دولت جدید با دیپلماسی فرهنگی آشتی کند

دیپلماسی ایرانی: گرچه چند سال است که با ورود مفهوم «قدرت هوشمند»، ظاهرا ستاره اقبال «قدرت نرم» کاهش یافته، اما هرازگاهی، تحولی رخ می دهد که ارزش مولفه هایی همچون فرهنگ و هنر را در سیاست برجسته ساخته و به کارشناسان و تحلیل گران یادآوری می کند که هدایت صحیح امواج فرهنگی، یا حداقل قرارگیری صحیح در مسیر فرایندهای فرهنگی و هنری تا چه اندازه می تواند برای سیاست داخلی و خارجی یک دولت، ارزش افزوده داشته و آنرا در رسیدن به اهداف منطبق با منافع ملی اش یاری رساند.

نخستین روزهای تیرماه، یکی از این پدیده ها در آشوب زده ترین بخش خاورمیانه، یعنی سرزمین فلسطین، رخ داد و بار دیگر اقتدار هنر و فرهنگ و موسیقی را بر جنبه های سخت و پیچیده سیاست به رخ کشید. محمد عساف، خواننده 23 ساله اهل اردوگاه خان یونس نوار غزه، توانست با غلبه بر رقبای خود از سایر کشورهای عربی، در مرحله پایانی مسابقه «عرب آیدل»[1] پیروز شده و عنوان نخست را بدست آورد. این پیروزی سبب گرد آمدن ده ها هزار نفر از فلسطینیان در نوار غره و کرانه باختری و حتی میان اعراب اسرائیلی و جشن و پایکوبی آنان در خیابان ها گردید.

اما آن چه این پیروزی در صحنه ای هنری را به تحرک اجتماعی عظیمی تبدیل کرد و باعث فرصت های سیاسی مهمی نیز برای سیاستمداران شد، مشخصه های ویژه پیش و پس از این پیروزی بود. تحولاتی که محمد عساف را به پدیده جوانان فلسطینی تبدیل کرد. نگاهی به برخی از این ویژگی ها خالی از لطف نیست:

1. محمد عساف در ابتدا به دلیل شرایط سخت سفر و محدودیت های شدید برای خروج از نوار غزه نتوانسته بود به موقع خود را به آزمون اولیه این مسابقه به قاهره برساند. اما با این همه یکی دیگر از شرکت کنندگان فلسطینی در اقدامی حمایت گرانه و از روی همبستگی، با انصراف از شرکت در این مسابقه کارت ورودی خود را به وی داده بود.

2. انتخاب برنده این مسابقه از طریق تماس های تلفنی بینندگان صورت می گیرد. جالب آن جاست که در فینال مسابقه، صدها هزار تلفن کننده از کشورهای اردن، مصر و حتی بینندگان در ترکیه، بیشترین رای را از طریق تماس تلفنی، به سود محمد دادند. حتی به دلیل فقر مردم در نوار غزه، بازرگانی معروف به نام منیب المصری، برای آنکه طرفداران محمد بتوانند بدون هراس از قیمت تماس تلفنی با شماره تلفن های مسابقه تماس بگیرند، به شرکت های مخابرات کمک مالی کرد. هم زمان شرکت های ارائه دهنده خدمات تلفنی در نوار غزه نیز به نوبه خود قیمت ارسال پیامک های تلفنی را استثنائا کاهش داده بودند. با این حال، شوق و خواست مردم فلسطین برای پیروزی این جوان را می توان از آمار منتشره از سوی شرکت مخابراتی «جوال» که اغلب سیستم های مخابراتی فلسطین را پوشش می دهد دریافت؛ این که از ابتدای آغاز این دوره از برنامه «عرب آیدل»، بیش از یک میلیون و چهارصد هزار پیامک از سوی فلسطینیان برای برنامه ارسال شد و این یعنی هزینه ای درحدود 680 هزار دلار، آن هم در سرزمینی که متوسط درآمد سالانه یک خانواده تنها 600 دلار می باشد.

3. محمد عساف در بسیاری از بخش های مسابقه اصرار داشت چفیه معروف فلسطینی را به همراه پرچم فلسطین برگردن انداخته، فلسطینی بودن خود را برجسته سازد. محبوبیت او به حدی بود که در دو ماه برگزاری این مسابقه، تقریبا تمامی جمعه شب ها و شنبه شب ها خیابان های همیشه شلوغ نوار غزه کاملا خلوت می شد و مردم ترجیح می دادن این ساعات را در کنار گیرنده های تلویزیونی خود بنشینند.

4. وقتی عساف چند روز پس از پیروزی، برای عمل به قولی که داده بود در میان صدها هزار تن از جوانان گردهم آمده در میدان «ال اُمَم» رام الله به روی صحنه رفت، در کنارش تصاویری از فرود فضانوردان به کره ماه و نصب پرچم فلسطین در خاک ماه نمایش داده می شد. اقدامی سمبلیک که نشان از رشد و جهش احساساتی همچون احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس ملی در میان فلسطینیان می داد. آن روز یکی از وبلاگ نویسان فلسطینی نوشت: «محمد عساف فلسطین را آزاد نکرد، اما برای مردمی که در 66 سال دوران اشغال لبخند نزده اند، شادی و سرور آورد».

5. حس حمایت از عساف، صرفا در میان توده مردم وجود نداشت. محمود عباس و همچنین سلام فیاض، رییس پیشین دولت فلسطین از مردم کرانه غربی رود اردن خواسته بودند به عساف رای دهند.

6. پس از پیروزی، محمود عباس، محمد عساف را به عنوان «سفیر صلح» لقب داد. دولت حماس هم بیانیه ای در شادباش گویی به فلسطینی ها در پیروزی محمد صادر کرده و گفت «به او افتخار می کند».آژانس امداد و کار سازمان ملل برای پناهندگان فلسطینی (UNRWA) نیز محمد عساف را به عنوان «سفیر صلح» این سازمان برگزید. فیلیپو گراندی، رئیس این آژانس، ضمن تبریک این پیروزی گفت: «تمامی فلسطینیان در این موفقیت سهیم بودند.» او اضافه کرد: «موسیقی محمد زبانی جهانی است که همه ما قادر به فهم آن هستیم. این فوق العاده است که یک پناهنده جوان از غزه از این طریق همه ما را به هم پیوند می دهد.»

7. با این حال اختلافاتی هم پیش از پیروزی عساف، در میان برخی از مسئولان و علمای فلسطینی رخ داد. احمد شوباش مفتی مسلمانان نابلس علیه برنامه «عرب آیدل» موضع گرفته و به خاطر «تهاجم غرب به زندگی مسلمانان»، مشارکت در آن را «حرام» کرد. در مقابل، محمد الهبش وزیر اوقاف و امور دینی در دولت فلسطینی در بیانیه ای در جواب شوباش نوشت: دیدن برنامه و مشارکت در آن هیچ منعی ندارد و حمایت از نماینده فلسطینی در این مسابقه مفرح، مهم نیز هست». همچنین تعدادی از علمای تندروی غزه، همچون سلمان الضیا نیز رای دادن را حرام دانسته و برخی از محافل سلفی، با انتقاد از برنامه «عرب آیدل» و شور و شوق مردم برای پیروزی عساف، عنوان نموده بودند که «این نشان می دهد چرا خداوند بیش از 60 سال است که یهودیان را بر ما مسلط ساخته».

با این حال جالب آن بود که محمد عساف در تمام جلسات مسابقه، بدلیل دست ندادن با مجری ها و داوران زن، از جمله نانسی عجرم، خواننده معروف عرب، از خود چهره یک مسلمان معتقد را نشان داد.

8. محمد عساف پس از پیروزی و وقتی به روی سن رفت، جمله زیبایی در وحدت و دوستی گفت. در حقیقت صحبت های او خارج از انتقال یک پیام سیاسی نبود. او گفت: «مهم ترین چیز برای ما وحدت است. ما یک ملتیم و من امیدوارم با آوازهایم در این مسابقه به ایجاد وحدت در سرزمینم کمک کرده باشم». وی همچنین در پیامی در صفحه فیسبوک خود نوشت: «مردم و برادران و خانواده ام؛ من فرزندتان هستم؛ فرزندِ اردوگاه خان یونس که به رایحه و اهالیش عشق می ورزم، به کوچه ها و پنجره هایش عشق می ورزم. هر جا که باشم، فرزند فلسطین، این سرزمین بزرگ، باقی می مانم. ... من نشان افتخارِ «فلسطینی بودن» را به سینه می آویزم.... از همه شما تشکر می کنم و بر چهره هر فلسطینی از هر اردوگاه، خانواده ام، همسایگانم، دوستانم، هم کلاسی هایم و همه هم میهنان فلسطینیم در هر نقطه از زمین بوسه می زنم».

جمع بندی

1. «پدیده عساف»، تنها عاملی بود که در چند سال گذشته این ظرفیت را داشت که تمامی فلسطینیان، اعم از ساکن مناطق اشغالی، ساکن اردوگاه، ساکن اروپا و آمریکا، سکولار، مسلمان معتدل، اسلام گرای تندرو و با هر وضعیت مالی و اجتماعی را کنار هم بنشاند، آن ها را شاد سازد و سبب شود که به فلسطینی بودنشان افتخار کنند.

2. اینگونه پدیده ها شاید در نگاه اول، هیجاناتی اجتماعی لقب بگیرند، اما در حقیقت اثر و مزه آن ها در روح جمعی یک ملت پابرجا خواهد ماند. هرچند سیر تحولات سرگیجه آور دنیای کنونی، امکان توقف روی یک رویداد را برای بیش از چند روز نخواهد داد، با این حال توجه به این امر که ابزارهایی در صحنه روابط بین الملل وجود دارند که در صورت توجه و بهره برداری می توانند اینگونه تاثیرات انفجاری و عظیمی داشته باشند، چیزی نیست که با گذر زمان تغییر کند. مولفه های قدرت نرم، حتی اگر زودگذر باشند، تاثیر عمیق خود را خواهند گذارد و آنقدر انعطاف نیز دارند که هم دوست و هم دشمن تفسیر خود را از آن نمایند. گو اینکه بلافاصله پس از این اتفاقات، برخی از نشریات رژیم صهیونیستی تلاش کردند از این موضوع استفاده غرض دار خود را نموده و عنوان کنند که گرچه تا دیروز شهادت طلبی در میان جوانان غزه موج می زد، اما امروز همه آن ها می خواهند خواننده شوند!

3. ابزار رسانه در دنیای کنونی یک شمشیر دو لبه است. درخصوص برنامه «عرب آیدل» هم مخالفان از آن به عنوان تهاجم فرهنگی غرب و حتی تلاش عربستان برای گسترش نفوذ در جهان عرب نام بردند، هم موافقان می توانند ادعا کنند که جهانی شدن نام جوانان فلسطینی و گردآوردن حجم عظیمی از هم دلی و همراهی در میان افکار سایر کشورهای عرب برای یک فلسطینی، بدون وجود این برنامه و ساختار و جذابیت های آن امکان نداشت. به نظر می رسد هر دو هم حق دارند. آن چه مهم است آن است که در کاربرد قدرت نرم، هوشمندی و رواداری فاکتورهای مهمی هستند که چرخ دهنده ای دیپلماسی عمومی یک دولت را روغن کاری کرده، موقعیتی بهتر برای آن فراهم می کنند.

4. «هنر و فرهنگ» یکی از ماندگارترین و تاثیرگذارترین وجوه قدرت نرم را تشکیل می دهد. در حقیقت در ابزارهای قدرت نرم، شاید بتوان گفت هنر و فرهنگ، بگونه ای دلچسب تر، رضایتمندانه تر و عمیق تر بر ذهن و جان مخاطب اثر می کنند. شخصی که تخته فرش یا قالی ای ایرانی در خانه اش انداخته، یکی از صنایع دستی ایرانی را در اتاقش نگاه داری می کند، مزه پسته ایرانی را هنوز هم بهترین مزه پسته می داند، خاطره خوشی از بازدید تخت جمشید و مسجد شیخ لطف الله و چغازنبیل دارد و لطافت معنوی نهفته در موسیقی سنتی ایرانی را درک می کند، به مراتب بیش از هر خطابه و بیانیه رسمی سیاسی ای تحت تاثیر فرهنگ و تمدن ایران قرار گرفته و ناخودآگاه احساس همدلی و هم رایی بیشتری با آن می کند. این اصل یکی از مهم ترین مظاهر همان پتانسیل نهفته ای در افکار عمومی جهان است که سیاست خارجی یک کشور در مقاطعی خاص به آن نیاز دارد و می تواند جهت رسیدن به اهداف تعیین شده اش به محبوبیت خود در نزد افکار عمومی جهانی تکیه نماید.

5. فراموش نکنیم که جمهوری اسلامی ایران از این گونه سفرای غیرسیاسی و هنری در حوزه های بی شماری از فرهنگ همچون صنایع دستی، هنرهای اسلامی، موسیقی، فیلم، ورزش و ... کم ندارد. دلبستگی آنان به این میهن و خاک نیز اگر از محمد عساف و تعلقش به فلسطین بیشتر نباشد، کمتر نیست. امید که در دولت جدید رویکردی مسالمت آمیزتر و با نگاهی آینده نگر در حوزه گسترش دیپلماسی فرهنگی، افزایش کاربردی مولفه های قدرت نرم و در یک کلام، تزریق «جاذبه»، به جای «دافعه» را شاهد باشیم تا کشور بتواند از ظرفیت های عظیم و نهفته اقتدار نرم خود در راستای پیشبرد منافع ملی بهره مند شود./16