حمله نظامی به سوریه، خط قرمز مشترک ایران و ترکیه است

شرق: در میانه تنش در روابط تهران – آنکارا، سه شنبه گذشته معاون وزیر خارجه ترکیه به تهران آمد تا پیرامون آخرین تحولات سوریه با مقامات جمهوری اسلامی ایران گفت وگو کند. سفر «خالد چویک» به ایران با آخرین هشدارها و تهدیدهای ترکیه به سوریه همزمان شد. احمد داووداوغلو وزیر خارجه ترکیه گفته بود ممکن است برای حفاظت از پناهندگان در سوریه مداخله نظامی کنیم. موضعی که از ابتدای تحولات سوریه از خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران محسوب می شد. همزمانی این سفر و آن تهدید به گفته بهرام امیراحمدیان، کارشناس مسایل ترکیه اتفاقی و بی ارتباط نبوده است و به گفته وی یکی از محورهای مورد مذاکره در رایزنی اخیر مقامات جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به هشدار اخیر وزیر خارجه ترکیه درباره احتمال اقدام نظامی علیه سوریه اختصاص داشت.
سفر معاون وزیر خارجه ترکیه به ایران همزمان با تهدید «احمد داوود اغلو» وزیر خارجه این کشور نسبت به احتمال اقدام نظامی ترکیه علیه سوریه همراه بود. به نظر شما در این سفر و آن هشدار آیا ارتباطی وجود دارد؟
من فکر می کنم که این سفر و آن تهدید با یکدیگر در ارتباط هستند و قطعا یکی از محورهای مورد مذاکره در رایزنی اخیر مقامات جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به هشدار اخیر وزیر خارجه ترکیه درباره احتمال اقدام نظامی علیه سوریه اختصاص داشت.
فکر می کنید که آیا این تهدید برای جمهوری اسلامی ایران قابل پذیرش است؟
ممکن است تهدید وزیر خارجه ترکیه به اقدام احتمالی نظامی علیه سوریه در قاب و چارچوب داخل ایران چندان قابل پذیرش نباشد اما نمی توان تحولات سوریه را تنها از یک قاب و چارچوب مورد ارزیابی قرار داد. بهتر است از زاویه دید ترک ها هم به این تحولات نگاهی جدی داشت. ترکیه و سوریه دو همسایه با مرزهای مشترک طولانی هستند. در این مرزهای مشترک و طولانی عنصری حساس به نام کردها وجود دارد. هر دو کشور نسبت به کردها حساسیت ویژه ای دارند و تحرکات آنها را با دقت زیادی رصد می کنند. بی ثباتی و ناامنی در سوریه ممکن است زمینه افزایش تحرک کردها در مرزهای مشترک دو کشور را فراهم کند. این تحرکات هم می تواند تحریک کننده پ.ک.ک مهم ترین منبع ناامنی برای ترکیه شود. بنابراین هشدار مقامات ترکیه درباره اقدام احتمالی نظامی علیه سوریه به این دلیل است که دولت مرکزی سوریه نتوانسته و نمی تواند ثبات و امنیت را به مرزهای مشترک خود با ترکیه باز گرداند و همین امر ترک ها را تا حدود زیادی نگران کرده است.
یعنی شما معتقدید که تنها نگرانی درباره احتمال افزایش تحرکات کردها سبب شده که ترک ها، سوریه را به اقدام نظامی تهدید کنند؛ آیا این هشدارها در راستای تغییر ساختار قدرت سوریه نیست؟
ممکن است که ترک ها در بیان مواضع خود اهداف دیگری هم داشته باشند اما آنها پیش از این هم نشان داده اند که تهدید علیه خود را تحمل نمی کنند و با تهدید علیه ترکیه در منبع آن برخورد می کنند. همان طور که با تهدید ها علیه خود از خاک عراق چه در دوران صدام حسین و چه پس از آن به طور قاطع برخورد کردند.
با این حال نگاه متفاوتی در جمهوری اسلامی ایران نسبت به تهدید اخیر ترک ها وجود دارد.
بله به هر حال در ایران به این تهدید این گونه نگاه می شود که ترک ها یکی از هم پیمانان جمهوری اسلامی ایران را تهدید کرده اند و این تهدیدی علیه منافع جمهوری اسلامی محسوب می شود. در حالی که در مسایل بین المللی باید نگاهی همه جانبه داشت و ایران و ترکیه نباید اجازه دهند که مسایل خارجی تاثیری در روابط دوجانبه شان داشته باشد چراکه حفظ و تحکیم روابط به نفع هر دو کشور است. بنابراین بهتر است در ایران هم به تهدید اخیر ترک ها این گونه نگاه شود که آنها به منظور رفع تهدید از جانب کردهای سوری این سخنان را بیان کرده اند.
عملی شدن احتمالی تهدید ترک ها چه تاثیری در روابط تهران – آنکارا دارد؟ آیا این موضوع می تواند روابط دو کشور را بیش از پیش دچار تنش کند؟
هم ترکیه و هم ایران نباید اجازه دهند که موضوعاتی غیر از موضوعات دوجانبه بر روابط شان تاثیر بگذارد. ایران و ترکیه همسایه هستند؛ همسایه هایی که نیازمند روابط مستحکم و باثباتی هستند. هم ترکیه به ایران و هم ایران به ترکیه نیازمندند. روابط ایران و ترکیه بر پایه ملاحظات همیشگی یعنی جبر استراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک بنا نهاده شده و این مسایل سبب شده تا دو همسایه، به رابطه با یکدیگر نیاز داشته باشند. ایرانی ها و ترک ها بیش از 300 سال جنگ داشتند که این جنگ ها به تضعیف حکومت شیعی ایرانی و حکومت سنی عثمانی منجر شد. بنابراین نه دولت و نه ملت ایران و ترکیه علاقه ای به تنش در روابط یکدیگر ندارند. منافع دو کشور در حفظ این رابطه است.
اما ترک ها نشان داده اند که چندان به این نظریه پایبند نیستند و اعتقادی به این ندارند که باید روابط دوجانبه مستحکمی با جمهوری اسلامی ایران داشته باشند. نمونه اش را هم با میزبانی از سپر دفاع موشکی ناتو و همراهی با تحریم های بین المللی علیه ایران علنی کرده اند.
کشورها در روابط دوجانبه خود به هر حال ملاحظاتی دارند؛ از جمله پایبندی به پیمان های بین المللی. ترکیه هم از این قاعده مستثنا نیست. ترکیه عضوی از پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است. کشورهای عضو باید به توافقات در این پیمان پایبند و متعهد به اجرای توافقات در ناتو باشند. در مورد اجرای تحریم ها علیه جمهوری اسلامی از سوی ترکیه از جمله کاهش واردات نفت از ایران باید در نظر گرفت که این کشور در مسیر واردات نفت از ایران با چه موانعی روبه رو بوده که ناچار به کاهش واردات نفت شده است. آیا این کشور برای مبادلات مالی و بیمه محموله های نفتی مشکلی نداشته است و اقدام به این کار کرده است؟ قطعا این طور نیست. دایره گسترده تحریم ها علیه ایران سبب شده که کشورهای دوست و هم پیمان جمهوری اسلامی ایران هم برای مبادلات تجاری و اقتصادی با ایران به مشکل بخورند.
جدا از همراهی این کشور با تحریم ها و میزبانی از سپر دفاع موشکی ناتو، ترک ها نشانه های دیگری را عینیت بخشیده اند که نشان دهنده عدم علاقه مندی شان به استحکام روابط با جمهوری اسلامی ایران است؛ از جمله اتخاذ مواضعی تند و خارج از عرف دیپلماتیک حاکم در روابط دو کشور از جانب مقامات این کشور علیه جمهوری اسلامی، به طور مشخص موضع چندی پیش رجب طیب اردوغان، نخست وزیر این کشور است.
اصولا در دیپلماسی یک سیاست اعمالی داریم و یک سیاست اعلامی. معمولا سیاست های اعلامی چندان در موضع تصمیم گیری و تصمیم سازی کشورها تاثیرگذار نیستند. سیاست اعلامی وقتی در دستور کار قرار می گیرد که سیاستمداران قصد داشته باشند که جوی را به راه بیندازند و آبی بر آتشی بریزند. بیان مواضع رجب طیب اردوغان نیز در راستای سیاست اعلامی بود. به عکس در ترکیه سیاستمداران این کشور به شدت علاقه مند به حفظ و استحکام روابط با جمهوری اسلامی ایران هستند و به ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای غیرقابل انکار نگاه می کنند و نمی خواهند روابط شان با جمهوری اسلامی ایران دچار تنش شود.
اما به هر حال سوریه خط قرمز ایران و جزو محور مقاومت است.
ایران و ترکیه همواره روابط پر فراز و نشیبی داشته اند اما این منجر به آن نشده است که تنش در روابط دو کشور پایدار و طولانی مدت شود. دو کشور در منطقه دارای منافع مشترکی هستند و جبر استراتژیک، ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک سبب شده است که پس از مدت کوتاهی روابط دو کشور به نقطه آغازین بازگردد.
به نظر شما خط قرمز جمهوری اسلامی ایران و ترکیه درخصوص تحولات سوریه کجاست؟ عبور از کدام خط قرمز ممکن است روابط دو کشور را دچار تنش و بحران کند؟
خط قرمز مشترک ایران و ترکیه در سوریه، اقدام نظامی علیه سوریه است. برخلاف آنچه که مقامات ترک مدعی شده اند آنها هم علاقه ای به اقدام نظامی علیه سوریه ندارند و خواستار آن هستند تا تحولات در این کشور از طریق کانال دیپلماتیک حل و فصل شود. اقدام نظامی علیه سوریه، دامنه ناآرامی ها در این کشور را گسترده تر می کند و آتشی که با اقدام نظامی علیه سوریه برافروخته می شود دامن آنکارا را هم می گیرد. اقدام نظامی علیه سوریه ساختار قومی در منطقه را به هم می زند و تحرکات مخالفان کرد در منطقه علیه ترکیه را هم افزایش می دهد. همچنین صف مخالفان حکومت مرکزی در سوریه به هیچ وجه یکدست نیست و در صورتی که الگوی لیبی در این سوریه عملی شود، این کشور به این زودی ها نمی تواند رنگ صلح و ثبات و آرامش را ببیند و همین ناآرامی ها و بی ثباتی های سوریه مشکلاتی بسیاری را برای ترک ها به وجود خواهد آورد.
سفر معاون وزیر خارجه ترکیه به ایران تا چه اندازه می تواند روابط دو کشور را بهبود ببخشد؟
در دوران جنگ آمریکا و ویتنام، در اوج تنش و درگیری، سفارت آمریکا در این کشور باز بود و دو کشور ارتباطات دیپلماتیک خود را حفظ کردند و همزمان با بمباران آمریکایی ها علیه نقاط مختلف ویتنام، نمایندگان دو کشور در پاریس با یکدیگر مذاکره می کردند. گفت وگو بهترین راه حل برای کاهش تنش در روابط کشورهاست. این تنها راهی است که ایران و ترکیه برای بازگشت به نقطه مطلوب روابط پیش رو دارند. از این رو روابط دیپلماتیک ایران و ترکیه به هر شکل ممکن باید تقویت شود و مقامات دو کشور رایزنی های یکدیگر را گسترده تر کنند.