نقشه راه ایران و ترکیه؛ گامی برای تبادل سوخت؟
دیپلماسی ایرانی: سفر عبدالله گل به ایران با اعلام توافق اصولی میان تهران و آنکارا برای ایجاد یک نقشه راه برای حل مسئله هسته‌ای ایران پایان یافت. گرچه مقامات ترک قبل از این سفر گفته بودند که گل در تهران درباره مسئله هسته‌ای مذاکره نخواهد کرد، اما این اظهارنظر و به دنبال آن ابراز امیدواری داووداوغلو برای برگزاری دور بعدی مذاکرات باز هم در استانبول موجب بطلان این پیش بینی شد. دکتر حسن بهشتی پور، تحلیل‌گر مسائل بین المللی نقش ترکیه را در مسئله هسته‌ای ایران برای خوانندگان دیپلماسی ایرانی بررسی کرده است.
نقشه راه ایران و ترکیه در زمینه تبادل سوخت؟
باید دید تحرک ترکیه در مسئله هسته‌ای ایران در چه زمینه ای است. مشارکت ترکیه در بیانیه تهران شروع بسیار خوبی بود، اگر طرف غربی می‌پذیرفت، همچنان که اوباما به اردوغان قول داده بود که در صورتی که ترکیه بتواند ایران را به مبادله سوخت در خاک ترکیه راضی کند، امریکا این مسئله را خواهد پذیرفت. آقای داسیلوا هم بر صحت این مسئله گواهی داد. اما امریکا در برخورد با بیانیه تهران مثبت عمل نکرد و زیر قول خودش زد.
بنابراین سابقه قبلی احتمالا طرح جدید ترکیه هم در رابطه با مبادله سوخت است. به این دلیل که مبادله سوخت شروع بسیار خوبی برای آن است که طرفین بتوانند درباره سایر موضوعات به توافق برسند. یعنی دستیابی به هرگونه توافق برای مبادله سوخت، زمینه اعتمادسازی و تفاهم درباره مسائل دیگر را فراهم می‌آورد و روندی خوبی برای حرکت به سمت حل مسئله است.
چرا که ایران یکبار حسن نیت خود را برای مبادله سوخت نشان داد و درباره تبادل سوخت در خارج از ایران هم ابراز آمادگی کرد. اما طرف مقابل شرایط جدیدی را مطرح کرد که بر اساس آن به گونه ای سوخت ایران را تحویل بگیرد که به موازات این که ایران غنی سازی خود را ادامه می‌دهد و سهم اورانیوم غنی شده ایران افزایش می‌یابد، همواره میزان معینی حدود دو سوم آن در خارج از ایران باشد و یک سوم آن در داخل ایران، تا به این وسیله ما مطمئن باشیم که ایران نمی‌خواهد به سمت بمب هسته‌ای پیش رود. با همین توجیه، میزان اورانیوم کمتر غنی شده را که قرار بود به خارج از ایران انتقال پیدا کند بالا بردند. طبیعی بود که ایران قبول نمی‌کرد. چرا که معلوم نبود در صورت قبول این شرط، شرط جدیدی اضافه نشود.
بنابراین ایران به سمت افتتاح مجتمع آب سنگین اراک حرکت کرد تا نیروگاه 40 مگاواتی اراک را جایگزین نیروگاه 5 مگاواتی تهران کند. سوخت این نیروگاه را هم خود ایران می‌تواند تامین کند. یعنی مسئله به نوعی برای ایران حل شد. اما باز هم ایران مایل است همکاری شکل بگیرد و به نظر من بیانیه تهران نقطه شروع خوبی بود.
حال باید دید طرح ترکیه در چه زمینه ای است. اگر در زمینه مبادله سوخت است، که به نظر من باز هم مثبت خواهد بود اگر به سمتی حرکت کند که بالاخره تبادل سوخت صورت پذیرد. اما اگر درباره غنی سازی و بحث‌های این چنینی باشد، به نظر بعید است که اجرایی شود.
اما درباره این که آیا ترکیه می‌تواند در این زمینه با ایران همکاری کند باید گفت که آن چه تا به حال از ترکیه دیده شده است، مثبت بوده و ترکیه و برزیل در رای منفی به قطعنامه شورای امنیت نشان دادند در عمل هم به آن چه می‌گویند پایبند هستند و علی‌رغم فشار بسیار زیادی که بر آن‌ها به ویژه ترکیه آمد، متعهد ماندند. این برای ایران ارزشمند است.
ارتباط پیشنهاد جدید مطرح شده با نقشه راه ترکیه برای مسئله هسته‌ای ایران
در رابطه با زمزمه‌های جدید درباره پیشنهاد جدیدی که در نشست استانبول مطرح شده است باید چند نکته را در نظر داشت. حذف فرانسه از چرخه مبادله سوخت تا حدی سوال برانگیز است. چرا که تنها فرانسه تکنولوژی آن نوع صفحه سوختی که مورد استفاده راکتور اتمی تهران است در اختیار دارد. اما نیروگاه بوشهر به صفحه‌های سوختی فرانسوی احتیاج ندارد، اورانیوم مورد نیاز برای نیروگاه اتمی بوشهر در میله‌های سوخت قرار دارد که این میله‌ها در خود روسیه ساخته می‌شود و این تعهد روسیه بوده است.
اما مبادله پایاپای سوخت با روسیه برای نیروگاه اتمی بوشهر یعنی این که ما اورانیوم 3.5 در صد خود را به روسیه بفرستیم و در ازای آن سوخت نیروگاه اتمی بوشهر را دریافت کنیم، نکته مثبت این پیشنهاد است که در این صورت ما می‌توانیم به غنی سازی اورانیوم ادامه دهیم و غرب هم مطمئن خواهد بود که ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای پیش نخواهد رفت.
اما همچنان درباره چگونگی تامین سوخت راکتور اتمی‌تهران ابهام وجود دارد. یعنی گرچه بحث مبادله پایاپای سوخت با روسیه برای نیروگاه اتمی بوشهر به ضرر ایران نیست و حتی گامی مثبت تلقی می‌شود اما باید دید بحث راکتور اتمی تهران چه خواهد شد؟ چون ایران برای تولید رادیوایزوتوپ‌ها در راکتور تهران، ایران به سوخت 20 در صد احتیاج دارد و این اورانیوم باید در صفحه‌های سوخت قرار داشته باشد. ایران به سمت تولید داخلی صفحات سوخت رفته است، اگر ایران واقعا آن طور که آقای صالحی گفته است موفق شده باشد به تکنولوژی ساخت صفحات سوخت دست یابد، پس درباره راکتور اتمی تهران نگرانی وجود ندارد.
به نظر من باز هم جای بحث وجود دارد که آیا این پیشنهاد امتیاز جدیدی برای ایران محسوب می‌شود؟ اگر با ادامه غنی سازی اورانیوم این طرح قابل اجرا باشد، طرح خوبی است و باید مورد بررسی قرار گیرد. البته باید توجه داشت که اولا در این طرح باید مبادله سوخت پایاپای به وسیله ایران و روسیه به رسمیت شناخته شود، ثانیا این که ایران به عنوان کشوری که مجاز است غنی سازی اورانیوم را انجام دهد به رسمیت شناخته شود. جون این حق برای همه کشورها در ان پی تی به رسمیت شناخته شده است، اما عملا توسط کشورهای بزرگ مورد قبول قرار نگرفته است.
میزان تاثیرگذاری ترکیه در حل مسئله هسته‌ای ایران
باید به این نکته توجه داشت که اگر تلاش ترکیه برای اجرای بیانیه تهران به نتیجه نرسید، علت آن عدم همکاری ترکیه نبوده است. این امریکایی‌ها بوده اند که توافق را به هم زدند. در درجه دوم باید دقت کرد که ترکیه بر توافق خود با ایران متعهد ماند و نشانه این تعهد رای منفی این کشور به قطعنامه شورای امنیت بود. بنابراین به نظر می‌رسد می‌توان روی ترکیه حساب کرد.
اما درباره میزان تاثیرگذاری ترکیه باید گفت که ترکیه به اندازه خود می‌تواند تاثیرگذار باشد. در این که ترکیه تاثیرگذار است کسی شکی ندارد، اما این کشور تاثیرگذار عمده نیست و نمی‌تواند به اندازه امریکا، فرانسه یا روسیه نقش داشته باشد.
انگیزه ترکیه از مشارکت در حل مسئله هسته‌ای ایران
برخی علت تمایل ترکیه به مشارکت در حل مسئله هسته‌ای ایران را اشتیاق این کشور برای ارتقای جایگاه بین المللی خود می‌دانند. به نظر من ترکیه هم برای ارتقای جایگاه بین المللی خود و هم برای کمک به ایران برای حل مسئله هسته‌ای خواهان ایفای نقش در این مسئله است. این اشکالی هم ندارد. کشورها همه به دنبال منافع ملی خود هستند، اگر کشوری به دنبال منافع ملی خود باشد و ما هم از آن سود ببریم، موقعیت بسیار خوبی است و نکته منفی محسوب نمی‌شود.
بنابراین اصل این که ترکیه بخواهد برای ارتقای جایگاه خود در این مسئله مشارکت کند، مسئله منفی نیست. اگر این مشارکت به ضرر ما بود، ما نباید اجازه می‌دادیم. اما این مشارکت در راستای منافع ملی ایران هم هست. اگر این طرح صحت داشته باشد و در این چارچوب باشد، به نظر من باید مورد استقبال ایران قرار گیرد.
نظر شما :