رابطه ایران با ترکیه فراتر از موشکهای پاتریوت
داوود هرمیداس باوند*
آرمان: هفته قبل سفر محمود احمدی نژاد به دلیل آنچه اعتراض به استقرار سامانه موشکهای پاتریوت ناتو در خاک ترکیه بود لغو شد و اولین روز هفته جاری شاهد هستیم که سخنگوی وزارت خارجه ایران در راس هیاتی عازم این کشور شده است. در نگاه اول چنین رفتاری کمی متناقض به نظر میرسد اما با در نظر گرفتن مجموعه روابط ایران و ترکیه این تناقض تا حدودی توجیه پذیر خواهد شد. ولی این بدان معنا نیست که تغییر روابط یاد شده خود از یک بستر توجیه پذیر برخوردار باشد. ایران و ترکیه به دلیل وابستگیهای جدی اقتصادی و سیاسی به یکدیگر از یک سو و نقش پررنگ در تحولات منطقه از سوی دیگر دو کشوری هستند که روابط آنها با هم در معادلات منطقهای تاثیر غیر قابل انکاری دارد. وابستگیهای متقابل دو کشور به شکلی است که تغییر در روابط فیمابین را نیازمند زمان میکند و از همین روست که با وجود همه انتقادات میان دو طرف هنوز شاهد هستیم که مناسبات ایران و ترکیه در شکلی تنگاتنگ ادامه پیدا میکند. به بیان دقیقتر حجم مبادلات اقتصادی و البته وابستگیهای سیاسی طرفین آنقدر عمیق است که اصلا امکانی برای عکس العمل و تغییر سریع وجود ندارد. مساله و مشکل اصلی اما به دلایل تغییر در روابط ایران و ترکیه برمیگردد، جایی که به نظر میرسد روابط کشورمان در رقابتهای سیاسی-اقتصادی منطقه و جهان اسلام به شکلی جدی با همسایه غربی و رقیب منطقهای وارد مرحله جدیدی شده است. ترکها چند دهه است که سیاستی متفاوت و حتی مغایر با سیاست خارجی کشورمان در قبال مسایل بین المللی در پیش گرفتهاند و نکته اینجاست که این سیاست آنها تا کنون موقعیتهایی را برای آنها ایجاد کرده است. درست است که پیش بینی و سیاست ترکها در قبال مساله سوریه در کوتاه مدت منجر به موفقیت برای آنها نشد اما از آن روزی که رجب طیب اردوغان در جریان اجلاس داووس سنگینترین انتقادات را به شیمون پرز وارد کرد، سیر نفوذ ترکیه در منطقه و جهان اسلام شروع شد. حالا ترکیه ششمین قدرت اقتصادی اروپا و هفدهمین قدرت اقتصادی جهان است و نقش شیوخیت او در جهان اسلام هم زمینه سرمایهگذاریهای خارجی در این کشور را فراهم کرده و هم بازارهای خوبی برای این کشور باز کرده است. حضور ترکیه در اجلاس کشورهای اتحادیه عرب در قاهره موید این است که ترکیه تا چه اندازه توانسته در تنظیم روابط خارجی خود موفق عمل کند. ترکیه در بسیج افکار عمومی کشورهای منطقه و جهان اسلام به نوعی عمل کرده که نه تنها مجبور به ورود ملتمسانه به اتحادیه اروپا نشود که حتی کشورهای اروپایی برای ورود آن به این اتحادیه فرش قرمز هم پهن کنند. این افزایش نفوذ و قدرت در منطقه و جهان اسلام به معنای تغییر در توازن قدرت عمومی کشورها در این حوزه های ژئوپولتیکی و ایدئولوژیکی است. بر این اساس گر چه لغو سفر محمود احمدی نژاد به ترکیه به بهانه اعتراض به استقرار موشکهای پاتریوت در این کشور بوده است اما واقعیت و ریشه آن را باید در تلاش در جهت ایجاد توازن با یک رقیب منطقهای دید، رقیبی که اتفاقا شریک اقتصادی ما نیز هست و از همین رو رویدادهایی چون سفر رامین مهمانپرست سخنگوی وزارت خارجه به این کشور نیز کاملا توجیه پذیر است. مساله غیر قابل توجیه این است که ترکیه همزمان مشغول جایگزین کردن کشورهایی به جای ایران در مناسبات خارجی خود است به طور مثال ترکها 20 درصد از خرید نفت و گاز ایران را کاهش دادهاند و به جای آن روسیه را جایگزین کرده اند، لذا ما نیز باید ضمن ارتباط با ترک ها نیم نگاهی نیز به کشورهای جایگزین داشته باشیم.
* استاد دانشگاه
نظر شما :