مسیر مذاکرات هسته ای دشوار اما امیدوارکننده است

دیپلماسی ایرانی- حامد شفیعی: دشواری ها و پیچیدگی های پرونده اتمی ایران در ۱۰ سال گذشته باعث شده این موضوع از حیث تبعات سیاسی و اقتصادی و حقوقی، یکی از طولانی ترین و سنگین ترین چالش های سیاست خارجی ایران را رقم بزند. ایران با تاکید بر صلح آمیز بودن برنامه اتمی خودخواهان حفظ چرخه کامل سوخت اتمی است و می گوید که این برنامه را بر اساس حقوق اش به عنوان یکی از امضاکنندگان معاهده منع گسترش جنگ افزارهای اتمی (ان پی تی) گسترش دهد.

گروه 5+1 (شامل پنج کشور عضو دائم شورای امنیت به همراه آلمان) که سرگرم مذاکره با ایران است، گاه نشانه هایی از امکان توافق با ایران خارج از مصوبه های شورای امنیت را نشان داده اند. اما آنها نیز خواهان توقف غنی سازی هستند. بعد از سه روز مذاکرات فشرده میان ایران و گروه 5+1 در ژنو سوئیس، شش کشور و ایران بدون توافق به گفتگوهای خود پایان دادند اما تاکید کردند که دور بعدی مذاکرات بر سر برنامه هسته ای ایران در کمتر از دو هفته دیگر برگزار خواهد شد. این گفتگوها که در دو روز پایانی با حضور وزرای خارجه کشورهای مذاکره کننده بسیار حساس و "امیدبخش" شده بود، روز یکشنبه 16 آبان ماه تا پاسی از شب به درازا کشید و در نهایت کاترین اشتون، مسول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران در ساعات آغازین روز یکشنبه به خبرنگاران گفتند "با خوش بینی به دور بعدی مذاکرات خواهند رفت". گرچه موضع فرانسه نسبت به دیگر اعضا متفاوت بود و همین تفاوت نیز موجب توقف در روند مذاکرات شد اما برخی بر این باورند شاید در 20 نوامبر شرایط تغییر کرده و طرفین مذاکره بتوانند به توافقی نهایی دست یابند. اما دکتر محمد علی بصیری استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل وجود موانع بسیار در گذشته از جمله " بی اعتمادی " را عاملی می داند که بر اساس آن به این زودی توافقی حاصل نخواهد شد.

ویلیام هیگ، وزیر امور خارجه بریتانیا گفته است که سرانجام می توان در مذاکرات مربوط به فعالیت های هسته ای ایران به توافق دست یافت. جان کری، وزیر خارجه آمریکا، دقایقی پس از کنفرانس خبری محمد جواد ظریف و کاترین اشتون نیز گفت: "در مذاکرات هسته ای با ایران پیشرفت های بسیار چشمگیری داشتیم." با وجود عدم توافق طرفین در این مذاکرات، گفتگوهای دو جانبه و سه جانبه بی سابقه ای میان نمایندگان عالی رتبه ایران و آمریکا در جریان این گفتگو ها روی داد که در نوع خود و پس از قطع روابط دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن، بی سابقه بود. اما در این میان وران فابیوس- وزیر امور خارجۀ فرانسه، متن اولیه یک توافق احتمالی را ناکافی و غیرقابل قبول دانسته و خواستار تعهدات محکم تر ایران در خصوص برخی جنبه های فعالیت های اتمی این کشور شده بود که از نگاه او می توانند ماهیتی نظامی داشته باشند.

رسانه ها اظهارات وزیر امور خارجه فرانسه را " سنگ اندازی " بر سر یک  " توافق بزرگ " قلمداد کردند. محمدعلی بصیری اقدام فرانسه بر سه فرض می داند. نخست آنکه اسرائیل به دلیل ناامید شدن از رفتار آمریکا در مذاکرات و عدم همراهی آمریکا با این رژیم، به سمت فرانسه تمایل نشان دادند. در عین حال که فرانسه بعد از آمریکا دومین پایگاه صهیونیست هاست. به همین دلیل فرانسه تحت فشار اسرائیل دست به چنین واکنشی زده است. او فرض دوم را بر اساس سیاست های " چماغ و هویج" گروه 5+1 می داند. چرا که پیش از این نیز یک نفر از اعضا نقش چماغ و دیگر اعضا نقش هویج را بازی می کردند. به همین دلیل اینک قرعه به نام فرانسه بوده که نقش چماغ را بازی کند و این سیاست در راستای دست یابی به امتیازات بیشتر است. اما از نگاه این کارشناس مسایل بین الملل، فرض سوم متحمل تر است، زیرا فرانسه به دلیل اتفاقات روی داده در منطقه _ افغانستان، عراق و حتی سوریه_  تصور می کند بیشتر از دیگر شرکا بازنده شده و لطمه دیده است. به همین دلیل در این مذاکرات سعی بر بازگرداندن نقش اصلی خود و جبران لطمه های دیده شده در منطقه هستند و می خواهند سهم خود را از شرکایشان برای جبران بازندگی به دست آورند. چرا که به اذعان کشورهای عضو گروه 5+1 اختلافات پش آمده میان اعضا بر اساس " تعارض منافع " میان آنهاست.

در همین حال منابع دیپلماتیک غربی در ژنو از انتقاد آمریکا به فرانسه نسبت به موضع این کشور در مذاکرات ایران و 1+5 خبر دادند. منابع دیپلماتیک غرب گفته اند جان کری، وزیر خارجه آمریکا موضع انتقادآمیز خود را در قبال اظهارات و موضع فرانسه در مذاکرات با ایران به پاریس منتقل کرده است. از این رو شاید فرصت ده روز پیش آمده موجب شود تا آمریکا، فرانسه را نسبت به تغییر رویکردش متقاعد کند. محمدعلی بصیری نیز در این باره می گوید:" این احتمال هست که آمریکا بخواهد طی این مدت نظر فرانسه را به خود جلب کرده و نسبت به فرایند مذاکرات متقاعد کند." او معتقد است آمریکا باید به فرانسه " چراغ سبزی " نشان بدهد، زیرا در غیر این صورت تنش ادامه خواهد داشت.

از سویی دیگر گرچه، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل از عدم دستیابی به توافق میان ایران و گروه ۱+۵ در مذاکرات ژنو ابراز رضایت کرده اما کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پس از پایان مذاکرات وزرای خارجه ایران و قدرت های غربی در گفت و گو با بی بی سی گفت: به نتیجه نرسیدن این دور مذاکرات را نمی توان به "شکست" تعبیر کرد. وزیر امورخارجه انگلستان و آلمان بر آینده مذاکرات خوش بین هستند و معتقدند که می توان به یک " توافق نهایی " رسید. کارشناس مسایل بین الملل نیز بر این باور است که به با چنین سرعتی به دلیل برخی سواعتمادی ها شاهد توافق برای امضای یک تفاهم نامه نخواهیم بود. اما روند به این سمت خواهد رفت. او می گوید: ممکن است به یک " بیانیه مقدماتی " برسیم. با وجود آنکه دو طرف با خوشبینی از "پیشرفت و جو مثبت" مذاکرات سخن می گفتند این دور از گفتگوها بدون رسیدن به توافق قطعی به پایان رسید.

گفته می شود مخالفت فرانسه با پیش نویس موافقتنامه و اصرار این کشور بر تعطیلی تاسیسات هسته ای اراک یکی از عمده ترین دلایل به نتیجه نرسیدن این دور گفتگوها بود. ویلیام هیگ وزیر امور خارجه انگلستان درباره آینده مذاکرات ضمن "بسیار دشوار" خواندن آن گفته:" نمی تواند دقیقا بگوید که چه زمانی توافق بین ایران و گروه ۱+۵ در مورد برنامه اتمی ایران حاصل می شود.اما سرانجام می توان در مذاکرات مربوط به فعالیت های هسته ای ایران به توافق دست یافت." اما در مقابل نخست وزیر رژیم صهیونیستی وعده داد که از هر تلاشی برای جلوگیری از دستیابی به آنچه او "توافقی بد" میان ایران و قدرت های جهانی می داند، استفاده خواهد کرد.