زیر سایه فشارهای امریکا
سفر ظریف به عراق همانند سفر به هند پربار خواهد بود؟
کورش چهاردوری-تحلیلگر مسائل بین‌الملل
دیپلماسی ایرانی: سیزدهم دی‌ماه، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دولت دوازدهم، از سفر خود به دو کشور هند و عراق خبر داد. سفری که اولویت‌های اقتصادی، عمده‌ی تلاش‌های وزیر امور خارجه را به خود اختصاص داده است. سفر سه‌روزه ظریف به هند که در هفدهم دی‌ماه انجام شد، و اتفاقا با تولد او هم زمان شد، دستاوردهای قابل‌تأملی داشت؛ اما سؤال اینجاست که سفر به عراق هم تا همین اندازه پربار خواهد بود؟
تفاوت قدرت اقتصادی هند و عراق
علی چگینی، سفیر ایران در هند، یکی از اهداف سفر وزیر امور خارجه به هند را افزایش حجم مبادلات بین دو کشور اعلام کرد. فارغ از اینکه آیا ظریف موفق شد رقم فعلی را که قریب به 14 میلیارد دلار است، افزایش دهد یا خیر، این سؤال مطرح است که حجم مبادلات بین ایران و عراق چه رقمی است؟ بنا به اظهارات حسن روحانی، رئیس‌جمهور در نشست خبری با برهم صالح، رئیس‌جمهور عراق در 26 آبان ماه سال جاری، حجم مبادلات تجاری ایران و عراق حدود 12 میلیارد دلار است. این در حالی است که در شهریور ماه، یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق، حجم تجارت بین ایران و عراق را هشت میلیارد دلار اعلام کرد. از سوی دیگر، بر اساس گزارش سازمان توسعه‌ی تجارت، بررسی مبادلات تجاری ایران با 25 کشور پیرامونی نشان می‌دهد، صادرات ایران به عراق، فاصله زیادی نسبت به واردات از این کشور دارد. عراق خریدار بیشترین کالاهای ایرانی در نیمه نخست سال جاری بوده است.
پیش از اعمال تحریم‌های نفتی ایالات‌متحده امریکا علیه ایران که از 13 آبان سال جاری آغاز شد، رایزنی‌های مسئولان کشور برای تغییر واحد پولی برای مبادلات تجاری و اقتصادی با سایر کشورها، در دستور کار قرار گرفت. رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق، در شهریورماه خبر حذف دلار از مبادلات تجاری ایران و عراق را منتشر و اعلام کرد مبادلات بین صادرکنندگان ایرانی با تجار عراقی به شکل تهاتر کالا یا توافقی خواهد بود.
بر اساس آمار گمرک ایران از تجارت خارجی سه‌ماهه نخست سال جاری، 16 هزار و 143 تن کالا به ارزش سه میلیون و 642 هزار دلار از عراق به ایران واردشده است. این در حالی است که بر اساس اعلام وزیر امور خارجه هند در خردادماه، در یک‌ساله 2016 تا 2017، ایران دو میلیارد و چهارصد میلیون دلار کالا از این کشور وارد کرده است. نتیجه این آمار و ارقام، آن خواهد بود که گرچه تغییر واحد پولی بین ایران و هند از دلار به روپیه، می‌تواند برای اقتصاد ایران در شرایط بحرانی کنونی، تا حدودی سودآور باشد، اما اعمال سیاست تهاتر در مبادلات اقتصادی ایران و عراق، عملاً بی‌معناست.
تفاوت قدرت سیاسی هند و عراق
مورد دیگری که هند و عراق را برای ایران متفاوت می‌کند، قدرت سیاسی و اقتصادی دو کشور است. هند در مقام یکی از قدرت‌های بزرگ اقتصادی و سیاسی جهان، این پتانسیل را دارد که در برابر سیاست‌های ایالات‌متحده امریکا که خلاف منافع ملی هند باشد مقاومت کرده و بر این اساس، از قدرت چانه‌زنی بالایی برخوردار است؛ اما آیا عراق هم از چنین امکانی برخوردار است؟
قریب به 16 سال از حمله ایالات‌متحده‌ی امریکا به عراق و سقوط دیکتاتوری صدام حسین می‌گذرد. در تمام طول این مدت، عراق و عراقی‌ها روی آرامش را به خود ندیده‌اند. از سوی دیگر، عراق به پایگاهی برای به رخ کشیدن نفوذ کشورهایی بدل شده که هرکدام مدعی بیشترین قدرت منطقه‌ای هستند. در این میان، ایران به‌تنهایی و عربستان سعودی به پشتوانه حمایت‌های مالی و سیاسی امریکا، به چنین نبردی تن داده‌اند. پرواضح است که شکاف میان نیروهای سیاسی عراقی، نمونه بارز این جنگ نیابتی است. ایران و عربستان، هر یک به نحوی تلاش کرده و می‌کنند تا با جذب نیروهای سیاسی عراق به‌سوی خود، بیشترین نفوذ را در سیاست عراق داشته باشند. از سوی دیگر، ایالات‌متحده مایل نیست شاهد قدرت گیری ایران در عراق باشد. آن‌هم پس از قدرتی که ایران در همراهی دولت عراق و در نبرد با داعش به دست آورد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده نیز در سفر غیرمنتظره خود به عراق در آغاز سال نوی میلادی، در جمع نظامیان امریکایی اعلام کرد که یکی از دلایل حضور نیروهای امریکایی در عراق، رصد فعالیت‌های ایران است. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد تلاش دولت عراق برای کسب معافیت از تحریم‌های امریکا که علیه ایران وضع‌شده، به‌آسانی ممکن نخواهد بود. واردات برق عراق از ایران، یکی از مهم‌ترین وابستگی‌هایی است که این کشور به تجارت با ایران دارد. امریکایی‌ها حاضرشده‌اند با وعده‌ی تأسیس و تجهیز نیروگاه‌های تولید برق در عراق، این بهانه برای ادامه مبادلات تجاری و اقتصادی ایران و عراق را از بین ببرند. تقریباً یک ماه پیش بود که ریک پری، وزیر انرژی امریکا، در سفر به عراق و در جریان دیدار با عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر این کشور، پیشنهاد داد در قبال بازسازی سریع صنعت نفت و برق عراق، این کشور با تحریم‌های امریکا علیه ایران همراهی کند. انعقاد قرارداد با جنرال الکتریک و دیگر شرکت‌های امریکایی، پیشنهادی بود که این وزیر امریکایی به عراقی‌ها داد. درحالی‌که امریکا در ماه دسامبر، برای سه ماه دیگر عراق را از تحریم‌ها علیه ایران معاف کرد اما عراقی‌ها اعلام کرده‌اند که به‌سادگی نخواهند توانست جایگزینی برای ایران پیدا کنند. چراکه واردات روزانه 28 میلیون مترمکعب گاز و همچنین، 1300 مگاوات برق، ایران را بدل به شریکی ساخته که عراق به‌راحتی نخواهد توانست از تجارت با آن چشم‌پوشی کند. گرچه بنا به گفته رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق، صادرات ایران به عراق تنها شامل برق و گاز مورد نیاز این کشور نمی‌شود، بلکه ایران از رب گوجه‌فرنگی تا مصالح ساختمانی را به عراق صادر می‌کند. فارغ از وعده‌های وسوسه‌برانگیز امریکا برای کمک به دولت عراق در کم کردن میزان وابستگی تجاری عراق به ایران، باید دید که دولت عراق تا چه اندازه توان مقاومت در برابر فشارهای دولت امریکا را دارد. با سخت‌گیری غیرقابل پیش‌بینی که دولت امریکا در مواجهه با روابط اقتصادی کشورهای جهان با ایران از خود نشان داده است، بعید به نظر می‌رسد که تمدید معافیت عراق از تحریم‌های امریکا برای تجارت با ایران، به‌سادگی میسور باشد. در این میان، وزیر امور خارجه ایران، تنها می‌تواند با ارائه تسهیلاتی به طرف عراقی، نظیر آنچه به هند پیشنهاد شد، آن را برای ادامه تجارت با ایران، تشویق کند. گرچه در صورت جلب رضایت طرف عراقی، ایران تنها فرصتی سه ماه برای بهره‌مندی از این فرصت دارد. چراکه عراقی‌ها باید برای تمدید این فرصت، بار دیگر با دولت امریکا وارد مذاکره شوند. / هم دلی
نظر شما :