در ترکیه چه گذشت؟

ديپلماسى ايرانى: نشست اخیر سران سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو که در روز پنج شنبه گذشته برگزار شد از جهات مختلف مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. در این نشست مقام‌های عالى‌رتبه عراق، سوريه، قطر، اردن، لبنان و بخش ترک‌نشين قبرس شرکت کردند. در این اجلاس ‌بازسازی افغانستان، مبارزه با مواد مخدر، رابطه‌ی سازمان اکو با اتحاديه اروپا و سازمان ملل نیز در دستور کار اجلاس قرارداشت. برخی از نکاتی که موجب شد این نشست به سوژه اخبار رسانه‌ها تبدیل شوند در زیر بررسی می‌شود.

ریاست ترکیه بر اکو

سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو توسط ایران، پاکستان و ترکیه در سال ۱۹۸۵ تاسیس یافت. پس از فروپاشی شوروی ۵ کشور آسیای ‌میانه و همچنین آذربایجان و افغانستان نیز به آن پیوستند.

با وجود این که سال ها از تشکیل اکو می‌گذرد و این سازمان از پتانسیل‌های جدی برای رشد برخوردار است با این حال هنوز نتوانسته است جایگاهی در بین سازمان‌های همکاری بین منطقه‌ای به دست آورد به نحوی که می‌توان گفت این سازمان در گسترش روابط میان کشور‌های عضو در عمل نقش جدی ایفا نکرده است.

ریاست دوره‌ای این سازمان تحت نظارت ایران بود که در اجلاسیه‌ی استانبول به ترکیه واگذار شد. ریاست ترکیه بر اکو می‌تواند امیدهایی را برای رشد و گسترش نفوذ اکو ایجاد کند. در جمع اعضای «اکو»، ترکیه تنها کشوری است که از نهاد‌های سیاسی و اقتصادی نسبتا مدرن برخوردار است، با مزایای همگرایی منطقه‌ای به خوبی آشنا است، به عنوان یک قدرت نوظهور در«گروه بیست»عضویت دارد و نقش کم و بیش فعالی را در صحنه اقتصادی منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای ایفا می‌کند. دیگر اعضای«اکو» درعرصه‌های سیاسی و اقتصادی از ضعف‌های بزرگ رنج می‌برند و به هر حال، برای دستگاه‌های رهبری آنها، همگرایی منطقه‌ای در زمره اولویت‌ها نیست.

جهت گیری‌های تازه ترکیه نیز عامل محرکه تازه‌ای در پیشبرد همکاری‌های منطقه‌ای است. تلاش آنکارا برای پیوستن به اتحادیه اروپا به جایی نرسیده، و امکان تحقق آن در آینده نزدیک نیز واقع بینانه به نظر نمی‌رسد. در این شرایط ترکیه بیش از بیش به علقه‌های سنتی خود، که در امپراتوری عثمانی ریشه دارد، علاقه نشان می‌دهد. گذار از ترکیه «اروپایی» به ترکیه «خاورمیانه‌ای»، می‌تواند پیآمد‌های مهمی‌ را در بر داشته باشد، از جمله برای همگرایی منطقه‌ای.

علاوه بر اکو ترکیه برنامه‌های جدی برای گسترش همگرایی‌های منطقه ای با مجموعه‌های دیگر نیز دارد. اخیرا ترکیه به دنبال ایجاد همکاری منطقه با سوریه، اردن و لبنان بوده است. به این لحاظ می‌توان پیش بینی کرد که ترکیه به دنبال این باشد که از ریاست خود بر اکو برای افزایش همکاری‌های اکو با دیگر مجموعه‌های منطقه نیز استفاده کند.

گفتگوهای هسته‌ای ایران و ترکیه 

حضور ایران در نشست سازمان اکو به ویژه به دلیل شرکت علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه‌ جدید ایران اهمیت یافت. پس از برکناری منوچهر متکی وزیر امور خارجه‌ پیشین ایران از سمت خود، این نخستین سفر خارجی علی‌اکبر صالحی به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه بود. علاوه بر این، مذاکرات ایران و 1+5 که ماه آینده در استانبول برگزار می‌شود نیز گمانه زنی‌هایی را در مورد مذاکرات هیئت ایرانی و هیئت ترکیه‌ای به وجود آورد.

هیئت ایرانی در هتل کنراد استانبول همان هتلی که بزرگترین شخصیت‌های سیاسی دنیا از جمله باراک اوباما اقامت داشته‌اند، مستقر شده بود. دیدار علی اکبر صالحی و داوود اوغلو وزیر امور خارجه‌ ترکیه که در حاشیه اجلاسیه اکو برگزار شد، از دیدارهای مهم این اجلاس ارزیابی شد. برخی از رسانه‌ها از جمله «دیلی تلگراف» از طرحی که ترکیه برای انتقال اورانیوم غنی شده از ایران به ترکیه در نظر دارد خبر دادند و تحیلیل کردند که در مذاکرات ایران و ترکیه این طرح به بحث گذاشته می‌شود و ترکیه تلاش می‌کند که ایران را برای پذیرش آن ترغیب کند.

علاوه بر این محمود احمدی نژاد، درسخنانی در این اجلاس اکو 6 پيشنهاد مطرح کرد:

1 - گروهى از انديشمندان کشورهاى عضو، مبانى و تئورى انديشه انسانى براى اداره جامعه و نظام اقتصادى متعالى را تدوين کنند و نتايج را در اختيار اعضا قرار دهند.

2 - ساز و کار مناسبى براى تبادل تجربيات اعضا در برخورد با بحران‌هاى اقتصادى و اجتماعى و حل مشکلات و پيشرفت و تعالى در دبيرخانه پيش‌بينى و راه‌اندازى شود.

3 - بانک توسعه و تجارت اکو تقويت شود.

 4 - ساز و کار مناسبى جهت استفاده از پول ملى کشورهاى عضو در فعاليت‌هاى اقتصادى تعريف شود. ايران و ترکيه در اين زمينه تجربه موفقى دارند.

5 - حلقه‌هاى شبکه حمل و نقل ريلى و جاده‌اى کشورهاى عضو تکميل شود.

6 - توسعه و تکميل شبکه انتقال انرژى در دستور کار قرار گيرد.

درخواست رسمی‌عراق

یکی از نکات قابل توجه در نشست اخیرسران «اکو» در استانبول، اعلام رسمی ‌درخواست عراق برای عضویت در «سازمان همکاری اقتصادی» است. با توجه به اظهارات عبد الله گل، رییس جمهوری ترکیه، عراق به احتمال فراوان در آینده نزدیک به عنوان یازدهمین عضو «اکو» به این سازمان راه خواهد یافت. این ابتکاری مثبت خواهد بود که می‌تواند چشم انداز‌های تازه‌ای را در برابر این سازمان قرار دهد.

عراق، به دلیل موقعیت ویژه خود، می‌تواند نقش یک پل ارتباطی را بین آسیای جنوب غربی و مرکزی و دنیای عرب ایفا کند. بدین سان مجموعه گسترده‌ای مرکب از «خاور میانه بزرگ»، که تاکنون به دلایل گوناگون از فرایند گسترده همگرایی‌های منطقه‌ای در جهان بر کنار مانده بود، می‌تواند اوجگیری مناسبات اقتصادی درون منطقه‌ای را تجربه کند.