از اصلاح نظام مالیاتی تا ترویج دیپلماسی اقتصادی در «مرد چهل سکه‌ای»

نویسنده: الیاس دادرسان

دیپلماسی ایرانی: کتاب «مرد چهل سکه‌ای» رُمانی فلسفی از وُلتِر، نویسنده و فیلسوف شهیر فرانسوی است که در سال  1768 منتشر شد. این اثر ‌نقدی تند بر نظام اقتصادی و سیاسی فرانسهٔ پیشا‌انقلاب در قرن هجدهم می‌باشد. ولتر از طریق شخصیت راوی، مردی فروتن با درآمد سالانه تنها چهل سکه (چهل اِکو)، تأملی ژرف بر حکمرانی و روابط قدرت ارائه می‌دهد و نابرابری‌های فاحش در ثروت، نحوهٔ اخذ مالیات از طبقات گوناگون جامعه و شرایط اجتماعی ناگوار را به چالش می‌کشد و به تضادی چشمگیر میان تنگدستیِ شخصیت اصلی اثر، و تجمل نخبگانِ حکومتی و روحانیون اشاره می‌نماید. این تفاوت به عنوان نتیجهٔ حکمرانی ناکارآمد و نظام مالیاتی ناعادلانه معرفی شده و نقش فساد مقامات را نیز در این میان گوشزد می‌نماید. او دولتی حریص را توصیف می‌کند که شهروندان متواضع خود را تحت فشار قرار داده، در حالی که ثروتمندانِ وابسته به کانون قدرت را مورد لطف و حمایت قرار می‌دهد. نویسنده به صورتی سیاستمدارانه شیوه‌های حکمرانی نظام خودکامهٔ فردی را هدف قرار می‌دهد و آن را موجب تضعیف قدرت کشور در سطح منطقه و بین‌المللی دانسته که منجر به سوء‌استفادهٔ دولت‌های بیگانه از ضعف و انزوای کشور می‌شود.

دیپلماسی و روابط خارجی

در  «مرد چهل‌ سکه‌ای»، ولتر به شیوه‌ای ظریف اما تأثیرگذار به دیپلماسی و روابط خارجی پرداخته، نقدی تند بر شیوه‌های ترسیم و اجرای سیاست خارجیِ‌ زمان خود ارائه می‌دهد، در حالی که چشم‌اندازی نوآورانه از روابط بین‌المللی را ترسیم می‌کند. نویسنده به شدت جنگ‌های پرهزینهٔ فرانسه را محکوم  و آن‌ها را به عنوان اقداماتی ویرانگر و بی‌حاصل که ملت و شهروندانش را به فقر کشانده، معرفی می‌نماید. او سیاست خارجی تهاجمی و تنش‌محورِ آن دوران را زیر سؤال بِرده و توضیح می‌دهد که این سیاست‌ها بیشتر به نفع برخی از گروه‌های سیاسیِ حکومتی است تا مردم عادی. در مقابل، ولتر این اِنگاره را ترویج می‌کند که ثروت واقعی یک ملت در صنعت و تجارت بین‌المللی آن و توانمندی توسعه تبادلات اقتصادی نهفته است، و نه الزاما در فتوحات نظامی. این دیدگاه، پیش‌درآمدی بر نظریه‌های اقتصادی مدرن است و بر دیپلماسیِ مبتنی بر تنیدگی‌های اقتصادی و مبادلات تجاری صلح‌آمیز تکیه می‌کند. او به طور ضمنی از دیپلماسی روشنگرانه، هدایت شده توسط خرد، و منافع متقابل به جای ملاحظات قبیله‌ای یا مذهبی حمایت نموده که این رویکرد، منعکس‌کننده آرمان‌های عصر روشنگری است که ولتر از چهره‌های برجسته آن  می‌باشد. نظام استعماری نیز از نگاه انتقادی او در امان نمی‌ماند. از طریق اشاراتی به مستعمرات فرانسه، نویسنده آن‌ها را به عنوان منبع هزینه‌های بیهوده و بی‌عدالتی‌های مخرب معرفی نموده و بدین ترتیب سیاست توسعه ارضی فرانسه را زیر سؤال می‌برد. با تأکید بر هزینه‌های انسانی و اقتصادی درگیری‌ها، ولتر به طور غیرمستقیم از دیپلماسیِ مبتنی بر تشنج‌زدایی که آن را در مسیر توسعهٔ رفاه ملی ارزیابی می‌نماید حمایت نموده و نیز با فراست و تیزهوشی، شیوه‌های دیپلماسی مخفیانه رایج در زمان خود را زیر سؤال می‌برد و لازم می‌داند که امور خارجی با شفافیت بیشتر و در راستای منافع مردم تبیین و هدایت شود.

****

ولتر در روایت خود تنها به نقد بسنده نمی‌کند؛ بلکه اصلاحاتی را نیز پیشنهاد می‌دهد. او برای توزیع عادلانه‌تر ثروت، اصلاح نظام مالیاتی و عقلانی‌سازی اداره عمومی و امور کشور را حیاتی قلمداد می‌نماید. در زمینه روابط خارجی، او به طور ضمنی رویکردی صلح‌آمیزتر و مبتنی بر توسعه تجارت را پیشنهاد می‌کند که این خود، پیش‌درآمدی بر ایده‌های روشنگری درباره صلح پایدار و تجارت بین‌المللی به عنوان عامل رفاه است. 

کتاب مرد چهل سکه‌ای اثری است که در پوشش نگارشی طنزآمیز، نقدی عمیق و سازنده بر نظام حکمرانی زمان خود ارائه می‌دهد. این اثر که امروزه نیز برای تأمل درباره عدالت اجتماعی، اصلاحات اقتصادی و حکمرانی خوب همچنان پویا و کارآمد است، توسط احسان دستِغیب از زبان اصلی به فارسی، به شیوه‌ای روان، همراه با تشریح و تببین فضای سیاسی-اجتماعی دوران نویسنده که منجر به ارتباط عمیق‌تر خواننده با اثر می‌شود، ترجمه شده و توسط انتشارات نگاه معاصر منتشر شده است.