دوستی ریاض و پاریس در سایه رویای هژمونی منطقه ای

دیپلماسی ایرانی - حامد شفیعی : نشریه فارین پالسی چندی پیش در گزارشی از تشکیل ارتشی شامل ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر از نیروهای شبه نظامی از سوی عربستان در پاکستان برای ایفای نقش در سوریه علیه حکومت اسد خبر داد. در همین حال یک ماه پیش بود که شبکه فرانس ۲۴ به نقل از مقام های کاخ الیزه گزارش داد که اولاند برای اینکه رابطه نزدیک خود را با اسرائیلی ها نشان دهد در تماس تلفنی با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی حمایت کامل از این رژیم در مقابل ایران را اعلام کرده است. شاید به همین خاطر کسانی که خبرهای روزهای گذشته ژنو و برنامه رئیس جمهور فرانسه را دنبال می کردند چندان از اظهارات لوران فابیوس در جریان مذاکرات اخیر ژنو تعجب نکردند. هر چند مقام های فرانسوی گفته اند جریان مذاکرات ژنو به این موضوع ارتباطی ندارد اما هیچ کسی نیست که از نقش تخریبی پاریس در مذاکرات 1+5 خبر نداشته باشد. در این میان عربستان سعودی هم در یک لابی نانوشته با فرانسه و اسرائیل قرار دارد. سعودی ها که به شدت از آمریکا به خاطر سیاستش در قبال تهران و دمشق خشمگین هستند خودشان در تلاش برای مداخله مستقیم در سوریه هستند. گرچه در این میان اخباری مبنی بر درخواست های فرانسه از ایران و همچنین " دهن کجی " فرانسه به آمریکا منتشر شده اما به هر حال نقش عربستان در این میان را نمی توان نادیده گرفت.

در همین حال رسانه های اسرائیلی تاکید کرده اند مانع تراشی فرانسه در مذاکرات هسته ای بین ایران و 1+5، با حمایت عربستان در ژنو انجام شد و هیجان فرانسه برای به شکست کشاندن مذاکرات ژنو، بدون دستمزد نبود. روزنامه های صهیونیستی با اشاره به قرارداد تسلیحاتی ریاض و پاریس نوشتند که عربستان سعودی از فرانسه خواسته بود مانع تحقق توافق بین ایران و کشورهای طرف مذاکره در ژنو شود. بر اساس این گزارش فرانسه مایل است جای آمریکا را به عنوان متحد غربی عربستان بگیرد. این روزنامه ها به قراردادهای نفت و سلاح که اقتصاد فرانسه به آن نیاز دارد، اشاره کرده اند. یک ماه پیش در چنین روزهایی فرانسه قراردادی 1/1 میلیارد یورویی (معادل 5/1 میلیارد دلار) با عربستان سعودی امضا کرد. موضوع این قرارداد بازسازی 4 کشتی جنگی و دو کشتی حمل سوخت عربستان بود که از دهه 1980 سرویس و تعمیر نشده بودند.

ژان یوس لودراین وزیر دفاع فرانسه در سفری به عربستان با مقامات سعودی درباره همکاری در بخش دفاعی و تسلیحاتی گفت وگو کرد و این قرارداد هم در همین سفر به امضا رسید. لودراین در این سفر با شاهزاده سلمان ولیعهد عربستان هم دیدار و درباره راههای تقویت روابط دوجانبه گفت وگو کرد. محور این تقویت روابط دوجانبه قراردادهای نظامی و تسلیحاتی است. سفیر فرانسه در گفت وگو با رسانه های سعودی درباره این دیدارها گفت، هدف از این نشست ها و ملاقات ها روشن است. فرانسه اولین کشوری است که توافقنامه دولت با دولت در زمینه انرژی هسته ای با عربستان امضا می کند زیرا به عقیده ما دولت عربستان برنامه های بلندمدت و عظیمی در این زمینه دارد و می خواهد آن را در بخش انرژی هسته ای به اجرا بگذارد و فرانسه از نظر تکنولوژی هسته ای در دنیا بهترین است.

به گفته سفیر فرانسه، عربستان شریک استراتژیک فرانسه در منطقه است و روابط دوجانبه دو کشور اهمیت زیادی در حوزه اقتصادی دارد. تجارت دوجانبه فرانسه و عربستان طی 5 سال گذشته دوبرابر شده است. عباس لقمانی کارشناس مسایل اروپا معتقد است در  واقع اکنون عربستان مهمترین مخالف و  بیشترین ترس از  مذاکرات دارد. درعین حال که مهمترین عاملی که فرانسه  در موضع گیری بازی می کند این است که دولت فرانسه با توجه به مسائلی که در سوریه رخ داده است و همچنین مسائل لبنان  و شمال آفریقا این احساس را دارد که نفوذ سابق دولت استعمارگر فرانسه را ندارد و در حال از دست دادن نفوذ خود است. به همین دلیل تلاش می کند با سیاست هایی کوته نظرانه  از یک سو  کشورهای عربی را به سمت خود جلب کند و از سویی  سلاح های نظامی به این کشورها صادر کند. او این اقدام فرانسه را نوعی " خوش رقصی " در برابر اسرائیل و کشورهای عربی برای افزایش وزنه خود و راضی نگه داشتن آنها می داند.

عدم گسست میان عربستان و آمریکا

کامران کرمی ، کارشناس مسائل عربستان نیز به مساله ارزیابی مجدد روابط عربستان با آمریکا اشاره می کند که آن را نشات گرفته از تحولات ماه های اخیر در منطقه می داند. کارشناس مسایل عربستان می گوید:" عربستان با فروش نفت و خرید تسلیحات درصدد تحکیم روابطش با فرانسه است. از این رو تا چه میزان فرانسوی بتواند نقش بازیگر جایگزین را در راهبرد امنیتی عربستان و الگوی توازن سازی در سیاست خارجی عربستان داشته باشد، منوط به تحقق یک سری شرایط است." البته او جهت گیری در سیاست خارجی با توجه به موضوع  ائتلاف را مساله ای ایستا نمی داند. از این رو بر این عقیده است که ائتلاف در سیاست خارجی وابسته به شرایط محیطی و ادراک ماهیت پویایی دارد و سیاست خارجی عربستان هم از این قاعده مستثنا نیست. اینکه فرانسه بتواند جایگزینی در اتحاد راهبردی سیاست خارجی عربستان به جای آمریکا باشد، موضوعی است که نیاز به تحقق یک سری شرط ها و متغیرهای منطقه ای و بین المللی دارد. کامران کرمی با اشاره به در هم تنیدگی منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی آمریکا و عربستان، حداقل گسست در روابط این کشور حداقل در کوتاه مدت را ناممکن می داند.حتی در بلند مدت نیز با توجه به نیازهای نفتی آمریکا نمی توان به راحتی از این گسست سخن گفت.

در عین حال نقش فرانسه در تامین تسلیحات نظامی عربستان و همچنین فروش اروپایی نفت عربستان به این کشور نیز قابل توجه است. از سویی فرانسه نیز تمایل زیادی به نقش آفرینی در منطقه داشته که این مساله به گفته کامران کرمی مربوط به جایگاه سنتی کشورهای عربی در سیاست خارجی فرانسه است. او می افزاید:" مساله بعدی بازیگری فرانسه در مقابل آمریکا در خاورمیانه به خصوص در منطقه شامات بوده که تا حدودی یک مساله رقابتی است. با این همه این کارشناس مساله عربستان با طرح این پرسش که آیا واقعا فرانسه این پتانسیل را دارد که بر اساس الگوی موازنه سازی برون گرا که در سیاست خارجی عربستان در مقابل آمریکا تعریف شده، نقش خود را به خوبی بازی کند؟ تصریح می کند:"  این موضوع بستگی به شرایط منطقه ای، بین المللی و به خصوص تصورات ادراکی رهبران عربستان در شرایط متغیر پیرامونی است."

طی ماه های اخیر عربستان و فرانسه اقدام به امضای پیمان نامه های خرید و تجهیزات تسلیحاتی کرده اند. از این رو کارشناسان تحقق این مساله را موجب نزدیکی روابط دو کشور می دانند. اما کامران کرمی بر این باور است که عربستان هیچگاه این پیمان نامه ها را به شکل یک قرارداد امنیتی تبدیل نمی کند. او دلیل این امر را وجود تناقضات در سیاست خارجی عربستان همزمان در سطح بین المللی، منطقه ای و ریز منطقه ای ( سطح شبه جزیره عربی ) می داند که بخشی از توان این کشور معطوف به مدیریت الگوی این تناقضات است. او می گوید:" وضع داخلی عربستان و انتقادهای داخلی به خصوص و هماهنگی با آمریکا و اسرائیل موجب شده تا هیچگاه این قراردادها امنیتی نباشد زیرا رویه عربستان در سیاست خارجی محتاط بوده است. با این همه توجه به فاکتور آمریکا و نقش پر رنگ این کشور در آمریکا چندان فضای باز برای فرانسه در منطقه ایجاد نمی کند. گرچه ممکن است در مدت زمانی شاهد روابط گرم میان عربستان و فرانسه باشیم اما در بلند مدت همواره روابط میان عربستان و آمریکا وجود خواهد داشت.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/21