خط قرمزی که مداخله نظامی را مشروع خواهد کرد

دیپلماسی ایرانی: کارلا دل پونته، مسئول کمیسیون مستقل تحقیقات سازمان ملل متحد در گفت وگو با تلویزیون گفت بر اساس گزارش بازرسان سازمان ملل مخالفان حکومت بشار اسد از گاز سارین استفاده کرده اند. مسئول کمیسیون مستقل تحقیقات سازمان ملل در همین حال گفت به شواهد بیشتری در این زمینه نیاز هست. به گفته وی این کمیسیون هنوز شواهدی مبنی بر این که نشان دهد نیروهای نظامی سوریه از گاز شیمیایی استفاده کرده اند نیافته است. دولت سوریه و شورشیان این کشور یکدیگر را متهم به استفاده از تسلیحات شیمیایی در سه نوبت مختلف می کنند. اوباما پیش از این استفاده از سلاح های شیمایی را خط قرمز خود اعلام کرده بود. آیا استفاده از سلاح های شیمیایی می تواند به مداخله نظامی در سوریه بیانجامد؟ این سوالی است که با دکتر جمشید ممتاز، رئیس سابق کمیسیون حقوق بین الملل سازمان ملل متحد و کارشناس حقوق بین الملل در میان گذاشته ایم که در زیر می خوانید:

اخیرا شواهدی به دست آمده است که در سوریه از سلاح های شیمیایی استفاده شده است. به نظر شما آیا این مسئله می تواند سوریه را وارد مرحله ای تازه کند و یا به مداخله نظامی در این کشور بیناجامد؟

بله. استفاده از سلاح های شیمیای از جمله جنایات جنگی تلقی می شود و جنایت جنگی بر اساس «مسئولیت حمایت» (responsibility to protect) یکی از جنایاتی است که در صورت ارتکاب می تواند زمینه را برای توسل به زور فراهم کند. با این حال باید توجه داشت که مجوز توسل به زور را درهر صورت شورای امنیت باید صادر کند.

یعنی حتی اگر شورشیان سوریه هم دست به این اقدام زده باشند، مجوز توسل به زور امکان صدور دارد؟

بله. وقتی سخن از ارتکاب جنایت جنگی به میان می آید این که چه کسی دست به این اقدام زده باشد تاثیری در اصل مسئله ندارد. براساس دو پاراگراف 138 و 139 سند سران 2005 هر کدام از طرفین مخاصمه که مرتکب جنایت جنگی شوند راه برای مداخله باز است.

در واقع تخلف شورشیان از حقوق بین الملل هم می تواند برای مداخله در بحران مورد استفاده قرار گیرد؟

باید توجه داشته باشید که قطعنامه هایی هم که در گذشته در مورد سوریه صادر شده است از طرفین منازعه خواسته است که حقوق درگیری های مسلحانه را رعایت کنند. بدیهی است که رعایت این حقوق فقط بر دوش دولت نیست بلکه هر دو طرف درگیر موظف هستند که تعهدات ناشی از حقوق بشر دوستانه را رعایت کنند. به هر حال، در صورت استفاده از سلاح های شیمیایی شورای امنیت می تواند با استناد به این که جنایت جنگی رخ داده مجوز توسل به زور را بر اساس نظریه «مسئولیت حمایت» صادر کند.

ولی در شورای امنیت شاهد بوده ایم که روسیه مخالف صدور قطعنامه ای در مورد مداخله نظامی در سوریه است. آیا راه دیگری برای مداخله جامعه جهانی وجود ندارد؟

راه دیگری که جامعه جهانی پیش روی خود دارد این است که از قطعنامه اتحاد برای صلح استفاده کند و در مجمع عمومی سازمان ملل توسل به زور را توصیه کند. اما این روند نیازمند یک فعالیت گسترده دیپلماتیک است که قطعنامه مورد نظر بتواند تعداد آرای مورد نیاز برای تصویب را کسب کند.

اخیرا ایالات متحده نیز اعلام کرده است که قصد دارد به مخالفین بشار اسد اسلحه بدهد. ارسال اسلحه برای شورشیان سوریه بر اساس حقوق بین الملل چگونه است؟

اگر دولت ها به این نتیجه رسیده باشند که گروه شورشی را به عنوان متخاصم (belligerent)  شناسایی کرده باشند این مسئله راه را باز می گذارد برای این که به طرف شورشی کمک شود. توجه داشته باشید که شورشیان توسطه اتحادیه عرب و برخی از کشورهای اروپایی به عنوان نماینده قانونی و مشروع ملت سوریه شناسایی شده اند.

آیا نمونه هایی از چنین رویکردی وجود داشته است؟

بله چنین اتفاقی در جنگ اسپانیا صورت گرفت. در جنگ های نیکاراگوئه در دهه 80 هم چنین وضعیتی دیده شده است. مسئله این است که وقتی گروه شورشی را به عنوان متخاصم شناسایی کردید، شورشیان از همان حقوقی که برای دولت ها در حقوق بین الملل در نظر گرفته شده برخوردار می شوند.

آیا حمله های اسرائیل به سوریه را نیز می توان در این قالب ارزیابی کرد؟

خیر. اسرائیل به شورشیان کمک نمی کند بلکه کار دیگری می کند. اسرائیل با استناد به اصل دفاع مشروع ادعا می کند که سلاح هایی را که توسط یک دولت (سوریه) برای حزب الله ارسال شده است منهدم کرده است. اسرائیل مدعی است که اگر این سلاح ها به دست حزب الله برسد، حزب الله برای تجاوز به اسرائیل از آنها استفاده خواهد کرد. اقدامات اسرائیل ارتباطی به اصل بحران سوریه و یا استفاده از سلاح های شیمیایی ندارد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: سه شنبه 17 اردیبهشت 1392/ باز انتشار: شنبه 21 اردیبهشت 1392