آتشین خود در مجلس شورای اسلامی سکوت را بر انتقادهای نمایندگان و امید را بر دل رای دهندگان حاکم کرد . ظریف از نخستین روزهای به دست گرفتن سکان وزارت امور خارجه برخلاف آنچه که در سه دهه گذشته از سوی وزرای دیگر این وزارتخانه اعمال شده بود ، راه گفتگو با مردم را انتخاب کرد.

 آقای وزیر مانند بسیاری از هموطنان خود با استفاده از فیلترشکن های موجود به فیس بوک و تویتر سر می زند. دغدغه های سیاسی خود را به زبان مردم کوچه و بازار می نویسد. درد جسمی ناشی از تیتر یک روزنامه منتقد خود را بی اندک تعارفی با مردم در میان می گذارد. ساعتی پس از انجام هر مذاکره ای  و پیش و پس از هر سفری برای مردمی که به او به شکل غیرمستقیم رای دادند گزارش های طولانی همراه با جزئیات را بیان می کند. از فراز و فرودهای مذاکره سخن می گوید. همین ظرافت های ظریف در بازه زمانی کمتر از صد روز او را به محبوب ترین وزیر کابینه دولت روحانی تبدیل کرد. هرچند از منظر برخی از منتقدان مانورهای فیس بوکی آقای وزیر در میان همتاهای بین المللی او هم بی سابقه و نمک این گفتگوی با مردم بیش از حد شده است اما کلید موفقیت محمد جواد ظریف در همین گپ و گفتگوهای بی پیرایه است .

گزارش وی از  دیدار با جان کری همتای امریکایی اش در حاشیه جلسات مجمع عمومی سازمان ملل و در قالب مذاکرات هسته ای ایران با 1+5 ،  گرد از پرونده ای که مردم تنها در جریان تحریم های ناشی از آن قرار گرفته بودند ، ربود. ظریف با در جریان جزئیات قرار دادن مردم تلاش کرد تا شعار انرژی هسته ای حق مسلم ماست را حیاتی معنایی ببخشد.با شروع رسمی مذاکرات تیم هسته ای جدید ایران با 1+5 در ژنو اندک اندک جزئیات این پرونده باز در اختیار عموم قرار گرفت. ظریف پرده را کنار کشید و به زبان ساده برای هموطنان خود توضیح داد که چه بخشی از انرژی هسته ای حق مسلم ما است و از کدام بخش می  توان برای کاستن از تحریم های بی حد و حصر گذشت.عملکرد ظریف اعتماد از دست رفته بخش قابل توجهی از مردم را به دولتمردی که می داند در میز مذاکره بر سر کدام حق مجادله و بر سر احیای کدام یک مانور دهد، بازگرداند.

نخستین دور از مذاکرات ژنو با امضای تفاهم نامه ای مشترک میان تهران و 1+5 به پایان رسید. این نخستین بار در تاریخ مذاکرات هسته ای چندسال اخیر بود که ایران و طرف مقابل هر دو بر سر متن یک تفاهم نامه مشترک به توافق رسیدند. ظریف با کم کردن فاصله میان دور مذاکرات به مردم نشان داد که پرونده هسته ای را اصلی ترین اولویت خود قرار داده و نیتی جز پایان دادن به رنج های اقتصادی مردمی ندارد که چشم به دستان او برای امضا توافقنامه های بیشتر با جامعه جهانی بسته اند.

دومین دور از مذاکرات ژنو آنطور که پیش بینی می شد پیش نرفت.تیم ایران تنها با برگزاری نشست مشترک خبری با کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران بازگشت.آنچه که از جزئیات در اختیار مردم قرار گرفت این بود که زیاده خواهی های هسته ای غرب از سوی تیم هسته ای ایران تحمل نشد. انگشت اتهام به سمت وزیر امور خارجه فرانسه نشانه رفت و البته که از ظریف به یک اشاره و از طرفدارانش به سر دویدن. مردمی که انتظار بازگشت تیم هسته ای خود به ایران با دستان پر را می کشیدند دستان خالی او را ندیده و با اشاره غیرمستقیم او در تقسیم تقصیر،  لوران فابیوس را متهم شناختند.انرژی هسته ای حق مسلم ماست باز شعاری شد که با ادبیات های متفاوت فریاد زده شد. ایرانی ها با هجوم به صفحه فیس بوک وزیر امور خارجه فرانسه به وی یادآوری کردند که تحریم شاید معشیت ما را سخت کرده اما ما از حقوق هسته ای خود کوتاه نخواهیم آمد. ظرافت دیپلماسی ظریف جواب داد : پرونده هسته ای باز به مساله ای ناموسی تبدیل شد.

تیم هسته ای ایران در حالی راهی سومین دور از نشست های سلسله ای در ژنو شد که اعتماد عمومی به مردی که ریاست این تیم را بر عهده داشت، بزرگترین سرمایه ای بود که مقاومت هوشمندانه در سر میز مذاکره را توجیه می کرد.محمدجواد ظریف 48 ساعت پیش از اغاز مذاکرات به صراحت اعلام کرد که غنی سازی اورانیوم حق ایران است و تیم هسته ای این حق را از کسی مطالبه نمی کند. جملاتی هوشمندانه که در سر میز مذاکره با 1+5 راهگشای بسیاری از چالش های موجود شد. از نخستین روز آغاز مذاکرات ،بسیاری از مردم پا به پای مذاکره کنندگان و تیم خبری حاضر در ژنو بیدار ماندند. انتظار کشیدند و البته دست به پیش بینی نتیجه زدند. عکس های وزیر امور خارجه ایران که دیپلماسی لبخند را حتی در سخت ترین شرایط رعایت می کرد دست به دست می گردید. در واپسین ساعات چهارمین روز از مذاکرات که بسیاری حصول توافق را دور از دسترس می خواندند باز هم در شبکه های مجازی ایرانی ها به دنبال مقصر جدیدی می گشتند . مقصری که می توانست ویلیام هیگ وزیر امور خارجه انگلستان باشد یا  جان کری همتای امریکایی او و یا شاید هم باز لوران فابیوس فرانسوی . باز هم ایستادگی های ظریف به مقاومت و نه بی درایتی تعبیر شد.

امضای توافقنامه هسته ای در دقیقه نود موجی از شادی را به ایران بازگرداند. عده ای این پیروزی را به رفع تحریم ها و گشایش در معیشت تعبیر کردند. عده ای آن را آغاز شمارش معکوس برای احیای رابطه میان ایران – امریکا دانستند و برخی نشانه ای برای بازگشت تهران به آغوش جامعه جهانی. محمدجواد ظریف در حالی به ایران بازگشت که جمعیت قابل توجهی برای استقبال از وی چندین ساعت مقابل درب محل خروج تیم هسته ای ایران ایستادند.برای مردمی که به استقبال وزیر امور خارجه خود رفتند توافقنامه ای که امضا شده بود حتی اگر از جزئیات آن خبر نداشتند برگ برنده ای بود که در صد و چندمین روز از عمر دولت جدید در دستان آنها قرار گرفته بود. آقای وزیر با دستان پر بازگشت.کمتر کسی مشت وی را باز کرد تا دانه های توافقنامه هسته ای را یک به یک بشمارد چرا که او بذر امید را در دل مردمی کاشت که سالها بود سیاستمداران خود را از فاصله ای دور می دیدند.ظریف سخن گفتن با دنیا به زبان صلح را از خانه شروع کرد.

انتشار اولیه: چهارشنبه 6 آذر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 10 آذر 1392