منافع هند در حمایت از ایران است

گذشته روابط ایران و هند

به طور کلی می‌توان روابط ایران و هند را در دو بخش  تقسیم بندی کرد:

1.     رابطه ایران و هند پیش از انقلاب

2.     رابطه ایران و هند پس از انقلاب

در دوران پیش از انقلاب در مجموع رابطه ایران و هند رابطه‌ای  نه خصمانه و نه دوستانه بود. در توضیح باید گفت دوستانه نبود به دلیل آنکه هند در اردوگاه شرق قرار گرفت و ایران نیز پس از کودتای 28 مرداد در اردوگاه غرب قرار داشت. در سطح دولت به دولت این مشکل وجود داشت و روابط خوب نبود. اما درهمان مقطع  تشابهاتی بین دو کشور وجود داشت. از جمله اینکه مبارزات ملی کردن نفت در ایران و مبارزات آزادی‌بخش هند (هند در سال 1947 به استقلال رسید و ایران در سال‌های پیش از 1953 دوران مبارزات ملی شدن نفت را سپری می‌کرد) در دوران‌های نزدیک به هم اتفاق افتاد. بنابراین هند به نوعی مستعمره استعمار کهنه بود و ایران هم استعمارکهنه را از طریق به استعمار کشیده‌شدن منابع نفتی لمس کرده بود. گرچه کشور هند استعمارمستقیم را لمس کرده بود.

اما پس از انقلاب روابط دچار تحول اساسی شد. هند علیرغم آنکه در اردوگاه شرق قرار داشت، اما در زمان جواهر لعل نهرو با همکاری مارشال تیتو و سوکارنو جنبش عدم تعهد را در سال 1955 بنیانگذاری کرد. این حرکت در حقیقت نوعی گرایش جدید در صحنه بین‌الملل بوجود آمده و یا تمایلی برای حفظ استقلال علیرغم گرایش به سمت یکی از دو قطب عمده قدرت در صحنه بین‌الملل بود.

پس از انقلاب در ایران هم چنین اتفاقی رخ داد یعنی ایران نیز به جنبش عدم تعهد پیوست و این گرایش عدم تعهد در دو کشور از یک سو و نگاهی که در سیاست خارجی ایران وجود داشت و آن نگاه به شرق،‌آسیا و کشورهای جهان سوم بود، سبب شد که نوعی همگرایی میان دو کشور ایجاد شود. به همین دلیل شاهد بودیم که در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق، علیرغم آنکه صدام حسین تا پیش از جنگ به ویژه در اردوگاه شرق قرار داشت و حزب بعث گرایشات ایدئولوژی سوسیالیستی داشت، اما هندی‌ها در دوران جنگ سعی کردند تا بی‌طرفی خود را حفظ کنند. با این روند به نوعی نزدیکی میان دو کشور ادامه پیدا کرد، اما افت و خیزهای خودش را هم داشت. پس از آزادسازی هند و فروپاشی شوروی، هند تلاش کرد به سمت اردوگاه غرب برود. این کشور به دلیل نیازهای اقتصادی و تحولات اقتصادی به تدریج از شرق فاصله گرفت و به سمت اردوگاه غرب رفت. هند در این دوران سعی کرد در بازارهای بین‌المللی ادغام شود و آزادسازی اقتصادی و سیاست‌های تعدیل را دنبال کرد.

اجرای تمامی مواردی که ذکر شد مستلزم بهبود روابط با غرب بود. این تلاش برای بهبود روابط با غرب تاثیر خود را در مقاطعی بر روابط دو کشور بر جای گذاشت. از جمله در مقطعی هندی‌ها به قطعنانه‌های علیه ایران رای مثبت دادند که تحت تاثیر فشارهای بین‌المللی بود. علیرغم این مسایل هندی‌ها در مجموع سعی کردند تا روابطشان با ایران به شدت خدشه دار نشود که آن نیز ریشه در اصل اساسی در سیاست خارجی هند دارد. هندی‌ها به دلیل فقر منابعی که داشتند و فقر حادی که در کشورشان وجود دارد، همیشه  به اصلی پایبند بوده و از آن پیروی می‌کردند که تمامی تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد قرار نمی‌دهند.

 حتی زمانی که هندوستان با شوروی روابط نزدیکی داشت، گاندی به امریکا می‌رفت و  مقامات امریکایی نیز به هند سفر می‌کردند. در نتیجه هندی‌ها سعی می‌کردند که مراودات خود را داشته باشند. امروز هم به نظر می‌رسد که هندی‌ها همچنان این اصل را فراموش نکرده‌اند علیرغم آنکه موقعیت متفاوتی با چندسال گذشته دارند. به دلیل آنکه به این امر واقفند اگر تمامی تخم‌مرغ‌ها را در یک ظرف قرار دهند، قربانی اول این سیاست خودشان خواهند بود و شرکای تجاری از این محدودیت در آینده علیه آنها استفاده خواهند کرد.

آینده روابط ایران و هند

هند سعی می کند این سیاست را ادامه داده و تا جایی که منافع ملی آنها اجازه می‌دهد تسلیم فشارهای امریکا نشود و به مراودات خود با ایران ادامه دهد. چراکه هندی‌ها به خوبی می‌دانند اکثر کشورهایی که احتمالا جایگزین شریک نفتی هند شوند در اردوگاه غرب قرار دارند و در نتیجه هندی‌ها دیگر برگی برای بازی و  فضایی برای دسترسی به اهداف استراتژیک خود نخواهند داشت. به عبارت دیگر قدرت مانور هندی‌ها محدودتر شده و کاهش پیدا می‌کند. حتی اگر برای به دنبال تقویت قدرت مانور خود و استفاده از فضاهای موجود در صحنه بین‌الملل باشد، به نظر می‌رسد که هندی‌ها ترجیح می‌دهند تا روابط خود را با ایران حفظ کنند و تسلیم فشارها نشوند.

در صورت ادامه تحریم‌ها علیه ایران، ممکن است زمانی برسد که مراوده با پول غیرهندی غیرممکن شود. در چنین شرایطی که محدودیت ایجاد شود، هندی‌ها در گذشته هم این پیشنهاد را داده بود که با واحد پولی هند مراودات میان ایران و هند انجام پذیرد. اما در این‌صورت هم محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود که ضرورتا باید از کالاهای هندی استفاده شود و مورد مصرف درآمد نفتی ایران محدود می‌شود. به نظر می‌رسد ایران به دنبال راهکار است. هنوز همه چیز تمام نشده و فرصت وجود دارد، هم ایران و هم اتحادیه اروپا و طرف‌های متخاصم با ایران می‌توانند از این فرصت‌ها استفاده کنند تا  فضا به بن بست نرسد، چراکه در صورت به بن‌بست رسیدن فضا تنها فشار بر ایران نیست بلکه به ضرر تمامی کشورهایی است که در این بازی کنشگر هستند.