سایه خشم واشنگتن بر اتحاد تهران- اسلام آباد

دیپلماسی ایرانی: امروز ساخت خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان در خاک پاکستان با حضور روسای جمهور دو کشور آغاز شد. بخش اول این خط لوله به طول 900 کیلومتر از عسلویه تا ایرانشهر یک سال و نیم پیش به بهره برداری رسید و ساخت بخش دوم این خط لوله به طول 120 کیلومتر از شهر ایرا شهر تا مرز پاکستان نیز سال گذشته آغاز شد. قرار است در دو سال آینده ساخت خط لوله صادرات گاز ایران در خاک پاکستان به اتمام برسد.

این پروژه برای هر دو کشور از اهمیت شایانی برخورداست. احداث خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان برای پاکستان از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که نیاز پاکستان به انرژی بسیار جدی است و این مسئله را امروز در زمستان دیدیدم که در بعضی از شهرهای پاکستان در برخی از روزها 18 تا 20 ساعت برق نداشتند. علاوه بر این بسیاری از کارخانه های این کشور خصوصا صنعت نساجی به دلیل کمبودهای انرژی تعطیل بودند. از این زاویه که این خط لوله می تواند برای پاکستان انرژی مطمئن و بلندمدتی را تامین کند برای پاکستان حائز اهیمت است.

از سوی دیگر با توجه به شرایط خاص ایران و تحریم هایی که در یک سال اخیر از سوی غرب اعمال شده است و ایران در فروش انرژی خود دچار مشکلاتی شده است، این خط لوله می تواند به نوعی تحریم ها را دور بزند و در شراط کنونی اقتصادی کمک جدی به ایران باشد.

علاوه بر منافع اقتصادی بلندمدتی که ایران به دنبال بازار مصرف است، به لحاظ سیاسی نیز این خط لوله برای ایران مهم است. چرا که غرب به خصوص آمریکا برای عدم قراردادهای نفتی و گازی بین ایران و کشورهای دیگر فشار می آورد و در مورد همین خط لوله نیز فشارهایی به هند و پاکستان وارد کرده بود. به دلیل این اهمیت بود که ایران حتی حاضر شد که امتیازاتی نیز به پاکستان برای این پروژه بدهد و ایران پذیرفت که 500 میلیون اعتبار برای احداث خط لوله در خاک پاکستان تامین کند. در حالی که تا پیش از این در مورد این مسئله اختلاف بین ایران و پاکستان وجود داشت و موافقت حاصل نمی شد. از این دو زاویه این خط لوله می تواند دو کشور را در یک پروژه مهم که منافع هر دو کشور را تامین می کند، درگیر کند و بدیهی است که در مناسبات دوجانبه تاثیر گذار است.

با این وجود، این خط لوله پیش از این با عنوان «خط لوله صلح» شناخته می شد و قرار بود با مشارکت ایران پاکستان و هند صورت گیرد. اما با وجود یک دهه مذاکره  این اتفاق صورت نگرفت. چه شد که در حال حاضر این پروژه بدون حضور هند انجام می شود؟ واقعیت این است که هند تا جایی در این پروژه جلو آمد ولی به دلیل دو مسئله عقب نشینی کردند. یک مسئله این بود که آنها اساسا مایل نبودند که این خط لوله از خاک پاکستان عبور کند چرا که آنها این نگرانی را داشتند که اگر زمانی مناسبات هند و پاکستان دچار بحران شود، پاکستان از این خط لوله برای تحت فشار قرار دادن هند استفاده کند و جریان گاز را قطع کند. به این دلیل پیشنهاد هند این بود که این خط لوله را از طریق دریا احداث کنند. یعنی از مرز ایران در منطقه گواتر به دریا برود و به طرف بمبئی ادامه یابد. البته این مسئله هم هزینه زیادی را در برمی گرفت و هم نیازمند تکنولوژی پیشرفته تری بود که تکنولوژی را حتی هند هم نداشت و بیشتر در اختیار کشورهای اروپایی و آمریکایی است.

مشکل دیگری که هند در مورد این پروژه داشت این بود که باید سالانه حدود 350 میلیون دلارحق ترانزیت به پاکستان می پرداختند و تمایلی نداشتند که رقیب خود را به لحاظ اقتصادی قدرتمند کنند. بنابراین به دلیل این دو مسئله هند دچار تردید بود. البته مخالفت آمریکا و فشارآمریکا بر هند برای عدم مشارکت در این پروژه هم بی تاثیر نبود. البته این به این معنی نیست که هند کاملا تحت تاثیر آمریکا چنین تصمیمی گرفت ولی حقیقت این است که قرارداد هسته ای که آمریکا با هند امضاء کرد و قرار شد 13 رآکتور هسته ای برای هند بسازند، تردید های هند برای حضور در پروژه خط لوله صلح را بیشتر کرد. یعنی آنها محاسبه سود و زیان کردند و بر اساس منافع ملی خود به این نتیجه رسیدند که آن امتیاز را از آمریکا بگیرند و فعلا از خط لوله صلح کناره گیری کنند. ولی این به این معنی نیست که موضوع خط لوله صلح برای همیشه حذف شده باشد. آنها این مسئله را باز گذاشته اند و ممکن است در آینده وارد این موضوع شوند و با ایران وارد معامله شوند. به  هر حال نباید فراموش کرد که به دلیل توسعه اقتصادی سریع هند، نیاز این کشور به انرژی بسیار زیاد است و در آینده نیز نیازهای این کشور افزایش پیدا خواهد کرد.

بنابراین برداشت من این است که هندی ها  آن امتیاز را از آمریکا می گیرند و در آینده بر اساس منافع خود با ایران وارد معامله خواهند شد و خط لوله را تا هند خواهند کشید تا از گاز ایران استفاده کنند. به خصوص باید به رقابت هند و چین توجه کرد و این را باید در نظر داشت که چین در منطقه بندر گوادر سرمایه گذاری کلانی کرده است و اگر فرصت مناسبی شکل گیرد و قیمت های مناسبی پیشنهاد شود علاقه مندند که این خط لوله را از منطقه کوهستانی قره قرون ادامه دهند و به تبت چین منتقل کنند. این مسئله برای هند در درازمدت مشکل ساز است چرا که رقیب آنها از این خط لوله استفاده خواهد کرد. خصوصا این که نیازهای چین به انرژی نیز در آینده افزایش پیدا خواهد کرد. بنابراین هند در درازمدت با ایران وارد معامله خواهد شد ولی در کوتاه مدت تا زمانی که راکتورهای هسته ای را از آمریکا بگیرند در این پروژه مشارکت نخواهند کرد. /16

انتشار اولیه:دوشنبه 21 اسفند 1391 / باز انتشار : شنبه 26 اسفند 1391