خودتحریمی به زبان ساده

 فرهیختگان نوشت: تحریم اقتصادی موضوعی نیست که برای مردم و پژوهشگران امور اقتصادی در ایران ناشناخته باشد، چنانکه از همان آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، تحریم به‌عنوان مانعی در مسیر پیشرفت کشور قرار گرفته است؛ اما بررسی‌های پژوهشگران اقتصادی نشان می‌دهد دو تحریم سال‌های 90 و 91 و تحریم سال 97 بالاترین سطح تحریمی در 40 سال اخیر بوده‌اند. بر این اساس به‌جهت گستردگی ابعاد تحریم دو دوره اخیر، بررسی مقایسه‌ای آثار تحریم در بخش‌هایی از اقتصاد ایران می‌تواند درس‌هایی برای شرایط فعلی و چشم‌اندازی برای سال آینده در پی داشته باشد. گزارش حاضر تحولات قیمت در بازارهای مختلف، تحولات تولید در برخی بخش‌ها همچون خودروسازی و صادرات نفت را در دوره قبل و بعد از تحریم سال‌های 90 و 97 بررسی کرده است.

بر این اساس، برای بررسی تحولات بازار و تولید در تحریم سال 90 دوره یک‌ساله بهمن 89 تا بهمن 90 و برای بررسی تحولات بازار و تولید در تحریم سال 97 دوره یک‌ساله بهمن 96 تا بهمن 97 بررسی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌جهت ابعاد و گستردگی بخش‌های تحت تحریم و همچنین تحریم‌کنندگان در سال 90 علاوه‌بر آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان‌ملل نیز ایران را تحریم کرده بودند، اما در تحریم سال 97 فقط آمریکا کشورمان را تحریم کرده است. در موضوع تغییرات قیمت‌ها بررسی‌های آماری نشان می‌دهد در تحریم سال 90 آثار مخرب تحریم بر اقتصاد ایران ازجمله بر قیمت اقلام و کالاها، نرخ ارز، صادرات نفت و تولید خودروسازان در ماه‌های اولیه تحریم خود را نشان نداده و با تاخیر در سال 1391 ظهور و بروز کرده است. اما این در حالی است که در سال 1397 حتی قبل از تحریم دومرحله‌ای 15 مرداد و 13 آبان، همه بازارها، نرخ ارز، تولیدات خودروسازی، بازار مسکن و... دچار التهاب شده‌اند.

بر این اساس می‌توان گفت اگرچه تحریم اخیر نسبت به سال 90 از ابعاد و گستردگی (از جهت تعداد تحریم‌کنندگان) کمتری برخودار است، اما به‌واسطه تصمیمات نادرست ارزی دولت (سرکوب نرخ ارز در دوره 92 تا 96 و اختصاص ارز 4200 تومانی برای واردات)، کنترل تورم با تله رکودی و عدم تلاش برای بهبود شرایط کسب‌وکار و مهم‌تر از همه به‌واسطه گره‌زدن شرایط اقتصاد ایران به برجام و عدم اتکا به نیروها و توان داخلی و همچنین نبود اراده برای گسترش روابط با همسایگان، چند شوک روانی توانست حتی قبل از اعمال تحریم‌های آمریکا التهابات شدیدی را در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران ایجاد کند.

قیمت اقلام اساسی

دوره بهمن 89 تا بهمن 90: بررسی تغییرات قیمتی 21 قلم کالای اساسی و مصرفی خانوار در دوره تحریمی نشان می‌دهد در فاصله بهمن 1389 تا بهمن 1390 به‌طور میانگین قیمت این اقلام 23 درصد افزایش یافته است. در این دوره گوجه‌فرنگی با افزایش 79 درصدی، بالاترین میزان افزایش قیمت را در طول دوره پایان بهمن 89 تا بهمن 90 داشته است. گوشت گوساله، تخم‌مرغ، شکر، شیر، خیار، پنیر و ماست نیز به‌ترتیب با افزایش قمیتی 46، 44، 41، 40، 38، 31 و 30 درصدی روبه‌رو بوده‌اند.
 دوره بهمن 96 تا بهمن 97:  در این دوره میانگین قیمت 21 قلم کالا با افزایش 57 درصدی روبه‌رو بوده است. در میان اقلام مذکور، گوجه‌فرنگی، سیب زرد، گوشت گوسفندی، گوشت گوساله، گوشت مرغ، سیب‌زمینی و شیر پاستوریزه به‌ترتیب با افزایش قیمتی 128، 128، 98، 88، 87، 75، 75 و 64 درصد، بالاترین میزان افزایش قیمت را داشته‌اند.

نرخ سکه، ارز و طلا

دوره بهمن 89 تا بهمن 90: در این دوره نرخ دلار از 1093 تومان در بهمن 89 با افزایش 154 درصدی به 1830 تومان در بهمن سال 90 رسیده بود. هر گرم طلای 18 عیار بهمن 89 حدود 36 هزار تومان بوده که با افزایش 109 درصدی در بهمن 1390 به بیش از 75 هزار تومان رسیده است. هر قطعه سکه تمام‌بهار آزادی نیز در بهمن 89 حدود 360 هزار تومان بوده که با افزایش 133 درصدی در بهمن 90 به 840 هزار تومان رسیده بود.

 دوره بهمن ۹۶ تا بهمن 97: بهمن سال 96 نرخ دلار حدود 4839 تومان بوده که با افزایش 154 درصدی به 12 هزار و 300 تومان در پایان بهمن 97 رسیده است. هر گرم طلای 18 عیار در بهمن 96 حدود 150 هزار و 500 تومان بوده که با افزایش 152 درصدی در بهمن 97 به 379 هزار تومان رسیده است. هر قطعه سکه تمام‌بهار آزادی نیز در بهمن 96 حدود یک‌میلیون و 577 هزار تومان بوده که با افزایش 170 درصدی در پایان بهمن 97 به چهارمیلیون و 260 هزار تومان رسیده است.

نرخ تورم

در سال 89 نرخ تورم منتهی به بهمن 11.6 درصد بوده که در بهمن 90 به 21.4 درصد رسیده است. در سال 1396 نیز نرخ تورم منتهی به بهمن 9.6 درصد بوده که در بهمن 97 به 23.9 درصد (البته با مرجع آماری مرکز آمار ایران) رسیده است.

صادرات نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی

کاهش قیمت یا کاهش صادرات نفت می‌تواند بودجه کشور را دچار کسری منابع کند. همچنین رشد اقتصادی ایران و تقریبا همه کشورهای نفتی به‌شدت از کاهش درآمدهای نفتی تاثیر می‌پذیرد. بر این اساس، تحریم نفت یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تحریمی در کنار تحریم سیستم بانکی و مالی است.

تحریم سال 1390: بررسی آماری داده‌های بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد در تحریم سال 1390 صادرات نفت ایران در روندی بهتر از شرایط فعلی قرار داشته است، به‌طوری که طی سال‌های 1388 تا 1396 صادرات نفت ایران در هیچ زمانی به کمتر از روزانه یک‌میلیون و 300 هزار بشکه نرسیده است. همچنین میزان صادرات نفت خام ایران بین سال‌های 88 تا 92 بالاتر از یک‌میلیون و 600 هزار بشکه بوده است که البته اگر فرآورده‌های نفتی را نیز با صادرات نفت خام تجمیع کنیم، صادرات این دو تا سال 92 همواره بالاتر از 1.7 میلیون بشکه در روز بوده است.

 تحریم سال 1397: هرچند آمارهای مستندی از سوی وزارت نفت یا بانک مرکزی ایران از میزان صادرات نفت در یک‌سال اخیر منتشر نشده است، اما بررسی داده‌های آماری بلومبرگ و گروه Tankers Trackers که کشتی‌های تجاری را رصد می‌کنند، نشان می‌دهد طی 12 ماهه سال 2018 صادرات نفت ایران از حدود روزانه 2.8 میلیون بشکه در ماه آوریل 2018 به روزانه 1.1 میلیون بشکه در ماه دسامبر (ماه پایانی 2018) رسیده است.

تولید خودروسازان

تحریم سال 1390: بررسی آماری تولیدات خودروسازان در دوره 11ماهه سال‌ 89 و 90 نشان می‌دهد در این دوره تولید کل خودروسازان چهار درصد و تولید خودروهای سواری پنج درصد رشد داشته است.

تحریم سال 1397: در این دوره بررسی‌های آماری نشان می‌دهد تولید کل خودروسازان با کاهش 37 درصدی و تولید خودروهای سواری با کاهش 38 درصدی مواجه بوده است.
 
قیمت مسکن

تحریم سال 1390: در این دوره از بهمن 1389 تا بهمن 1390 قیمت مسکن در شهر تهران 29 درصد رشد داشته و تعداد معاملات نیز در همین دوره 97 درصد رشد داشته است.

تحریم سال 1397: بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت مسکن از بهمن 96 تا بهمن 97 رشد 85 درصدی داشته و معاملات مسکن در تهران نیز 49 درصد افت داشته است.