کابوس کردها بر سر ترک‌ها

شعیب بهمن*

شرق: تحولات بین المللی و منطقه ای پس از جنگ جهانی دوم، سوریه و ترکیه را به دو مسیر مختلف سوق داد. از یک سو ترکیه وارد بلوک غرب شد و از سوی دیگر سوریه با نگرشی ضدغربی، روابط نزدیکی با شوروی برقرار کرد. پس از فروپاشی شوروی، روابط ترکیه و سوریه نیز تا حدی بهبود پیدا کرد و در دوران زمامداری حزب عدالت و توسعه، به بالاترین حد خود رسید. با این حال از زمان شروع درگیری ها در سوریه، دولت ترکیه مواضع خاصی اتخاذ کرده که تا حد زیادی با سیاست خارجی این کشور مبنی بر «به صفر رساندن مشکلات با همسایگان» در تضاد کامل است. امروز دیگر شکی نیست که ترکیه در انتخاب سیاست خود در قبال سوریه، دچار خطای راهبردی شده است. این موضوع به خصوص سیاست قدیمی ترکیه در قبال کردها را با چالش های جدی مواجه کرده است. زیرا با توجه به مشکلات امنیتی که همواره کردها برای آنکارا به وجود آورده اند، به نظر می رسد مقامات دولتی ترکیه، تغییر رژیم سوریه را کم خطرتر از هرگونه شورش کردها تلقی می کردند. از این رو ترکیه با حمایت از مخالفان مسلح بشار اسد، نه تنها رو در روی همسایه قدیمی خود ایستاد، بلکه بی ثباتی و تنش را نیز در مرزهای خود به شدت افزایش داد. به طور کلی ترکیه همواره در خصوص حمایت سوریه از جنبش های مخالف آنکارا بیمناک بوده است. به نحوی که همواره ترک ها گمان کرده اند که دمشق، امکاناتی را در اختیار کردهای معارض قرار می دهد. از لحاظ تاریخی، پس از کودتای نظامی 1980 در ترکیه، روابط میان کردهای ترکیه و سوریه گرم تر شد. پس از حمله نیروهای ائتلاف به عراق، مساله کردها به موضوع مذاکرات سوریه و ترکیه تبدیل شد که حاصل آن یک توافق امنیتی در آوریل 1992 بود. مساله کردها و حمایت سوریه از آنها، بارها موجب فراز و فرود روابط سوریه و ترکیه شده است و حتی یک بار باعث شد که دو کشور تا آستانه جنگ پیش بروند و نیروهای نظامی و تسلیحات جنگی خود را در دو سوی مرز مستقر کنند. اما بعد از خروج سوریه از هدایت جدایی طلبان حزب کارگران کردستان در سال 1997، روابط دو کشور رو به بهبودی گذاشت. اگرچه در سال های بعدی، اختلافات ترکیه و سوریه فروکش کرد، اما این قضیه به معنای حل اختلافات بین دو کشور نبود و به نظر می رسد یک بار دیگر به موضوعی با اهمیت تبدیل شده است. همزمان با ناآرام شدن شهرهای سوریه، فعالیت کردهای مخالف ترکیه نیز در این کشور تشدید شده است. به نحوی که رجب طیب اردوغان تهدید کرده است که اگر شورشیان کرد مخالف از شمال سوریه علیه ترکیه اقدام کنند، با واکنش این کشور مواجه خواهند شد. این درحالی است که سازمان کارگران کردستان (پ ک ک) بر چند شهرک واقع در شمال سوریه در نزدیکی مرز با ترکیه مسلط شده است و به برپایی اردوگاه های مشترک با کردهای سوریه مبادرت ورزیده است. به این ترتیب آنکارا که با حمایت از مخالفان دولت سوریه، موجب ناامنی این کشور شده بود، اینک امنیت ملی خود را در معرض تهدید می بیند. زیرا با پشتیبانی از مخالفان سوریه، عملا فضای مساعدی برای اتحاد احزاب مخالف کرد در هر دو کشور مهیا کرد.همچنین به رغم آنکه اردوغان از زمان آغاز تحولات سوریه، نسبت به تحرکات کردها حساسیت به خرج داد و حتی خبر از تشکیل منطقه مرزی امن در شمال سوریه، در صورت تداوم تهدیدات پ ک ک داد، با این حال امروز مشخص شده که این سیاست ترکیه نیز به شکست انجامیده است. حملات پی درپی اعضای پ ک ک به شهرهای مختلف ترکیه، نه تنها باعث به وجود آمدن ناامنی در این کشور شده است، بلکه به مرور زمان مشروعیت و کارآمدی دولت اردوغان را در دفاع از امنیت ملی و مواجهه با ناامنی نیز زیر سوال برده است. این در حالی است که هم اکنون، به جای ارتش سوریه که سال ها مرزهای این کشور با ترکیه را آرام نگه داشته بود، اعضای حزب کارگران کردستان کنترل برخی از نقاط مرزی را در اختیار گرفته اند و این امر می تواند بیش از پیش به نبردهای چریکی پ ک ک با ارتش ترکیه دامن بزند. در حال حاضر، نفرات مسلح پ ک ک و شاخه سوری آن، حزب اتحاد دموکراتیک (پارتیا یکییتا دموکرات) بر چهار شهرستان کردنشین قامشلی، حسکه (حسیچه)، رأس العین (سری کانی)، مالکیه (دیرک) در شمال شرق و شهرستان کردنشین عفرین در شمال استان حلب مسلط شده اند و ارتش سوریه بی آنکه مزاحمتی برای کردهای مسلح فراهم کند، تنها در ورودی های شهر قامشلی مستقر شده است. اگرچه رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه اعلام کرده که چنانچه سوریه به پایگاه پ ک ک برای گسترده تر کردن دامنه حملات شان در داخل خاک ترکیه تبدیل شود، ارتش ترکیه در خاک سوریه وارد عمل خواهد شد، اما واقعیت آن است که چنین عملی دارای هزینه های بسیار سنگینی برای ارتش و مردم ترکیه خواهد بود. ضمن آنکه می تواند موضع مخالفان داخلی اردوغان را نیز تقویت کند. زیرا او با حمایت از مخالفان دولت سوریه، عملا مرزهای ترکیه را به ناامنی کشانده است. این در حالی است که ترکیه اکنون با این احتمال مواجه است که یک دولت قومیتی از کردهای سوریه و عراق تشکیل شود. این امر نه تنها تهدیدی برای هویت ترکیه به شمار می آید، بلکه به معنای تقویت عزم 13 میلیون شهروند کرد ترکیه برای جدایی از خاک این کشور خواهد بود. ضمنا با توجه به نارضایتی شهروندان علوی ترکیه در خصوص حمایت دولت از عناصر مسلح در سوریه، آنکارا ناگزیر است فشارهایی را نیز از جانب علویان پذیرا باشد. مجموع مسایل فوق نشان می دهد که خط مشی اشتباه مقامات ترکیه در قبال تحولات سوریه، آنکارا را درگیر مسایل و مشکلاتی کرده که از یک سو سیاست خارجی این کشور را به شدت زیر سوال برده و از سوی دیگر به ایجاد ناامنی در مرزها و حتی داخل ترکیه دامن زده است. از این رو در شرایطی که پس از یک سال و نیم، هنوز رژیم اسد سقوط نکرده، دولت ترکیه متحمل هزینه های گزافی چه در حمایت از پناهندگان سوری و چه در مقابله با ناامنی ها شده است. مسلما چنین امری می تواند روزهای سختی را پیش روی اردوغان و دولت وی قرار دهد.