اولویت های امنیتی - سیاسی مسکو

نویسنده: بهنام وکیلی پژوهشگر مسائل بین الملل و دبیر سرویس سیاست خارجی مجله فرهنگ دیپلماسی

دیپلماسی ایرانی: راهبردهای امنیت ملی منعکس‌کننده درک دولت از تهدیدات و تفکری اساسی در مورد چگونگی رفع آنهاست. به همین دلیل، با نگاهی به سند راهبرد امنیت ملی یک کشور می‌توان درک کرد که آن کشور چه تهدیداتی را احساس می کند و برای خنثی‌سازی آن‌ها چه اقداماتی را اتخاذ خواهد کرد. از این نظر روسیه در تاریخ 2 ژوئیه 2021 از استراتژی جدید امنیت ملی خود رونمایی کرد که این سند روشن می‌کند اقدامات روسیه در برابر چالش‌ها و تهدیدهایی که با آن روبه رو است، چه خواهد بود.

از سال 1997 تقریباً هر شش سال یک‌بار، روسیه سند راهبرد امنیت ملی خود را به‌روز می‌کند. در سند اول (1997) تأکید شد که سیستم بین‌المللی چندقطبی شده و قوانین جدیدی بر این اساس شکل‌گرفته و کشورهای غربی برای حفظ نظم موردنظر خود مانند گذشته، بحران‌هایی را آغاز کرده‌اند. یکی از مواردی که در این سند ذکر شد، تضعیف نهادهای بین‌المللی و افزایش ناکارآمدی سیستم‌های امنیتی جهانی بود. 

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه برای مدتی تلاش کرد تا خود را با سیستم حاکم هماهنگ کند. بااین‌حال، وقتی فعالیت‌های مخرب برخی از کشورهای غربی را دید، در جهت ارتقاء امنیت خود، شروع به تدوین تدابیر با توجه به شرایط جدید کرد. این وضعیت را می‌توان به‌وضوح در راهبردهای امنیت ملی 2000 ، 2009 و 2015 که تحت رهبری پوتین تهیه‌شده، مشاهده کرد. 

در سند امنیت ملی این کشور که در سال 2000 منتشر شد، تهدیدات داخلی و منطقه ای در صدر توجهات کرملین قرار گرفت. به‌طوری‌که تضعیف اقتدار دولتی، آشفتگی اجتماعی، افزایش وابستگی خارجی، کاهش تولید و فعالیت¬های علمی و فناوری، کاهش توانایی‌های دفاعی، فعالیت‌های قدرت‌های خارجی در مناطق نزدیک به مرز، گسترش ناتو، کاهش نفوذ روسیه در قفقاز مورد تأکید قرار گرفت. در این میان، افزایش قیمت انرژی در سال 2006 ،کار روسیه را برای تجهیز و نوسازی نظامی بسیار آسان کرد. در این دوره، روابط با آلمان، فرانسه و چین گسترش یافت و دامنه مداخله مسکو توسعه پیدا کرد. به‌وضوح مشاهده می‌شود که مداخله نظامی روسیه در گرجستان به بهانه حمایت از شهروندان خود در سال 2008 ، یکی از گزاره‌های اصلی ذکرشده در این ادعا است.

سند راهبرد امنیت ملی روسیه در سال 2009 موردبازنگری قرار گرفت. هنگامی‌که این سند با دقت بررسی می‌شود، مشخص می‌شود که هدف اصلی ایجاد «روسیه قوی در یک مدل جهانی چندقطبی» است.  در این سند فعالیت‌های آژانس‌های اطلاعاتی خارجی، جنایات سازمان‌یافته ، جنبش‌های بی‌ثبات کننده و تجزیه طلبانه ، تسلط یک‌جانبه قدرت ایالات‌متحده ، اقدامات و گسترش ناتو ، آشفتگی در مرزهای روسیه و حوزه‌های نفوذ ، عدم رعایت توافق‌نامه‌های خلع سلاح و بی‌عدالتی در رقابت انرژی برجسته شده است. در این دوره، همچنین دیده می‌شود که روسیه با تصمیمات گرفته‌شده توسط ایالات‌متحده در مورد عملکرد سیستم بین‌المللی در بسیاری از مسائل موافقت نکرده است.

در 31 دسامبر سال 2015، سند امنیت ملی جدیدی که منعکس‌کننده منافع ملی، اولویت‌های سیاست خارجی، تقویت امنیت ملی فدراسیون روسیه بود به امضای ولادیمیر پوتین رسید. در این سند آمده که ایالات‌متحده آمریکا نه‌تنها تهدیدی هسته‌ای است، بلکه در حال گسترش شبکه نظامی بیولوژیکی خود در مناطق مجاور روسیه است. این سند به جنگ اطلاعاتی  و سرویس‌های مخفی که با این موضوع سروکار دارند، اشاره می کند. مسکو استفاده از نیروی نظامی را به‌عنوان آخرین راه‌حل برای محافظت از منافع ملی توصیف می کند و تأکید دارد که باید روابط خود را با چین ، هند ، آمریکای لاتین و کشورهای آفریقایی تقویت کند. 

نکته مهم در سند امنیت ملی سال 2015، اشاره به اقدامات مخرب ایالات متحده و احساس تهدیداتی که از جانب این قدرت متخاصم لمس می شود. روابط ایالات‌متحده و روسیه که از سال 2001 بهبودیافته بود، با انتخاب پوتین به‌عنوان رئیس‌جمهور برای سومین بار در سال 2012 ، دوباره وارد یک دوره آشفته شد. اتهاماتی از قبیل مداخله در انتخابات ریاست جمهوری سال 2016 آمریکا، روابط را به شرایط دوران جنگ سرد برگرداند.

در دوران دونالد ترامپ، ایالات‌متحده راهی را برای تحت‌فشار قرار دادن مسکو، به‌ویژه با توسعه اقدامات در زمینه انرژی در پیش گرفت. بااین‌وجود، مسکو توانست با بهره‌گیری از سخنان منزوی کننده ترامپ و سیاست‌های متناقض ایالات‌متحده ، تا حد ممکن دستاوردهای خود را حفظ کند. در این دوره، ضمن تقویت توان نظامی، کرملین روابط خود را با بسیاری از کشورها توسعه داد. 

با روی کار آمدن بایدن، واشنگتن تلاش کرده با اتکا به متحدان خود، فصل جدید از تحریم های اقتصادی و دیپلماتیکی را علیه روسیه آغاز کند. در ایالات‌متحده، معمولاً هر بار که رئیس‌جمهور تغییر می‌کند، یک سند امنیت ملی منتشر می‌شود. رئیس‌جمهور بایدن 45 روز پس از روی کار آمدن ، یک سند موقت 23 صفحه‌ای را امضا و در مقدمه به فضای رقابتی در حال رشد با چین ، روسیه و سایر کشورهای اقتدارگرا اشاره کرد. 

به نظر می‌رسد سند راهبرد امنیت ملی، که در ژوئیه 2021 توسط رئیس‌جمهور روسیه تصویب شد، برای پاسخگویی به وضعیت و اولویت‌های جدید روسیه طراحی‌شده است. اجرای استراتژی، به‌ویژه در قسمت نتیجه‌گیری سند، با بیان اینکه این امر در خدمت حمایت از مردم روسیه، افزایش کیفیت زندگی و بیان اینکه رقابت و اعتبار بین‌المللی جامعه روسیه در اتحاد و یکپارچگی افزایش می‌یابد، اهداف سند را روشن می کند. در این سند به تحسین مقاومت در برابر تحریم های خارجی و امنیت اقتصادی اشاره‌شده و به کاهش وابستگی به واردات تأکید می شود. این سند تهدیدهای نظامی روسیه را رو به افزایش می داند و توسعه زیرساخت‌های نظامی ناتو را در مناطق نزدیک نگران‌کننده توصیف می کند. نگاه هویتی در این سند برجسته است. به‌طوری‌که فرهنگ روسیه در معرض نابودی بیان‌شده و تلاش برای از بین بردن حافظه تاریخی افزایش‌یافته است. در این سند آمده است که حقایق تاریخی تحریف‌شده و افراد بدخواه درگیری‌های قومی و بین فرقه¬ای را تحریک می کنند. در این سند ، تهدید نظامی و اقتصادی در ایالات‌متحده به‌وضوح دیده می شود. بر این اساس، بیان‌شده است که در برابر فعالیت‌های خصمانه دولت واشنگتن در منطقه آسیا و اقیانوسیه، باید با جمهوری خلق چین و هند دوستی برقرار شود. 

بنابراین با نگاهی مختصر به اسناد امنیت ملی مسکو به‌وضوح مشاهده می‌شود که این کشور اهداف خود را به‌دقت پیگیری و عملیاتی کرده و شرایط فعلی در زمینه دفاعی و گسترش نفوذ در مناطق پیرامونی حاکی از دستاوردهای کرملین در حوزه داخلی و خارجی است.