بازی مصر با کارت ایران

مصر هفته‌ گذشته، سفر از پیش‌ برنامه‌ریزی شده‌ منوچهر متکی، وزیر امور خارجه ایران را لغو کرد. این اقدام مصر پس از آن انجام گرفت که دولت ایران از آغاز مذاکرات مستقیم صلح میان اسرائیل و فلسطینی‌ها و حمایت کشورهای عربی از این گفت وگوها به شدت انتقاد کرد. روز گذشته نیز، رئیس جمهور مصر، از «خطرات تازه‌ای» سخن گفته است که از جانب ایران منطقه را تهدید می‌کند و گفته است: «دنیای عرب و اسلام با دوران دشواری روبروست.»

روابط سیاسی قاهره و تهران در پی شناسایی اسرائیل از سوی مصر در سال‌های دهه‌ هشتاد میلادی قطع شد. از آن پس تاکنون، همه‌ تلاش‌های برای عادی‌سازی این مناسبات بی‌نتیجه مانده است. سخنان مبارک در حالی متوجه ایران شده که مصر در آستانه مبارزات انتخابات ریاست جمهوری به شدت دچار تنش بوده است.

ابراز نگرانی حسنی مبارک از قدرت گرفتن ایران در منطقه خلیج فارس بیش از آنکه یک نگرانی واقعی باشد یک ژست سیاسی است. مصری‌ها خودشان هیچ نگرانی از این که ایران در خلیج فارس چه می‌کند ندارند بلکه آنها با اینگونه ابراز نگرانی‌ها تلاش دارند که یادآور شوند که هنوز هم قدرت منطقه‌ای هستند و هنوز نقش رهبری جهان عرب را به عهده دارند و علاوه بر نگرانی‌های خودشان نگران بقیه کشورهای منطقه به خصوص دیگر کشورهای عربی هستند. با این حال باید یادآور شد که مصر نمی‌تواند نقش گذشته تاریخی خود را در منطقه داشته باشد به ویژه در حوزه خلیج فارس که از مصر دور است و به هیچ وجه حوزه قدرت‌نمایی مصر نیست. نهایت تاثیری که مصر در خاورمیانه دارد در مسائل فلسطین، اسرائیل و تا حدی شمال آفریقاست. 

به طور طبیعی قدرت‌های بزرگی که در منطقه خاورمیانه هستند نظیر ایران، عربستان و مصر با همدیگر رقابت دارند ولی این باعث نخواهد شد که این کشورها با همدیگر روابط معمول دیپلماتیک را نداشته باشند. چرا که روابط حداقل دیپلماتیک مانعی برای رقابت دریک منطقه ایجاد نخواهد کرد. همانطور که ایران با عربستان در مسائل مختلف منطقه خلیج فارس و خاورمیانه با هم رقابت دارند و این رقابت مشهود است ولی این منجر به این نشده است که روابط دیپلماتیک نداشته باشند.

عدم برقراری روابط کامل دیپلماتیک بین ایران و مصر بیش از هر چیز ناشی ازمشکلاتی است که در طرف مصری وجود دارد. در وهله اول باید گفت مهم‌ترین مشکل در این مسئله حضور مبارک در راس قدرت مصر است. حسنی مبارک در گرفتن تصمیمات مهم در سیاست خارجی و حتی سیاست داخلی دچار نوعی بی‌ارادگی است. او توانایی این را ندارد که در مورد روابط ایران و مصر یک تصمیم قطعی بگیرد و اجازه برقراری دوباره روابط را صادر کند. چون روابط با ایران در دوره سادات قطع شد و مبارک وارث سیاست خارجی است هیچ‌گاه توان این را نداشته است که برای برقراری مجدد روابط با ایران تصمیم بگیرد. در حالی که در طرف ایرانی این تمایل وجود داشته و اقداماتی صورت گرفته است. در دوره آقای خاتمی ‌سفرهای دیپلماتیک در حد وزرای خارجه افزایش یافت و حتی چند دیدار بین آقای خاتمی ‌و حسنی مبارک انجام شد با این حال این تعاملات به دلیل سستی مصری‌ها منجر به برقراری کامل روابط دیپلماتیک نشد.

حتی در دوره آقای احمدی نژاد ایشان اعلام کرد که ما حاضریم یک روزه سفارتمان را در مصر افتتاح کنیم و روابط دیپلماتیک را به طور کامل برقرار کنیم ولی این طرف مصری بوده که همواره به نوعی سنگ اندازی کرده و در مرحله آخر از این اقدام عقب نشینی کرده است.

علاوه بر بی‌ارادگی مبارک، تردید مصر در برقراری روابط دیپلماتیک با ایران ناشی از نوع سیاست خارجی مصر است که تمایل دارد از کارت ایران در معامله با غرب استفاده کند.

مصری‌ها سالانه بیش از 3 میلیارد دلار کمک اقتصادی و نظامی‌از آمریکا دریافت می‌کنند و روابط نسبتا خوبی با اسرائیل دارند. آنها همواره به دنبال این هستند که در گرفتن امتیاز از اسرائیل و آمریکا از کارت ایران استفاده کنند. مصری‌ها هر از گاهی تلاش می‌کنند خود را به ایران نزدیک کنند تا به آمریکا و اسرائیل گوشزد کنند که آنها می‌توانند به سمت ایران بروند و به واسطه این تهدید آمریکا مجبور می‌شود مقدار زیادی کمک و تسلیحات در اختیار این کشور قرار دهد تا مصر باز به سمت آمریکا و اسرائیل بازگردد.

بنابراین مشکل رابطه ایران و مصر از یک سو بلاتکلیفی است که مبارک در گرفتن تصمیمات مهم دارد و از سوی دیگر بازی سیاست خارجی مصر با کارت رابطه با ایران در تعامل با غرب. به نظر می‌رسد تا زمانی که حسنی مبارک زنده است و در مصر بر سر قدرت است، این کشور به بازی با کارت روابط با ایران ادامه خواهد داد و می‌توان با اطمینان گفت که هیچ‌گاه این روابط به طور کامل برقرار نخواهد شد و هرگونه انتظاری برای برقراری کامل روابط دیپلماتیک به دوره پس از مبارک مربوط خواهد بود.

بنابراین باید منتظر بود تا جانشین مبارک در این مورد تصمیم بگیرد. هرچند این به این معنی نیست که جانشین او بلافاصله اقدام به برقراری روابط خواهد گرفت ولی می‌توان به برقراری روابط کامل دیپلماتیک در آن زمان امیدوار بود.

در مورد جانشین حسنی مبارک سناریوهای مختلفی وجود دارد. سناریوی جانشینی جمال مبارک و موروثی شدن ریاست جمهوری، سناریوی جانشنی عمر سلیمان و در نهایت سناریوی به قدرت رسیدن البرادعی. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی که مصر در آن قرار دارد، البرادعی بخت زیادی برای رسیدن به قدرت ندارد مگر این که قدرت‌های خارجی به ویژه ایالات متحده  بخواهند فشار فوق العاده‌ای به مصر وارد کنند تا اجازه برگزاری انتخابات نسبتا آزاد را بدهد، که در آن شرایط شانس البرادعی زیاد خواهد بود. در غیر این صورت هنوز محتمل‌ترین گزینه عمر سلیمان است و پس از او جمال مبارک شانس رسیدن به قدرت را دارد.