انتفاضه حقوقی یا مانوری دیپلماتیک؟

دیپلماسی ایرانی: تصویب قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل و ارتقای وضعیت فلسطین در سازمان ملل به «دولت ناظر غیرعضو» موجی از شادی را در سرزمین های فلسطینی به راه انداخت. اما وقتی این شادی اولیه آرام شد و تصمیم اسرائیل برای تداوم شهرک سازی ها و ساخت سه هزار واحد مسکونی در بیت المقدس شرقی اعلام شد، این سوال ایجاد شد که آیا واقعا در واقعیت نزاع فلسطین و اسرائیل تغییری ایجاد شده است و یا فقط این یک رای نمادین بوده است؟ این سوال را با دکتر نسرین مصفا، استاد دانشگاه تهران و کارشناس حقوق بین الملل مطرح کرده ایم. او معتقد است که این قطعنامه از نظر نمادین و دیپلماتیک بسیار اهمیت دارد ولی با این اتفاق در عمل واقعیات مسئله فلسطین با این رای گیری تغییری نکرده است و نخواهد کرد. متن این مصاحبه را در زیر می خوانید:

اهمیت تصویب عضویت ناظر فلسطین در سازمان ملل چیست؟

عضویت ناظر فلسطین در سازمان ملل متحد، بیش تر جنبه نمادین دارد. قطعنامه روز پنج شنبه گذشته، عضویت فلسطین در سازمان ملل متحد را به سطح «دولت ناظر غیرعضو» ارتقاء داده است. نکته کلیدی در لفظ «دولت» است که مشروعیتی ضمنی به دولت فلسطینی می دهد و گرچه از حق رای در مجمع عمومی برخوردار نیست اما فرصت این را پیدا خواهد کرد تا به برخی نهادهای بین المللی مانند دادگاه کیفری بین المللی بپویندد. اهمیت این قطعنامه، بیش تر جنبه نمادین دارد و در کنار واتیکان به عنوان دومین دولت ناظر به عضویت ملل متحد درآمد.

اما به عقیده من، این قطعنامه از اهمیت دیپلماتیک قابل توجهی برخوردار است. با نگاهی به آرای دولت های عضو می توان به این مهم پی برد که عملا شاهد یک تحول دیپلماتیک قابل توجه در عرصه مسئله فلسطین هستیم. حمایت کشورهایی هم چون فرانسه از این عضویت (ولو عضویت کم اثر) اهمیت بیش تری به عضویت فلسطین داده و متعاقب آن، اسپانیا و ایتالیا و نروژ و بلژیک و دانمارک و دیگر کشورهای اروپایی نیز به قطعنامه رای مثبت داده اند. حتی دولت بریتانیا نیز با وجود هم پیمانی تاریخی خود با آمریکا و اسرائیل، از رای مخالف خودداری کرده است. از این رو، می توان به اهمیت دیپلماتیک آن پی برد که اسرائیل و آمریکا خود را در مقابل هم پیمانان خود می بینند. گرچه احتمالا در کوتاه مدت شاهد تغییر چشم گیری نخواهیم بود اما به نظر من چنین تحولی قطعا در درازمدت به افزایش فشارها بر روی اسرائیل منجر خواهد شد.

اهمیت جنبه نمادین و تبعات دیپلماتیک آن برای اسرائیل و آمریکا به حدی بود که یکی از مذاکره کنندگان ارشد فلسطینی از این اقدام به عنوان «انتفاضه حقوقی - دیپلماتیک» یاد کرد.

اساسا تصویب عضویت ناظر فلسطین در سازمان ملل تغییری در شرایط واقعی بین المللی این کشور ایجاد خواهد کرد؟

متاسفانه خیر. در عمل واقعیات مسئله فلسطین با این رای گیری تغییری نکرده است و نخواهد کرد. آیا اشغال پایان یافته است؟ آیا فشارها کاهش یافته است؟ آیا دولت فلسطینی از اختیارات کامل حاکمیت برخوردار است؟ هنوز مردم فلسطین تحت اشغال و رنج و محنت زندگی می کنند و با این رای گیری، تغییر محسوس مستقیمی در زندگی فلسطینیان و این کشور به وجود نخواهد آمد. حتی این امکان وجود دارد که این رای گیری، عواقب ناخواسته ای نیز داشته باشد که تنها به بروز تنش ها و خشونت منجر شود. شاهدی بر این مدعا، تصمیم روز گذشته رژیم صهیونیستی در گسترش شهرک سازی ها و ساخت سه هزار واحد مسکونی است که به عنوان واکنشی به عضویت ناظر فلسطین صورت گرفته است.

آیا این تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل، نشان دهنده تقویت و ارتقای جایگاه این نهاد در مقابل شورای امنیت است؟

با توجه به مباحث مفصل پیرامون اصلاح ساختار ملل متحد و به ویژه شورای امنیت (بدلیل ترکیب اعضا و حق وتو)، همواره سناریویی مبتنی بر ارتقاء جایگاه مجمع عمومی سازمان ملل متحد نسبت به شورای امنیت وجود داشته است. حتی قطعنامه اخیر مجمع در قبال سوریه را نیز می توان در این راستا ارزیابی کرد. اما واقعیت این است که شورای امنیت سازمان ملل متحد هنوز عالی ترین رکن بین المللی است که توانایی انحصاری اعطای مشروعیت به اقدامات مرتبط با امنیت و صلح بین المللی را داراست؛ گرچه با توجه به تعداد اعضای مجمع عمومی، مجمع، بزرگ ترین صحنه دیپلماتیک جهان برای گفت وگو و تبادل نظر و البته انجام وظایف خود است. حتی رای گیری در مجمع نیز متعاقب این صورت گرفت که فلسطین سال گذشته در پیشبرد هدف خود مبنی بر کسب عضویت کامل با رای شورای امنیت ملل متحد موفق نشد و از طریق رای گیری در مجمع به سطح پائین تری از عضویت نائل شد.

رای گیری روز پنج شنبه نه به تغییر ساختار شورا می انجامد و نه اصلاح حق وتو، و نه ماهیت تصمیم گیری سیاسی آن را تغییر می دهد. البته باید توجه داشت که ملل متحد همواره به دنبال تقویت نقش مجمع عمومی در عرصه های مختلف بوده اما به حساب آوردن رای گیری روز پنج شنبه و تصور تقابل آن با شورای امنیت، نادرست است.

این اقدام چه تغییری در وضعیت عضویت فلسطین در نهادهای دیگر بین المللی ایجاد می کند؟

فلسطین تا به امروز در برخی نهادهای منطقه ای و بین المللی مانند اتحادیه عرب و از سال گذشته، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) حاضر بوده و انتظار می رود با کسب عضویت ناظر در سازمان ملل متحد، روند ورود آن به دیگر سازمان ها و کارگزاری های تخصصی ملل متحد تسهیل گردد. البته باید اقدام دولت آمریکا در مقابله با عضویت فلسطین در یونسکو را به یاد بیاوریم که آمریکایی ها کمک هنگفت و قابل توجه خود به بودجه یونسکو (۲۲ درصد بودجه یونسکو) را قطع کردند و تهدید به قطع کمک خود به دیگر نهادها در صورت عضویت فلسطین در آن ها نموده اند.

آیا عضویت فلسطین در دیوان کیفری بین المللی به این صورت تسهیل می شود؟ در این صورت چه امکاناتی در اختیار فلسطینی ها قرار می گیرد؟

متعاقب جنگ قبلی غزه (سال ۲۰۰۸ - ۲۰۰۹) فلسطین قصد توسل به دیوان کیفری بین المللی را داشت که دادستان وقت لاهه آن درخواست را رد کرد و مشخصا به وضعیت عضویت فلسطین در ملل متحد اشاره کرد. دادستان جدید نیز وعده داده با عضویت فلسطین از طریق مجمع، دیوان اقدامات خود را بررسی خواهد کرد.

با عضویت در دیوان، فلسطین از این توان بهره مند می شود که در قبال جنایات جنگی رژیم صهیونیستی و اعمال آن (شهرک سازی ها) به دیوان متوسل گردد. در این راستا اول از همه باید به اذعان تلویحی طرف اسرائیلی به جنایات جنگی خود اشاره داشت که از اقدام احتمالی فلسطینیان هراس دارند. در ثانی، آمریکا و بریتانیا و رژیم صهیونیستی خواسته بودند تا آشکارا وعده عدم عضویت در دیوان را بدهند و به مذاکرات با اسرائیل ادامه دهد. حتی بریتانیا آن را شرط رای ممتنع خود اعلام کرد. در این رابطه، فلسطینیان از پذیرش قید چنین بندی در قطعنامه عضویت ناظر خودداری کردند و تنها به وعده شفاهی مبنی بر عدم توسل به دیوان در شش ماه آینده بسنده نمودند.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: جمعه 17 آذر 1391 / بازانتشار: دوشنبه 21 آذر 1391