تحریم ها چگونه لغو می شوند؟

نویسنده: محسن عسگریان

دیپلماسی ایرانی: بدون شک هفته جاری می تواند آغازگر سرفصلی نو در مناسبات دیپلماتیک ایران باشد، آنهم در شهر ژنو مرکز دیپلماسی جهانی برای تحقق صلح و امنیت. قرار است دور جدید گفت و گوی های اتمی ایران و گروه ۱+۵ شامل آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان، روز سه شنبه هفته جاری به مدت دو روز در شهر ژنو سوئیس برگزار شود. این نخستین دور مذاکرات از زمان به قدرت رسیدن دکتر حسن روحانی، است که درباره حل و فصل پرونده اتمی کشور و تلاش برای رفع تحریم ها و بازسازی اوضاع اقتصادی کشور، در دوره تبلیغات انتخاباتی، وعده داده بود. مذاکرات ژنو پس از دیدار وزیر امور خارجه ایران با همتایان اش در گروه ۱+۵ و کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل برنامه ریزی شد.

اهمیت مذاکرات پیش رو نه صرفا به دلیل گفتگو پیرامون برنامه هسته ای ایران، بلکه به این جهت است که از یکسو روند مذاکرات و نتایج آن خطوط کلی راهبرد سیاست خارجی جدید ایران را مشخص خواهد کرد، و نیز از سویی دیگر می تواند آزمونی بزرگ برای طرفین به منظور اعتماد سازی و مقدمه ای برای حل و فصل سایر مسائل موجود در رابطه ایران با قدرت های جهانی و حتی سایر بحران های خاورمیانه (از جمله بحران سوریه) باشد. از همین رو اهمیت و حساسیت مذاکرات ژنو بیش از آن چیزی است که در اذهان عمومی و محافل سیاسی تحت عنوان گفتگو های هسته ای شکل گرفته است.

اما فارغ از خوش بینی ها و گمانه زنی های موجود در ارتباط با اینکه آیا نتایج نشست ژنو می تواند پس از 10 سال بازگشای گره کور یکی از طولانی ترین و سنگین ترین چالش های سیاست خارجی ایران باشد یا خیر، یک سوال اساسی که ممکن ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده باشد آن است که؛ چگونه کار به اینجا کشید، مشکل پرونده هسته ای ایران کجاست و آیا لغو تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران براحتی امکان پذیر هست یا خیر؟

در توضیح اهداف و انگیزه های برنامه هسته ای ایران نظرات و دیدگاه های متفاوتی هم در داخل و هم در خارج وجود دارد. به نظر نگارنده یکی از اصلی ترین و مهمترین مشکلات موجود بر سر پرونده هسته ای ایران به تفاوت برداشت های طرفین از این موضوع بر می گردد. از یکسو برداشت راهبردی سیاسی-امنیتی، بدبینانه و تهدید آمیز غرب از برنامه هسته ای ایران قرار دارد و از سویی دیگر برداشت حقوقی، فنی و تاکتیکی ایران نسبت به آن.

از یکسو ایران با تاکید بر صلح آمیز بودن برنامه اتمی خود خواهان حفظ چرخه کامل سوخت اتمی است و می گوید که این برنامه را بر اساس حقوق اش به عنوان یکی از امضاکنندگان معاهده منع گسترش جنگ افزارهای اتمی (ان پی تی) گسترش دهد. ایران می گوید که فعالیت اتمی اش "انحرافی" به سوی مقاصد نظامی ندارد و مطابق فتوای رهبر معظم انقلاب، تولید و استفاده از سلاح های اتمی را حرام می داند. از همین رو ایران مصوبات شورای امنیت سازمان ملل شامل وضع تحریم های بین المللی و تحریم های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا را به منزله نادیده گرفتن حقوق مسلم خود بر اساس معاهده ان پی تی تفسیر کرده و در نتیجه، این مصوبات را غیرقانونی و غیرقابل اجرا می داند و خواهان لغو کلیه تحریم های شورای امنیت و تحریم های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپاست. از سویی دیگر؛ آمریکا و اتحادیه اروپا با برداشتی تهدیدآمیز از برنامه هسته کشورمان مدعی اند که ایران با پیگیری برنامه های اتمی اش که به گفته آژانس، توانایی تایید صلح آمیز بودن آن را ندارد، صلح و امنیت جهانی را تهدید می کند و نادیده گرفتن این برنامه ها و احتمال انحراف آنها برای بهره برداری نظامی می تواند منطقه خاورمیانه را درگیر یک رقابت تسلیحاتی اتمی با چشم اندازی مبهم و تهدید آفرین برای صلح و امنیت جهانی کند.

در همین زمینه لازم به توضیح است که آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان نهاد ناظر سازمان ملل بر فعالیت اتمی کشورهای عضو اگرچه در دوره مدیرکلی محمد البرداعی می گفت که قادر به تایید این اتهام کشورهای غربی نیست که ایران سال ها پیش، مطالعاتی را در جهت بهره برداری نظامی از برنامه های اتمی خود انجام داده است؛ ولی در دوره مدیرکلی یوکیا آمانو، این نهاد با تغییر لحن خود مدعی است که آژانس قادر به تایید صلح آمیز بودن برنامه های اتمی ایران نیست و از همین رو با ادامه اختلافات ایران و آژانس و انتشار گزارشی هایی از سوی این نهاد در این مورد که قادر به تایید منحرف نشدن برنامه اتمی ایران به سوی مقاصد نظامی نیست، این پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع شد.

شواری امنیت پس از دریافت پرونده ایران از آژانس در یک بیانیه (متن غیرالزام آور) از ایران خواست تا فعالیت های غنی سازی اورانیوم خود را به حال تعلیق درآورد. پس از آن، شورا با صدور شش قطعنامه ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد (در بین سال های 2006 تا 2010) خواستار توقف غنی سازی اورانیوم و همکاری کامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی شده است. با خودداری ایران از اجرای قطعنامه های الزام آور شورای امنیت و دشورای صدور قطعنامه های تازه، آمریکا از یک سو و اتحادیه اروپا از سوی دیگر به وضع تحریم های یکجانبه علیه ایران مبادرت کرده اند.

در مورد لغو تحریم ها نیز باید گفت که تحریم های موجود در ارتباط با برنامه هسته یا کشورمان به چهار گروه کلی تقسیم می شوند؛ تحریم هایی که بر اساس فرامین اجرایی روسای جمهور آمریکا علیه ایران اعمال شده است، تحریم های کنگره آمریکا، تحریم های مصوب اتحادیه اروپا و تحریم هایی که بر اساس قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران اعمال شده است.

در مورد قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل باید گفت که این تحریم ها یک سند حقوقی بین المللی است که لازمه لغو آن همچون تصویب این سند، طی کردن یک روند حقوقی و قانونی است. روند لغو تحریم ها در شورای امنیت به این صورت است که کمیته های تحریم (در مورد این کمیته ها باید گفت که اصولا هر قطعنامه ای که در فصل هفتم منشور و تحت ماده چهل و یک به تصویب برسد، به طور اتوماتیک یک کمیته ویژه برای آن تعیین می شود. اعضای این کمیته ویژه همان اعضای دائم و غیر دائم شورای امنیت هستند. کار این کمیته نظارت بر حسن اجرای تحریم ها است. در مورد ایران هم از اولین قطعنامه ای که صادر شد یعنی قطعنامه 1735، کمیته ویژه ای در سازمان ملل متحد دائر شد و روند اجرایی تحریم ها را دنبال کرد.) گزارش خود را به دبیرکل ارائه می کنند و در نهایت دبیرکل درصورتی که ادامه تحریم ها را بر اساس جمع بندی گزارش ها (و گاهی هم درخواست رئیس کشور تحت تحریم) بلاموضوع بداند، از شورای امنیت می خواهد تا طی قطعنامه ای پایان و لغو تحریم ها را تصویب کند. به این ترتیب لغو تحریم های سازمان ملل متحد علیه ایران بدون طی روند فوق یک بدعت حقوقی خواهد بود که انجام آن بسیار بعید و دور از ذهن به نظر می رسد.

در مورد تحریم های یکجانبه آمریکا نیز باید گفت که اگرچه رئیس جمهور آمریکا می تواند با یک فرمان اجرایی تحریم های اعمال شده را متوقف کند و حتی می تواند اجرای تحریم ها را به طور موقت به حال تعلیق درآورد، اما اگر وی بخواهد به تعلیق تحریم ها بدون حمایت کنگره ادامه دهد با حملات سیاسی شدیدی مواجه خواهد شد. به احتمال زیاد اوباما پیش از آن که نمایندگان تحریم ها را به طور دائمی لغو کنند باید کنگره را متقاعد کند که ایران به طور کامل از خواسته های آمریکا تبعیت کرده است. به بیان دیگر تحریم هایی که به تصویب کنگره این کشور رسیده و امضای رئیس جمهور آمریکا را دارد جزو قوانین داخلی این کشور محسوب می شود و از این رو برای لغو این قوانین تحریمی، مصوبات تازه ای در مجلس نمایندگان و تصویب آن در مجلس سنا لازم است. تحریم های اتحادیه اروپا هم قانون داخلی این اتحادیه است و لازمه لغو آن، موافقت تمامی ۲۸ کشور عضو است./ 16