از گفتگو با آقای وزیر تا المپیک دیپلماتیک

دیپلماسی ایرانی : علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران به وضوح از لهجه دو خانمی که در راه کنفرانس عدم تعهد در روز سه شنبه به وی نزدیک شده بودند شگفت زده شد. صالحی که تحصیلکرده بوستون است به خوبی متوجه شد که لحن این خبرنگاران امریکایی به هیچ وجه شبیه به فضای ضدامریکایی نیست که در آب و هوای این روزهای نشست عدم تعهد در تهران احساس می شود.

باربارا اسلاوین که قبلا در یو اس ای تودی و در حال حاضر در آل-مانیتور کار می کند، هنگامی که صالحی در حال ورود برای برعهده گرفتن ریاست گروه 120 کشوری بود وی را صدا زد. اسلاوین و من دو نفر از تنها 7 امریکایی بودیم که برای پوشش رسانه ای عظیم این رخداد در ایران حضور داشتیم. ظاهرا صالحی از حضور ما در نشست عدم تعهد ، تعجب کرده بود. (از مجله تایم آمدید؟ واقعا؟) او به ما قول یک مصاحبه مختصر درباره موضوعات مختلف را قبل از ورود داد.

تحریم های یک جانبه در تناقض با حقوق بشر

همانطور که انتظار می رفت صالحی وضع تحریم های اقتصادی که توسط چندین کشور به رهبری امریکا علیه ایران به خاطر برنامه هسته ای این کشور وضع شده است را محکوم کرد. صالحی که به زبان انگلیسی سخن می گفت، در ادامه افزود: ما می خواهیم تحریم های یک جانبه توسط شرکت کنندگان در اجلاس عدم تعهد رد شود. شما نمی توانید در مورد اشتیاقتان به دموکراسی ، حقوق بشر و چیزهای دیگر ادعایی داشته باشید و از طریق تحریم های یک جانبه  سعی کنید مردم را در سختی و رنج قرار دهید. این یک تناقض است.

 با این تعریف صالحی، هر چیزی که توسط سازمان ملل تائید نشود یکجانبه است، مهم نیست که اگر تحریم ها علیه ایران چندین کشور را درگیر کرده باشد که تعدادی از آنها از شرکت کنندگان این کنفرانس هستند. هدف ایران از میزبانی از 50 رهبر جهان این بود که به دنیا نشان دهد منزوی نیست و حمایت گسترده ای را برای توسعه انرژی هسته ای اش به خصوص در میان کشورهای در حال توسعه در اختیار دارد. تهران در قطعنامه کنفرانس، تحریم های یکجانبه را محکوم کرده است. در دو ماه گذشته، تحریم نفتی اتحادیه اروپا علیه ایران و محدودیت های مالی که ایالات متحده برای این کشور وضع کرده است اقتصاد ایران و بانک های این کشور را از بازارهای جهانی دور کرده که نتیجه آن کاهش 50 درصدی ارزش ریال، واحد پول ملی ایران است.

تحریم های وضع شده برای تضعیف برنامه هسته ای ایران است که این کشور آن را صرفا تحقیقاتی می خواند اما اکثر کشورهای غربی معتقدند که تلاش برای دستیابی برای سلاح هسته ای است. سه دور از مذاکرات میان ایران و غرب از اوایل سال جاری پیشرفت کمی را به همراه داشته است. در همین حال ایران به غنی سازی اورانیوم خود ادامه داده و اسرائیل همچنان تهدید می کند که سایت های هسته ای مشکوک ایران را بمباران خواهد کرد.

با این وجود، صالحی کماکان معتقد است که یافتن راه حل دیپلماتیک بین ایران و 1+5 امکان پذیر است: من درباره نتیجه آتی مذاکرات با 1+5 خوش بین هستم اما باید در سخنان و واکنش هایمان کمی صبور و هشیار باشیم و حد خود را رعایت کنیم. به نظرم راه حلی خروجی بر اساس وضعیت برد-برد وجود دارد. با اینکه هیچ دلیلی برای نگرانی 1+5 درباره فعالیت های صلح آمیز هسته ای خود نمی بینیم اما با این حال مکانیزم بین المللی را به رسمیت می شناسیم که همه این نگرانی ها را رفع می کند. همزمان  انتظار داریم که آنها نیز تمام حقوق ما برای فعالیت های صلح امیز هسته ای را به رسمیت بشناسند: از جمله حق غنی سازی و چرخه کامل سوخت هسته ای.

محور سوری – سوری تنها راه است

محور بعدی سخنان ما با وزیر امور خارجه ایران سوریه بود.  تهران به خاطر دوستی اش با بشار اسد خود را در میان کشورهای محبوب مخالفین سوری نمی بیند . وی در این خصوص می گوید : به غیر از چند پاراگراف در قطعنامه کنفرانس که خواستار صلح شده، در اجلاس غیر متعدها به درگیری ها پرداخته نخواهد شد. شاید در حاشیه اجلاس مذاکراتی با کشورهای همفکر یا کشورهایی که مایل هستند راه حل صلح آمیز برای بحران سوریه را تسریع کنند داشته باشیم اما از هر گونه دخالت خارجی در مسائل داخلی سوریه اجتناب می کنیم. اجازه بدهید مسئله از طریق یک گفتگوی سوری-سوری حل شود.

بحران در سوریه، ایران شیعه را در موقعیت بدی قرار داده است آن هم زمانی که این کشور در تلاش است تا روابط خود با مصر پس از مبارک را از سر گیرد. مخالفین اسد اساسا از مبارزین و سیاستمداران سنی تشکیل شده اند. این باعث می شود که ارتباط با رئیس جمهور منتخب و سنی مذهب برخواسته از اخوان المسلمین مصر کمی حساس باشد.

با اینهمه زمانی که بحث به سفر 4 ساعته مرسی به ایران رسید ، صالحی سعی کرد بهترین تعبیر و تفسیرها از آن را ارائه کند:از زمانی که مصر ایران را به ترور انورسادات در سال 1981 متهم کرد روابط دو کشور به سردی گرائید. به عقیده من،  نفس حضور مرسی نقطه عطفی بعد از چند دهه قطع رابطه – البته  ما نوعی رابطه سیاسی داشتیم اما نه یک رابطه تمام و کمال- بود.  بنابراین ما به گرمی از حضور وی استقبال کردیم.

بحث سوریه به برجسته شدن غیبت متحد سابق در کنفرانس کمک کرده است: اسماعیل هنیه، نخست وزیر منتخب فلسطین که رهبری حماس در نوار غزه را بر عهده دارد. این گروه  سال گذشته  اعلام کرد که با توجه به گسترش اقدامات ضد سنی در سوریه تصمیم دارد که سران در تبعید خود را از دمشق به قاهره منتقل کند. برخی  ناظران بین المللی  پیش بینی می کنند که احتمال دارد حماس به زودی با حامیان ایرانی خود قطع رابطه کند. صالحی توضیح داد که غیبت حماس تنها به دلیل قوانین کنفرانس است که بر حسب آن لازم است که رئیس کشور رسمی فلسطین به کنفرانس دعوت شود. آن کسی نیست جز محمود عباس کسی که از رقیب حماس یعنی فتح برخواسته است. صالحی می افزاید: دعوتنامه به اسم آقای عباس بود. نیمه پرلیوان را ببیند نه نیمه خالی آن را. مثبت ماندن بخشی از شعار این  کنفرانس است.

با بالاگرفتن زمزمه هایی  درباره اینکه وزیر خارجه امروز ایران به دنبال مقام سیاسی بالاتری است، اسلاوین از اقای صالحی پرسید :آیا برنامه ای برای انتخابات ریاست جمهوری سال آینده ، زمانی که محمود احمدی نژاد باید پاستور را ترک کند دارید؟  پاسخ  صالحی یک "نه" کوتاه بود.

ایران و المپیک دیپلماتیک

پس از پایان نشست روز پنجشنبه باربارا اسلاوین در مقاله ای که در ال-مانیتور منتشر شد به بررسی اجلاس سران جنبش عدم تعهد در روز پنجشنبه می پردازد. در این روز محمد مرسی رئیس جمهور مصر با ایراد سخنانی علیه سوریه باعث ایجاد حاشیه هایی در این اجلاس شد.

آیت الله خامنه ای رهبر ایران به عنوان نخستین سخنران این اجلاس ،  سخنان خود را با نطقی آتشین درباه دولت سلطه گر و متجاوز آمریکا آغاز کرد. و ضمن تکرار مواضع قبلی خود درباره سلاح هسته ای به عنوان "یک گناه بزرگ و نابخشودنی" بر حق ایران و دیگر کشورهای در حال توسعه به دستیابی به انرژی سلح آمیز هسته ای تاکید کرد: انرژی هسته ای برای همه، سلاح هسته ای برای هیچ کس.

آیت الله خامنه ای در سخنانشان با انتقاد از صهیونیست ها خواستار برگزاری رفراندوم با حضور همه ساکنان مناطق اشغالی به علاوه مهاجران فلسطینی شدند تا در تعیین آینده سیاسی منطقه شرکت کنند.

محمد مرسی، رئیس جمهور مصر کسی که سفر کوتاهش به تهران پیش از وقوع توسط امریکا و رژِیم اسرائیل مورد انتقاد قرار گرفته بود سخنرانی متفاوتی انجام داد که برخی از سیاست های اسرائیل و امریکا را هدف گرفته بود اما به شدت از مبارزه مخالفین سوریه برای سرنگونی نظام این کشور حمایت کرد.

وی پس از رهبری ایران پشت تریبون قرار گرفت و سوریه و ناآرامی های این کشور را محور کلام خود قرار داد. مرسی که خود از اعضای اخوان المسلمین است و به نوعی با اخوان در سوریه ابراز همدردی می کند، ترجیح داد مانند دیگر سران کشورهای عربی خواهان برکناری بشار اسد از قدرت شده البته هرگونه دخالت نظامی در سوریه را رد کند. وی بخش های اندکی از سخنان خود را به مناقشه فلسطین و اسرائیل اختصاص داده  تنها خواستار یک راه حل برای مسئله فلسطین شد درحالی که اسرائیل را به دلیل سرکوب و بدرفتاری با زندانیان فلسطینی که به گفته مرسی در شرایط بسیار بدی زندگی می کنند و از تمام حقوق انسانی و قانونی خود محروم اند مورد انتقاد قرار داد.

باربارا اسلاوین در این نوشتار دست به پیش بینی هرچند عجولانه زده و ادعا می کند که  بهبود رابطه دیپلماتیک کامل میان ایران و مصر در بازه زمانی کوتاه مدت چندان آسان نخواهد بود.

وی در ادامه نوشتار خود تاکید می کند که مصر پس از حسنی مبارک اندک اندک موقعیت خود را در منطقه احیا می کند: مرسی در این اجلاس نشان داد که مصر پس از بعد از گرگ و میش طولانی  مدت انفعال و قیمومیت آمریکا به صحنه بین المللی بازگشته است.

وی تاکید کرد  که مصر تحت یک دوره انتقالی سخت با چالش های بسیار پس از سقوط رئیس حمهور قبلی است: مصر اکنون یک کشور با حاکمیتی غیرنظامی است، کشوری با قانون اساسی متفاوت ، کشوری دموکرات و مدرن...جایی که فرزندان مصر تماما در خدمت آن هستند.

دیگر شخصیت های بسیار مهمی که در این اجلاس شرکت داشتند عبارتند از : مان موهان سینگ، نخست وزیر هند، محمود عباس، رئیس جمهور فلسطین و رهبران کشورهای همسایه ایران یعنی: عراق، افغانستان و پاکستان.

همچنین دو رهبر سیاه پوست جامعه جهانی عمر البشیر از سودان و رابرت موگابه، رئیس جمهور زیمباوه. امارات عربی متحده و شیلی هم در سطح معاونین وزیر خارجه شرکت داشتند.

بسیاری ایرانیان را برای سازماندهی چنین نشستی که به المپیک دیپلماتیک شباهت دارد ستایش کردند.یک دیپلمات در تهران با ستایش این رخداد آن را موفقیت دیپلماتیک بزرگی برای ایران می داند چرا که در زمانی که این کشور تحت تحریم های چند جانبه و تهدیدات اسرائیل برای حمله به تاسیسات هسته ای خود است، توانسته چنین اجلاسی را برگزار کند.

ترجمه : تحریریه دیپلماسی ایرانی

انتشار اولیه : شنبه 11 شهریور 1391 / باز انتشار: سه شنبه 14 شهریور 1391