تاثیر دومینو وار استعفای ظریف اصلاحات را ۱۰ سال به تعویق می انداخت

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران از پذیرش استعفای محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه خودداری کرد و در کنار متحد میانه رو خود که از مدت ها پیش هدف انتقادهای گسترده اصول گرایان در میانه مناقشات داخلی بر سر توافق هسته ای سال 2015 با غرب بوده است، ماند.

محمد جواد، تحصیل کرده آمریکا و دیپلمات کهنه کاری است که به دستیابی به بسته محدود کننده برنامه هسته ای ایران در برابر کاهش تحریم ها کمک چشمگیری کرده است. او در زمان اعلام تصمیم خود مبنی بر کناره گیری از ریاست وزارت امور خارجه در شبکه اجتماعی «اینستاگرام» هیچ دلیلی برای آن اعلام نکرد.

اما اقدام او به تشدید اختلافات میان اصول گرایان و میانه روها انجامید و چیزی نمانده بود که عملا آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران را به جانب داری در این مناقشات وادار کند.

یکی از متحدان ظریف گفت که استعفای او به دلیل انتقادهای گسترده از توافق هسته ای بوده است؛ از زمان خروج آمریکا از برجام در سال گذشته، این توافق به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. این متحد ظریف که خواست نامش فاش نشود، به رویترز گفت: «هر هفته جلسه ای پشت درهای بسته برگزار می شد و مقامات ارشد او را با سوالاتی درباره توافق و آنچه در شرف وقوع است و موارد مشابه، بمباران می کردند. او و رئیسش (روحانی) به شدت تحت فشار هستند.»

از سال گذشته که ایالات متحده از توافق هسته ای ایران خارج شده و تحریم ها را علیه این کشور مجددا اعمال کرده، روحانی مجبور شده است بارها در این باره توضیح دهد که چرا ایران که تقریبا از هیچ یک از مزایای اقتصادی وعده داده شده بهرمند نیست، باید همچنان به تعهدات خود در توافق پایبند بماند.

ظریف به رغم آنکه تصمیم خود مبنی بر کناره گیری را دوشنبه شب اعلام کرد، اما تا ظهر روز سه شنبه استعفانامه خود را به صورت رسمی تقدیم روحانی نکرده بود و پس از آن هم رئیس جمهوری از پذیرش آن خودداری کرد. ظریف بعدتر با رد گزارش های منتشر شده در رسانه ها، تاکید کرد که روحانی استعفای او را قبول نکرده است.

در همین حال، خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در یک گزارش مرتبط نوشت که سخنگوی وزارت نفت گفت است که بیژن زنگنه وزیر نفت تصمیم به کناره گیری از سمت خود نگرفته است. زنگنه هم مانند ظریف از چهره های میانه رو محسوب می شود. 

خبرگزاری فارس به نقل از بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه نوشت: «همه تفسیرها و تحلیل ها درباره دلایل استعفای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه بیش از آنچه که او خود در حساب کاربری اش در اینستاگرام نوشته، درست نیست و همانطور که رئیس کارکنان ریاست جمهوری امروز اعلام کرد، استعفای او پذیرفته نشده است.» ایرنا هم در گزارشی نوشت که قانون گذاران میانه رو که اکثریت مجلس ایران را در اختیار دارند، در نامه ای خطاب به روحانی از او خواسته اند که ظریف را نگه دارد. محمود واعظی افزود روحانی در کنار ظریف ایستاده است. ستایش رئیس جمهوری «نشانه ای آشکار از رضایت نماینده مردم ایران از موضع گیری های خردمندانه و موثر دکتر ظریف» بود.

علی مطهری از قانون گذاران مجلس ایران همچون بسیاری از دیگر سیاستمداران در هر دو طیف اصول گرا و میانه رو گفت که روحانی استعفای ظریف را نمی پذیرد به این دلیل که هیچ کس دیگری نیست که بتواند این پست را پر کند.

شکاف بین اصول گرایان و میانه روها بر سر توافق هسته ای حاکی از تنش ها بین دو طیف سیاسی در ایران و همچنین بین دولت منتخب که دولت را بر مبنای برنامه ای روزانه اداره می کند با نهاد روحانیت است که قدرت را در کشور در دست دارد.

روحانی در انتخابات سال های 2013 و 2017 با وعده به اصلاحات پیروز شد. رهبر معظم ایران اگرچه ورای درگیری بین طیف های گوناگون سیاسی است، اما عمدتا با اصول گرایان همراه می شود. اگرچه روحانی وزرای دولت خود را انتخاب می‌ کنند، اما این آیت الله خامنه ایست که حرف آخر را می ‌زند. یکی از مقامات نزدیک به طیف اصول گرا گفت: «اگر او (خامنه ای) به طور علنی از ظریف و روحانی حمایت کند، این بحران به خوشی به پایان خواهد رسید و شکاف میان طیف های مختلف سیاسی در کشور کاهش خواهد یافت.»

این بی ثباتی سیاسی در برهه زمانی دشواری برای مقامات ایران رخ داده چراکه اعمال مجدد تحریم های ایالات متحده، امید به پیشرفت اقتصادی را کاهش داده است. روحانی هشدار داده که ایران با شدیدترین بحران اقتصادی در 40 سال گذشته مواجه است. این مشکلات اقتصادی موجی از اعتراضات گسترده را در سراسر کشور در پی داشته است. 

برخی گزارش های تایید نشده حاکی از آن است که ظریف به دلیل بی اطلاعی از برنامه سفر بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه استعفا داده است. در مطلب چاپ شده در یکی از روزنامه ها، نقل قولی از ظریف مبنی بر «محکوم کردن درگیری های جناحی» منتشر شد که نشان می داد تنش های سیاسی احتمالا در تصمیم او تاثیرگذار بوده اند. اگرچه بعدتر خبرگزاری فارس اعلام کرد‌‌ که این مصاحبه یک هفته پیش از استعفای ظریف انجام شده است.

یک مقام طرفدار اصلاحات هشدار داد که عواقب پذیرش استعفای ظریف می توانست شدید باشد: «اگر پذیرفته می شد، تاثیر دومینو وار داشت... و این احتمال وجود داشت که دیگران (وزرا) و حتی روحانی به دنبال او کناره گیری کنند و این چیزی نبود که کشور تحت فشارهای کنونی آمریکا و تحریم ها تحمل آن را داشته باشد. اصول گرایان تقویت می شدند و هرگونه اصلاحاتی دست کم 10 سال به تعویق می افتاد.»

منبع: آر تی ای / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34