واکنش مرسی به خشم آمریکا

صادق زیباکلام

شرق:به همان اندازه که رهبران حکومت آمریکا سعی می کردند تا خشم و غضب مسلمانان را علیه فیلم درک کنند، به همان اندازه و شاید هم بیشتر، از عکس العمل دولت جدید مصر و بالاخص شخص محمد مرسی برآشفته شدند. اوباما در مکالمه تلفنی 20 دقیقه ای اش پنجشنبه با محمد مرسی عصبانیت دولت آمریکا را با همه وجود به وی ابلاغ کرد. قبل از آن مصاحبه بود که اوباما اعلام کرده بود که مصر را دیگر در زمره دوستان آمریکا نمی شناسد. او البته گفت که مصر را جزو مخالفان آمریکا هم محسوب نمی کند اما رفتار رییس جمهور در بحرانی که به وجود آمده بود، باعث دلخوری شدید آمریکایی ها شده و آن دلخوری را در مکالمه اش با مرسی، کاملا به وی انتقال داد. در واقع بعد از آن مکالمه بود که رهبران دولت جدید مصر یک چرخش 180 درجه ای در واکنش شان در خیل اعتراضات به وجود آمده به عمل آوردند. مرسی قبلا خواهان مجمع بزرگ مسلمانان در مصر بعد از نمازجمعه شده بود. اما در تغییر لحنی آشکار، یا بهتر است بگوییم در یک عقب نشینی آشکار، مرسی از مردم مصر خواست که به هیچ روی به سفارت آمریکا حمله نکنند و در برابر آن اساسا تجمعی برپا نکنند. او صرفا خواهان نشان دادن اعتراضات در مساجد و به صورت «موضعی» شد و نه تظاهرات انبوه. چرا مصری ها عقب نشینی کردند و تغییر لحن دادند؟ در پاسخ باید چند نکته را مورد تامل قرار داد. نخست آنکه رهبری اخوان المسلمین به سرعت دریافت که خیلی از جریانات رادیکال اسلامی اعم از اسلامگرا، سلفی یا حتی سکولارها که از بسیاری جهات ناراضی هستند، از جریان فیلم برای حرکت علیه دولت بهره برداری می کنند. کم نیستند مصری هایی که معتقدند با به قدرت رسیدن محمد مرسی و اسلامگرایان، انقلاب مصر از مسیر اصلی و اولیه اش به انحراف کشانده شده و شماری از آنان حمایت آمریکا از اخوان المسلمین و اسلامگرایان میانه رو را از جمله عوامل ناکامی انقلاب مصر می دانند.
مرسی و رهبران اخوان المسلمین به فراست دریافتند که تظاهرات و تجمعات علیه فیلم به سرعت می تواند بدل به تظاهرات علیه دولت جدید مصر شود. اما این همه دلیل آن چرخش 180درجه ای نبود.در مکالمه 20 دقیقه ای شان ظاهرا اوباما به مرسی می گوید که او می تواند خشم و غضب خیلی از مسلمانان معمولی را درک کند که حکومت آمریکا را مقصر ساختن آن فیلم بدانند. به هر حال سطح دانش عمومی آنان به گونه ای است که زیاد نمی توان از آنان انتظار داشت که اشراف به وضعیت جامعه آمریکا داشته باشند. اما او (اوباما) نمی تواند از محمد مرسی که سال ها در آمریکا درس خوانده و در دانشگاه تدریس کرده بپذیرد که او هم مثل مردمان مصری نداند که ساختن آن فیلم اساسا ربطی به دولت آمریکا نداشته و روح مقامات کاخ سفید هم از اینکه چنین فیلمی ساخته شده خبر نداشته است. اگر رهبران آمریکا علم و اطلاعی از آن فیلم می داشتند، لااقل مقامات و دیپلمات هایشان را در کشورهای عربی و اسلامی خبردار می کردند که مراقب باشند. اوباما ظاهرا به مرسی می گوید که کمترین انتظار ما از شما این بود که اگر در برابر رهبران اسلامی که دولت آمریکا را برای ساختن آن فیلم مقصر می دانند، نمی ایستادید، دست کم دیگر با آنان همراهی هم نمی کردید. آیا ما به شما هم باید توضیح دهیم که روح دولت آمریکا هم از ساختن آن فیلم خبردار نبوده؟ ظاهرا بعد از آن مکالمه تلفنی و ملاقات مفصلی که در پنجشنبه شب صورت می گیرد، اخوان المسلمین آن چرخش را انجام می دهد و از مردم می خواهد که اولا تظاهرات شان کاملا مسالمت آمیز باشد، ثانیا در محل سفارت آمریکا تجمع نکنند، ثالثا تظاهرات محدود شود به مساجد مختلف. می ماند این سوال فلسفی که چرا «مرسی» با وجود آنکه دولت آمریکا به او اطمینان داده بود، نقشی در ساخت فیلم ندارد، برای مقاصد سیاسی ابتدا موضع تحریک آمیزی اتخاذ کرد و سپس تغییر موضع داد؟ آیا با استناد و استفاده از روش های غیراخلاقی می توان یک هدف مقدس و اخلاقی را پیش برد؟