دفاع از حقوق کودکان در قلب مخاصمات

دیپلماسی ایرانی: کتاب حقوق کودک در مخاصمات مسلحانه نوشته محمدمهدی سیدناصری (پژوهشگر و مدرس حقوق بین‌الملل کودکان) در ۲۱۶ صفحه و شمارگان پانصد نسخه با قیمت پشت جلد ۱۸۰۰۰۰ هزار تومان توسط نشر حقوقی و دیباچه‌ای از جناب اقای دکتر محمود عباسی(دانشیار دانشگاه شهید بهشتی) و مقدمه‌ای از جناب اقای دکتر نژندی‌منش ( دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی) به چاپ رسید.

جنگ‌ها و مخاصمات مسلحانه در تاریخ پرفراز و نشیب بشر از تلخ‌ترین و ناگوارترین رویدادها به شمار می‌روند که پیوسته جوامع انسانی با آن دست به گریبان بوده‌اند. در این میان، کودکان به‌عنوان محوری‌ترین خاکریز کرامت انسانی و آسیب‌پذیرترین طیف اجتماعی، که هیچ نقش فعال و آگاهانه‌ای در برافروختن مخاصمات نداشته بیش از سایر اقشار از تبعات ناگوار جنگ رنج برده‌اند و حقوق بنیادین آن‌ها اعم از حق بر حیات، حق بر سلامت، حق بر حفاظت، حق بر امنیت، حق بر آموزش، حق بر شادی و بازی و... در آتش این نزاع ها در معرض تهدید و تضییع قرار گرفته است. بر این اساس از دیرباز حمایت حداکثری و بی قید و شرط از حقوق کودکان و دور نگاه داشتن آنان از ترکش‌های جنگ و مصونیت از تعرضات جسمی و روانی، در مخاصمات مسلحانه به‌مثابه یک هنجار، کانون توجه و دغدغه بسیاری از فرهنگ‌ها و منش‌های جنگی، آراء اندیشمندان و آموزه‌های ادیان و متعاقب آن، صراحت قوانین و مقررات چه در مقیاس داخلی کشورها و چه در سطح بین‌المللی بوده است. 

اسلام به‌عنوان مکتب پیش رو در حوزه حقوق بشر که مناسبات و آیین‌های جاهلانه و بی رحمانه را در هم می‌شکند به موضوع حقوق کودک و حراست از آن در بحبوحه جنگ نیز واکنش نشان داده آنطور که می‌توان گفت در ساحت حقوق اسلام، حمایت از کودکان در زمان جنگ به‌عنوان یک اصل مسلّم، شناسایی شده است. بر این مبنا، در فقه امامیه با استناد به آموزه‌های قرآن کریم و سیره نبوی، بر ضرورت حفظ جان، کرامت و حقوق کودکان در جمیع شرایط تأکید شده است تا آنجا که برخی فقها حتی در صورت مشارکت و معاونت کودکان در قتال، با استناد به احادیث و روایات نبوی، قتل آنان را منع کرده‌اند و این ممنوعیت را به‌عنوان یک قاعده اخلاقی و انسانی، به‌جز در شرایط اضطراری، به تحقیق پذیرفته‌اند. این دیدگاه بیانگر اهمیتی است که اسلام برای پاسداشت کودکان و حفاظت از حقوق آنان، حتی در سخت‌ترین شرایط قائل می‌شود. 

در مقیاس بین‌المللی نیز، حقوق بشر دوستانه به‌طور خاص حمایت از کودکان در مخاصمات مسلحانه را وجهه اهتمام خود قرار داده و از کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن، تا کنوانسیون حقوق کودک و دیگر اسناد و معاهدات بین‌المللی، تلاش بر این بوده است تا با تعیین محدودیت‌ها و ایجاد الزاماتی برای طرف‌های مخاصمه، سپری برای کودکان در مقابل آسیب‌های عدیده ناشی از جنگ تدارک دیده شود و حقوق بنیادین آنان، تأمین و تضمین شود. 

در زمان معاصر که جهان بیش از هر زمان از پس جنگ‌های جهانی گرفتار مخاصمات مسلحانه بسیار شده و تجاوزات نظامی و افزایش چشمگیر کودکان قربانی وضعیت اسفناکی را در برابر دیدگان دوستدار حقوق بشر و حقوق کودک رقم زده است، آنطور که از جمله ناباورانه جنایات رژیم صهیونیستی میراث حقوق بشردوستانه برای کودکان را یه یغما می‌برد، ضرورت پرداختن به موضوع حقوق کودکان در مخاصمات مسلحانه و تأکید افزون بر آن بیش از پیش آشکار می‌شود. 

در این میان واکاوی و مطالعه‌ی مقارنه‌ای در اسناد حقوق بشر دوستانه بین‌المللی و مبانی و آموزه های فقهی پیرامون حمایت از کودکان در مخاصمات مسلحانه، به تبیینی صحیح از اشتراکات و تفاوت‌های این دو رویکرد حقوقی منجر می‌شود و نشان می‌دهد که در هر دو نظام، چگونه به رغم تفاوت‌ها در شیوه‌های اجرا، حفظ حقوق و کرامت کودکان به‌عنوان یک اصل محوری و کلیدی پذیرفته شده است. متناظراً، تبیین دقیق و علمی جایگاه و کارکرد اصول حقوقی در حمایت از کودکان در مخاصمات مسلحانه و تحلیل راه‌حل‌های پیشنهادی هریک از این نظام‌ها، می‌تواند به توسعه دیدگاه‌های حقوقی و عملی برای کاهش آسیب‌های جنگ و حفظ حقوق کودکان مساعدت کند. 

در قسمتی از دیباچه کتاب با قلم جناب آقای دکتر محمود عباسی دانشیار دانشگاه شهید بهشتی می‌خوانیم: تألیف حاضر به قلم رسای جناب آقای دکتر محمدمهدی سیدناصری، پژوهشگر و فعال دغدغه‌مند در حوزه‌ی حقوق کودک، پاسخی درخور به ضرورت واکاوی و بازخوانی در مبانی و اصول حاکم بر حقوق کودکان در میانه مخاصمات مسلحانه است و بدین روی تلاشی ارزنده و شایسته تقدیر و تحسین به شمار می‌رود. امید که این اثر زمینه‌ای جهت توجه و اهتمام بیشتر به این حوزه‌ی حساس در مناسبات علمی و عملی در سطح داخلی و بین‌المللی باشد.