حمله سایبری آمریکا می تواند عامل سقوط هواپیمای اوکراینی بوده باشد؟

نویسنده: کاوه ل. افراسیابی

دیپلماسی ایرانی: در داخل ایران، فشارها برای تحقیقات گسترده درباره احتمال اینکه حمله سایبری ایالات متحده در 8 ژانویه به سقوط پرواز 752 هواپیمایی اوکراین انجامیده باشد، افزایش یافته و در میانه ناآرامی های مردمی مرتبط با این سانحه، حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، از قوه قضاییه خواسته است تا دادگاه مستقلی برای رسیدگی به این مساله تشکیل دهد. روحانی و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، هر دو آشکارا از اینکه سپاه پاسداران ابتدا اطلاعات نادرستی درباره حمله موشکی به این هواپیما در نتیجه یک «خطای انسانی» در اختیار آنها گذاشته، ابراز نارضایتی کرده اند. با توجه به اظهارات سپاه درباره اینکه خواستار لغو همه پروازهای غیرنظامی شده، یک سوال مهم این است که چرا یک هواپیمای غیرنظامی در زمانی «جنگ گونه» طبق روال معمول به پرواز درآمده است؟ این مساله به خودی خود نشان از بی کفایتی در سطح مدیریتی و احتمالا نقص جدی در زنجیره فرماندهی نظامی دارد. اما سوال دیگر به چرایی وقوع این خطا مربوط می شود که فارغ از پاسخ، نشان از محدودیت های سامانه پدافند هوایی ایران دارد و حتی بر موفقیت سپاه پاسداران در حمله به دو پایگاه عراقی مقر نیروهای آمریکایی در تلافی ترور سردار قاسم سلیمانی، سایه می اندازد.

در تحقیقات درباره سقوط این هواپیما همه سناریوهای احتمالی از جمله حمله سایبری خارجی به رادارهای پروازهای غیرنظامی، شبکه دفاع هوایی سپاه پاسداران، پدافند هوایی «اس ای-12»، هواپیمای بوئینگ 737 و یا همه موارد فوق باید مدنظر گرفته شود.

ایران پیشتر هم با حملات سایبری ایالات متحده مواجه شده است. در ماه ژوئن سال 2019، ایالات متحده علیه سامانه های رایانه ای که پرتاب های موشکی ایران را کنترل می کردند، حمله سایبری انجام داد. گزارش هایی مبنی بر حملات آمریکایی دیگری بر رایانه های نظامی ایران هم وجود دارد. سایت نظامی روسی «avia-pro» به فرضیه های جنگاوری الکترونیک/حملات سایبری اشاره کرده است.

پدافندهای هوایی یکپارچه سپاه که در بالاترین سطح هشدار قرار داشتند، اطلاعاتی درباره حملات موشکی کروز قریب الوقوع دریافت کرده بودند. اگر این پدافندها هک شده باشند، و در حالی که حریم هوایی ایران باز بوده، ایالات متحده می توانسته به پرتاب موشک های کروز که تا لحظه آخر روی رادار نمایان نمی شوند، وانمود و سپاه را به این اشتباه مهلک تحریک کرده باشد. به نظر می رسد آزمایشگاه فضای مجازی دانشگاه تهران نیز به نتیجه گیری مشابهی رسیده: «عامل خطای انسانی منتفی است و همانطور که مشخص شده، عملیات فریب در سامانه های کنترل هوایی و فرماندهی صورت گرفته است.» موشک های کروز همواره روی رادارها به صورت ترافیک هواپیمایی ظاهر می شوند. این مساله توضیح می دهد که چرا آمریکا که می دانسته سانحه تقریبا اجتناب ناپذیر است، در حریم هوایی عراق و ایران پرواز را ممنوع اعلام کرده. 

مشکوک بودن تصاویر ویدیویی مربوط به حمله موشکی که در نیویورک تایمز منتشر شد نیز مطرح است؛ به نظر می رسیده که فیلم بردار از پیش درباره سانحه در آسمان خبر داشته! یک تصویربردار آمریکایی در این باره می گوید: «یک فیلمبردار آماتور در فیلمبرداری از این صحنه واکنش عصبی نشان می داد؛ اما در اینجا اینطور نیست و هرکسی که این تصویر را گرفته، درست نقطه مناسب در آسمان را بزرگنمایی کرده تا لحظه برخورد را ضبط کند.»

نیروی دریایی ایالات متحده به جنگ افزاری الکترونیک فریب راداری مجهز است که می تواند سامانه های راداری را در برداشت اشتباه از اهداف در حال حرکت فریب دهد. به علاوه، دست کم 4 فروند جنگنده «اف-35» هم در نزدیکی حریم هوایی ایران در حال پرواز بودند و این احتمال وجود دارد که آنها پرتاب موشک کروز را جعل کرده باشند و این اتفاق در رادار با شناسه پرواز 752 اوکراین تداخل کرده باشد.

و چرا این پرواز خاص هدف گرفته شده؟ از نیمه شب به وقت محلی تا ساعت 6:12 دقیقه بامداد که پرواز اوکراین از باند بلند شده، بیش از 10 پرواز دیگر از فرودگاه امام خمینی عزیمت ودقیقا در همین مسیر هواپیمای اوکراین پرواز کرده است. لازم است که در تحقیقات این مساله مورد بررسی قرار بگیرد که چرا پدافند هوایی به پرواز 30 دقیقه قبل شلیک نکرده و بوئینگ اوکراین را هدف گرفته است.

در این تحقیقات همچنین لازم است جزئیات کامل موشک زمین به هوایی که به بوئینگ برخورد کرده، مورد بررسی قرار بگیرد. این موشک ها به هدف اصابت نمی کنند و با انفجار نزدیک به آن، هدف را در موج انفجار نابود می کنند. تصاویر ویدیویی از پرتاب دو موشک حکایت دارند که به گفته برخی کارشناسان نظامی، سرعت آنها از سرت متداول موشک های سامانه «اس ای-12» کمتر است. مشکل دیگر هم این است که موشک ها عمودی پرتاب می شند و از ماهواره برای تطابق مسیر استفاده می کنند، اما موشک ضبط شده در تصویر تقریبا افقی حرکت می کند. از این رو، ممکن است در تحقیقات مشخص شود که هواپیما توسط سامانه دفاع هوایی قابل حمل توسط انسان هدف گرفته شده.

در فضای جنگ اطلاعاتی، این فاجعه ناگزیر از سوی ایالات متحده علیه ایران مورد استفاده قرار خواهد گرفت. آمریکا روایات مربوط به این سانحه را کنترل می کند. پس از ترور سردار سلیمانی، ایران تقریبا از حمایت سراسر جنوب جهانی (جهان سوم) برخوردار بود. اکنون، ایران در موضع دفاعی قرار گرفته است. آنچه که اکنون اهمیت دارد، یافتن دلیل اصلی این سانحه است: «خطای انسانی» یا خطای انسانی ناشی از حمله سایبری؟ بی شک، پاسخ به این سوال پیامدهای سیاسی، دیپلماتیک و حقوقی جدی خواهد داشت. اگر حمله سایبری ایالات متحده در این سانحه دخیل باشد، آنگاه اینکه کانادا دولت ترامپ را نیز در این فاجعه هوایی همدست دانسته، عمق بیشتری پیدا می کند. اکنون، یافتن حقیقت بر عهده بازرسان کانادایی و بین المللی است تا دریابند که آیا ایالات متحده بیش از مسئولیت غیرمستقیم تشدید تنش ها در این سانحه نقش داشته است یا خیر.

تحریریه دیپلماسی ایرانی 34