داستان يک بازگشت
ديپلماسى ايرانى: مقتدى صدر، رهبر جوان جريان صدر در حالى به عراق بازگشته است که حضور او به رغم استقبال مردمى‌اى که از او شده، مجددا نگرانى‌ها را در عراق افزايش داده است. صدر چهار سال در ايران بود و در طول اين مدت تحت نظارت برخى اساتيد برجسته حوزه به تحصيل علوم حوزوى پرداخت. از جمله کسانى که گفته مى‌شود به او درس دادند سيد کاظم حائرى بود که روحانى صاحب رساله‌اى است که صدر به او ارادت خاصى ابراز مى‌دارد به گونه‌اى که درباره بسيارى از مسائل با او مشورت مى‌کند.
بازگشت صدر حاصل هماهنگى کامل ميان ايران عراق و با وساطت تهران نزد مالکى بوده است. برخى منابع خبرى در کمال شگفتى اعلام کرده‌اند که مقتدى صدر حامل پيامى از مقام معظم رهبرى به آيت الله سيستانى، مرجع عالى‌قدر شيعيان عراق است. اين که پيام چه محتوايى خواهد داشت، هنوز مشخص نيست. ولى برخى منابع آگاه از جمله مرصد نيوز مى‌گويند احتمالا در اين نامه مقام معظم رهبرى از مراجع نجف براى سفر به ايران دعوت کرده است. اگر چه بسيارى اصل خبر را نيز زير سئوال مى‌برند و مى‌گويند اينها صرفا شايعاتى است که برخى رسانه‌هاى مغرض بيان مى‌دارند. بنا بود مقتدى صدر عصر جمعه به ديدن مراجع نجف از جمله آيت الله سيستانى برود ولى اين امر تا کنون محقق نشده است.
اين در حالى است که هم‌زمان با سفر مقتدى صدر به عراق، على اکبر صالحى، سرپرست وزارت امور خارجه ايران نيز به عراق رفته بود. او نيز به ديدار مراجع از جمله آيت الله سيستانى، آيت الله سيد محمد سعيد حکيم و آيت الله فياض رفت و بر اساس آن چه منابع خبرى منتشر کرده بودند، سلام مقام معظم رهبرى را به ايشان رسانده است. برخى منابع خبرى مى‌گويند، احتمالا صالحى پيام رهبر ايران براى دعوت از مراجع عراقى از جمله آيت الله سيستانى براى سفر به ايران را به اطلاع ايشان رسانده است.
چرا صدر از عراق رفت؟
در سال 2008 و پس از جنگ خونينى که جيش المهدى، شاخه نظامى جريان صدر با دولت مرکزى در بصره به راه انداخت و کشته و خرابى‌هاى بسيارى بر جاى گذاشت، مقتدى صدر از عراق خارج شد و به ايران آمد. در آن موقع يکى از دلايل خروجش از عراق را قهر وى با نورى مالکى، نخست‌وزير دانستند که پيش از آن از حاميان قاطع او بود. مقتدى صدر هنگامى که به ايران رسيد، خود و اطرافيانش انتقادهاى شديدى را عليه مالکى ابراز مى‌داشتند که علت اصلى آن نيز دستگيرى‌هاى گسترده‌اى بود که مالکى در ميان جريان صدر و جيش المهدى انجام داد. پس از آن نيز نورى مالکى حکم بازداشت او را صادر کرد که اين مسئله بيش از پيش بر روابط تيره مالکى و مقتدى صدر افزود.
نزديک به سه ماه پيش و قبل از آن که دولت جديد عراق شکل بگيرد، نورى مالکى به تهران آمد و در قم با صدر ديدار کرد. در آن جا مالکى به صدر تعهد داد در صورت حمايت او از نخست‌وزيرى‌اش زمينه‌هاى بازگشت مقتدى صدر به عراق را فراهم آورد. آنچه اکنون در عرصه سياسى عراق شاهديم حاصل همين اتفاق است.
حال مقتدى صدر به عراق بازگشته در حالى که جريان وابسته به او 8 پست دولتى در اختيار دارد و نمايندگان آن نيز بر 39 کرسى پارلمان تکيه زده است.
سخنرانى مقتدى صدر
مقتدى صدر در سومين روز بازگشتش به عراق، در سخنرانى‌اى که در برابر دوربين‌هاى خبرى و با حضور طرفدارانش در منزل مسکونى‌اش در محله حنانه شهر نجف اشرف انجام داد، از عراقى‌ها خواست به صورت مسالمت‌آميز به مقاومت خود در برابر امريکايى‌ها تا خروج کامل آنها از عراق ادامه دهند. وى گفت: «همچنان در برابر اشغالگر امريکايى با همه ابزارهاى نظامى و با تمامى انواع مقاومت، مبارزه مى‌کنيم. دستمان به سمت کشتن شهروند عراقى دراز نخواهد شد بلکه با همه ابزارهاى مقاومت تنها اشغالگر را هدف قرار خواهيم داد.»
مقتدى صدر همچنين بر آزادى زندانيانى که او آنها را عناصر مقاومت خواند، تاکيد کرد.
موضعى که مى‌تواند دستاويزى براى آغاز دور تازه‌اى از مبارزه با اشغالگران امريکايى به حساب آيد.
نگاه عراقى‌ها
بازگشت مقتدى صدر به عراق بازتاب‌هاى متفاوتى در عراق داشته است. فهرست العراقيه از بازگشت او استقبال کرده و آن را نشانه تحرک سياسى جديد عراق و وجود وحدت و انسجام سياسى در اين کشور دانسته است. العراقيه در حالى از بازگشت او ابراز خرسندى کرده که کاملا روشن است که لايه‌هاى درونى آن از بازگشتش نگرانند. يکى از دلايل ساده آن اين است که عمده کسانى که درباره بازگشت او اظهار نظر کرده‌اند، افراد شيعى العراقيه هستند و افراد سنى ترجيح داده‌اند که سکوت اختيار کنند.
در بغداد به خصوص در محله‌هاى سنى‌نشين که عمدتا به اياد علاوى و فهرست او راى داده‌اند، بازتاب اين نگرانى‌ها مشاهده مى‌شود. هنگامى که سه ماه پيش ابو درع، رهبر گروه نظامى عصائب اهل الحق از ايران به عراق بازگشت، موجى از نگرانى سراسر بغداد را فرا گرفت. به گونه‌اى که برخى مناطق بغداد که بيش از جاهاى ديگر در دوران فعاليت اين جنبش متشنج بود، در مصاحبه‌هايشان با رسانه‌هاى عربى مى‌گفتند که احساس ناامنى مى‌کنند و از اين که ابو درع بازگشته نگرانند.
عصائب اهل حق از جريان‌هاى افراطى وابسته به جيش المهدى بودند که از اين جريان جدا شده و عليه مقتدى صدر بيانيه دادند. آنها معتقد بودند که صدر پس از فشارهاى امريکا و دولت عراق مجبور شده که از اصول اوليه‌اش کوتاه بيايد. يعنى همان اصولى که پس از واقعه سامرا عراق را به سمتى برد که دست کمى از جنگ داخلى نداشت.
عده‌اى بازگشت ابو درع از يک سو و بازگشت مقتدى صدر از سوى ديگر که به فاصله تقريبى سه ماه پس از آن صورت گرفت را حرکتى حساب شده مى‌دانند و بر اساس آن نسبت به آينده اين تحرکات ابراز نگرانى مى‌کنند.
نورى مالکى تا بدين لحظه پذيرفته که امنيت مقتدى صدر را تامين کند و از بازداشت او جلوگيرى کند. البته مقتدى صدر از سوى اينترپل نيز تحت پيگرد است. خانواده خوئى به دليل ترور سيد مجيد خوئى از او به پليس اينترپل شکايت کرده‌اند و اظهار داشته‌اند که همچنان پرونده او را تعقيب مى‌کنند. نورى مالکى حتى هنگامى که ايالات متحده حکم از لغو حکم بازداشت صدر ابراز نگرانى کرد و از مالکى خواست که اين حکم را مجددا به اجرا بگذارد اين درخواست را رد کرد و گفت که صدر يکى از رهبران سياسى عراق است که به هيچ وجه نمى‌توان آن را از صحنه سياسى عراق حذف کرد از اين رو بازداشت او مى‌تواند عواقب وخيمى براى عراق داشته باشد.
اهالى بصره که از جريان صدر به دليل تحولات سال 2008 دل خوشى ندارند، از بازگشت او ابراز نگرانى کرده و اظهار داشته‌اند که از اين که با آمدن مقتدا فضاى سياسى عراق مجددا ملتهب شود، نگرانند. براى همه آنها خاطرات دوران سخت حاکميت جيش المهدى بر بصره متصور شده است.
واکنش‌هاى خارجى
ايالات متحده درباره بازگشت مقتدى صدر به عراق تلاش کرده واکنشى از خود نشان ندهد و آن را موضوعى داخلى دانسته است. موضع ايالات متحده در برابر اين بازگشت کاملا محتاطانه بوده است اما رسانه‌هاى غربى بازگشت او به عراق را عاملى براى نگرانى ارتش امريکا دانسته‌اند.
ايالات متحده طى ساليان گذشته جيش المهدى را خطرناک‌ترين عامل براى امنيت و ثبات عراق دانسته است.
کشورهاى عربى در برابر بازگشت او واکنش نداده‌اند و ترجيح داده‌اند که فعلا سکوت اختيار کرده، ببينند تحرکات سياسى آتى او چگونه خواهد بود. اگر چه سکوت افراد سنى فهرست العراقيه را مى‌توان به حساب کشورهاى عربى که از آنها حمايت مى‌کنند نيز گذاشت. تا بدين لحظه هيچ کدام از رهبران سنى عراق نسبت به بازگشت مقتدى صدر واکنشى از خود نشان نداده‌اند. اين سکوت مى‌تواند به نوعى هم بازگو کننده نگرانى سنى‌هاى عراق و هم کشورهاى عربى باشد.
جمهورى اسلامى ايران تا بدين لحظه موضع خاصى در زمينه بازگشت مقتدى صدر نگرفته است ولى پر واضح است که زمينه‌هاى بازگشت او از ايران به عراق را تهران فراهم کرده است. حتى گفته مى‌شود در ديدار صالحى با ابراهيم جعفرى، رئيس ائتلاف هم‌پيمانى ملى، موضوع بازگشت مقتدى صدر از محور گفت‌وگوهاى دو طرف بوده است.
از سويى غالب کارشناسان بر اين باورند که بازگشت مقتدى صدر که اکنون پيش‌بينى مى‌شود به دليل حضور چهار ساله‌اش در ايران تحت تاثير انديشه‌هاى ايرانى‌ها قرار گرفته باشد، به نوعى تکميل کننده نفوذ ايران در عراق است. عراقى که به روى کار آمدن مجدد مالکى به پست نخست‌وزيرى ماحصل حمايت ايران از او است و در بسيارى از فعاليت‌هاى سياسى سياستمداران عراقى نقشى مستقيم دارد. از سويى چون صدر از مالکى پس از کش‌مکش‌هاى بسيار، حمايت قاطع کرده، به نوعى تقويت جايگاه سياسى نورى مالکى نيز محسوب مى‌شود.
نظر شما :