این مرد جانشین بشار اسد خواهد شد

دیپلماسی ایرانی:  چهارم سپتامبر بود و طبل های جنگ به صدا در آمده بودند. به نظر می رسید ایالات متحده در آستانه حمله به نظام بشار اسد باشد. نخبگان اقتصادی و سیاسی کشور به بیروت گریختند تا شاهد حملات موشک های کروز نباشند و سر و صداهایی در رابطه با این شنیده شد که مخالفین سوری، محافظت از جان مهمترین عضو جدا شده از نظام اسد تا به این لحظه یعنی علی حبیب، وزیر دفاع سابق را بر عهده گرفته اند.

حبیب، علوی است. از همان فرقه ای که خاندان اسد به آن تعلق دارند، و یک نظامی حرفه ای. او بیش از نیم قرن به ارتش سوریه خدمت کرده است و تقریبا به درجه سپهبدی رسیده است. با این حال، ممکن است او در حال آماده شدن برای یک ماموریت جدید باشد: ایفای نقش رهبری دولت انتقالی در سوریه پس از اسد.

پس از گزارش های اولیه در مورد جدایی ناگهانی حبیب، خبرها در مورد محل نگهداری وی و فعالیت های او به طور کامل متوقف شد. رسانه های دولتی سوریه گفتند که او در خانه اش در شهر صفیطه مانده است، شهری که مرکز علوی هاست، اما هیچ مدرکی دال بر اینکه در سوریه است نشان داده نشده است. در همین حال کسانی که از جدایی حبیب مطلع بودند، تصویری مبهم در مورد سرنوشت وی ارائه دادند. مقامات آمریکا و سوریه در مصاحبه های خود گفتند که هیچ مدرکی در رابطه با این که حبیب از سوریه فرار کرده در دست نیست و مقامات دیپلماتیک ترکیه نیز تائید کردند که اطلاعاتی در مورد پناهندگی وی ندارند.

با این حال، دو منبع مخالف سوری و یک مقام عرب با آگاهی از سیاست های روسیه- به ترتیب با استناد به منابع دیپلماتیک غربی و مقامات ترکیه- گفتند حبیب با سوریه به هم زده و به ترکیه فرار کرده است. جایی که آن ها باور دارند که او در حال همکاری با قدرت های بین المللی بر سر برنامه ای در رابطه با تغییر رژیم سیاسی اسد است.

اگر این گزارش ها صحت داشته باشد، دلایل متعددی وجود دارد مبنی بر اینکه او می تواند شخصی باشد که سوریه را به سوی سوریه بدون حضور خاندان اسد حرکت دهد. وی یک افسر ارتش است که می تواند ارتش را دست نخورده نگه دارد و فردی است که نقش فعالی در کشتارها و خونریزی های دو سال و نیم گذشته نداشته است. وی همچنین علوی نیز هست و عضوی از خاندان اسد بوده و احتمال دارد در برابر اعضای جامعه علوی، که تا به حال چاره ای جز حمایت از اسد نداشته اند، پیروز شود.  فرد هاف، عضو ارشد شورای آتلانتیک و همچنین مشاور ویژه سابق رئیس جمهور آمریکا، باراک اوباما، در سوریه می گوید: "جامعه یک معضل دارد: چگونه می توانیم خط مشی خود را از خاندان اسد - مخلوف جدا کنیم و همچنان امنیت داشته باشیم؟" وی می افزاید: "و بخشی از پاسخ می تواند چنین شخصی باشد که آماده است تا بگوید با خیال راحت دست به چنین کاری بزنید."

با این حال، گذشته حبیب ممکن است دلیلی برای تامل به مخالفان سوری بدهد. حبیب تا سال 2011، اعتبار کاملی به عنوان یک سرباز وفادار اسد داشت. در دوره حکومت حافظ اسد، او دائما از مقام ها گذشت و فرمان داد نیروهای نظامی سوریه- که به کویت فرستاده شده بودند- به نیروهای ائتلاف تحت رهبری آمریکا ملحق شوند که در سال 1991 صدام حسین رهبر عراق را در تنگنا قرار دادند. زمانی که بشار اسد در سال 2000 به قدرت رسید، حبیب یکی از اعضای گارد قدیمی بود که رئیس جمهور سمت او را ارتقا داد، به طوری که در سال 2004 رئیس ستاد ارتش و بعد از آن در سال 2009 وزیر دفاع شد.

ژنرال در دوران حکومت اسد، خط مشی رسمی نظام را هم برای مخاطبان داخلی و هم مخاطبان خارجی طرح ریزی کرد. برای مثال، در اکتبر 2009 رسانه های دولتی سوریه اعلام کردند که حبیب هشدار داد سوریه "هدفی برای طرح های استعمارگران صهیونیستی است" اما به لطف تدبیر اسد، طرح این دشمنان خنثی شد. حتی در اوایل شورش در آوریل 2011، رسانه های دولتی سوریه از قول حبیب گفتند که دشمنان کشور "این واقعیت که مردم سوریه وحدت ملی خود را با خونشان تقویت کردند را نادیده گرفته اند."

با این حال، زمانی که سوریه از کنترل خارج شد، منابع داخلی و خارجی گفتند که حبیب به سرعت با تصمیم بشار اسد برای سرکوب شورشیان از راه نظامی مخالفت کرده است. به گفته یکی از مقامات اسبق سوری، حبیب از تلاش ها برای درگیر شدن ارتش با جنبش اعتراضی نوپا خودداری می کرد. او با خود گفت پس دستگاه اطلاعاتی داخلی وحشت زده اسد کجاست؟ چرا نیروهای رژیم دقیقا در رویارویی با همان بحرانی که باید در مواجهه با آن خود را آماده می کردند، خود را ناتوان نشان می دهند؟

در همین حال، اعضای گروه های مخالف می گویند حبیب راه اندازی حملات نظامی به معترضان سوری در شهرهای حما و حمص را به تاخیر انداخت. کمال لبوانی که اولین نفری بود که فرار حبیب به ترکیه را گزارش داد، می گوید که وزیر دفاع اسبق، سفر رابرت فورد، سفیر ایالات متحده به حمص در جولای 2011 را تسهیل کرد.

در آن زمان مخالفان هنوز غیر مسلح بودند و امیدوار بودند تا سناریوی مصر و تونس نیز بار دیگر اتفاق بیفتد، سناریویی که ارتش برای سرنگون کردن دیکتاتورهای آن کشورها، پس از اعتراضات مردمی، پا به میدان گذاشت. مخالفان اسد کمپینی عمومی راه اندازی کردند تا حبیب را متقاعد کنند که رژیم اسد را رها کند. در این کمپین از او خواستند تا در دولت موقت نقشی را بازی کند که موجب جایگزینی رژیم اسد شود.

رضوان زیاده، یکی از اعضای شورای ملی سوریه، می گوید که مخالفان حبیب را انتخاب کردند نه تنها به این دلیل که او وزیر دفاع بود، بلکه به این دلیل که وی از زمان رهبری نیروهای سوریه در کویت - در جنگ اول خلیج فارس- روابط بین المللی قوی داشت. مهم تر از همه، به گفته زیاده، یکی از اعضای نزدیک خانواده حبیب که با مخالفان در ارتباط بوده، به آن ها اطلاع داده که فرمانده ارتش از سیاست های رژیم ناراضی بوده و ممکن است از دولت جدا شود.

زیاده ادامه می دهد: اما زمانی که حبیب خود را در تضاد با رژیم اسد بر سر برنامه های آن در رابطه با سرکوب خشونت آمیز اعتراضات در حما دید، تلاش ها به جایی نرسید. وی همچنین با اشاره به قتل عام سال 1982 در شهر حما که حدود 20000 کشته به جا گذاشت، می گوید: "جر و بحثی میان او و اسد رخ داد و او اسد را به تکرار حمایی دیگر متهم کرد." وی در ادامه افزود: "پس از آن هیچ خبری از او به دست نیامد."

برخی از ناظران معتقدند که بسیار عجیب بود که مخالفان آشکارا از حبیب می خواستند که رژیم را ترک کند، چنین چیزی سوءظن رژیم را در این مورد که حبیب می تواند یک تهدید جدی باشد، تشدید می کرد. به گفته هوف: "چنین عملی هوشمندانه نبود. بیمه عمر سیاست هرکس زمانی که این طور در مرکز توجه قرار گیرد، ممکن است به پایان برسد."

به هر صورت، حبیب، در ماه آگوست 2011 از سمتش برکنار شد. در آن زمان، این بزرگترین دگرگونی در دولت سوریه، از زمان آغاز شورش بود. او خیلی زود از صحنه سیاسی ناپدید شد و شایعات در مورد سرنوشت او بیشتر شد. رسانه های دولتی سوریه کنار رفتن او را این گونه توضیح دادند که "او بیمار بود و به تازگی بیماری وی شدت گرفته بود." برخی از ناظران تصور می کردند که اسد جانشین وی، یعنی داوود راجحه را ترجیح می دهد، چرا که او مسیحی است، بنابراین برای تقویت حمایت وی در درون جامعه مفید خواهد بود. هنوز بسیاری معتقدند که حبیب کشته شده است: وب سایت های مخالف سوریه گزارش داده اند که او یک روز پس از اخراج شدنش، در خانه اش مرده پیدا شده است. هر چند او در تلویزیون حاضر شد و این شایعات را رد کرد.

اوایل جنگ با رژیم، ممکن بود که چهره های مخالف سوریه از یکی شدن حبیب با خودشان استقبال می کردند، اما در طی دو سال و بعد از کشته شدن 100 هزار نفر، احتمالا استقبال آن ها سردتر شده است. زیاده در این رابطه می گوید: "بحث درباره کسانی که با اسد بودند و می توانستند او را ترک کنند بسیار دیر شده است. وضعیت بیش از حد پیچیده است و نمی توان اینگونه در موردش بحث کرد. نهادها باید دوباره بازسازی شوند."

با این حال مخالفان در تبعید گزینه های زیادی ندارند. نفوذ آنها در داخل سوریه که همواره ناچیز بوده است روز سه شنبه ضربه دیگر خورد. گروه های شورشی وابسته به ارتش آزاد و اسلام گراها با انتشار بیانیه اعلام کردند که ائتلاف مخالفان و یا دولت موقت آنها را به رسمیت نخواهند شناخت و تاکید کردند که انها به دنبال نظام سیاسی ای هستند که در آن قوانین اسلام به تنهایی منبع قانونگذاری باشد. در صورت وقوع توافق میان مسکو و واشنگتن، اسد و مخالفانش هر دو از سوی حامیان خارجی خود تحت فشار قرار خواهند گرفت تا به سرعت انتقال سیاسی را بپذیرند.

علاوه بر این نشانه هایی وجود دارد که رئیس جمهور آمریکا، باراک اوباما، به دنبال شخصی با پیشینه کاری حبیب است. او روز سه شنبه در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت، قدرت های بین المللی مخالف اسد، باید اپوزیسیون را متقاعد کنند که " مردم سوریه قدرت تحمل فروپاشی نهاد های دولتی را ندارند."  و حل و فصل سیاسی باید "نگرانی های مشروع علوی ها و دیگر اقلیت ها" را مورد ملاحظه قرار دهد.شخصیت های سیاسی زیادی در سوریه نیستند که بتوانند از پس چنین مهارتی برآیند.

انتشار اولیه: سه شنبه 9 مهر 1392/ باز انتشار: شنبه 13 مهر 1392