درباره سفر رئیس جمهور عراق بزرگ نمایی نکنیم

دیپلماسی ایرانی: برهم صالح، رئیس جمهوری عراق بعد از سفر به کویت، امارات متحده عربی و اردن در چهارمین سفرمنطقه ای خود صبح شنبه وارد تهران شد و در سعدآباد مورد استقبال رسمی حسن روحانی رئیس جمهور ایران قرار گرفت. اینکه تهران نه اولین مقصد سفر خارجی رئیس جمهوری عراق بلکه چهارمین پایتخت میزان صالح شد، خود به تنهایی امری قابل تعمق و تحلیل است.

طبق روال معمول گفته شد گسترش و تعمیق بیش از پیش مناسبات دو جانبه، منطقه‌ای و بین المللی و همچنین ارتقای سطح همکاری‌های مشترک در زمینه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی میان تهران و بغداد، از جمله اهداف سفر رسمی رییس جمهوری عراق به ایران بوده است.

حجم روابط فعلی ایران و عراق 12 میلیارد دلار است و در شرایط مطلوب روابط، ظرفیت رسیدن به 20 میلیارد دلار را دارد، اما با آغاز تحریم ها بعید است بتوان به آن دست یافت. در نگاه بدبینانه می توان گفت در آینده رقبایی چون ترکیه به عنوان کشوری با صنعت و اقتصاد پیشرفته و رو به رشد می تواند حتی حوزه های سنتی حضور ایران در عراق را نصیب خود کند و وابستگی اقتصادی عراق به خود را بیش از پیش کند. نمود این حضور بطور مشخص در امر باسازی عراق خود را نشان خواهد داد. در فرآیند این تحول و با تقویت روابط اقتصادی بغداد- آنکارا، بر میزان نفوذ سیاسی ترکیه بر معادلات عراق نیز افزوده خواهد شد. فارغ از مسئله تحریم، تعاملات و جایگاه ترکیه در نظام جهانی و ظرفیت های چندوجهی ایجاد شده در این کشور خصوصا در بعد اقتصادی و همچنین جایگاه نه چندان مثبت ایران در نظام جهانی و نبود زیرساخت ها و ظرفیت لازم در ایران آینده چندان مثبتی برای حضور قدرتمند ایران در عراق ترسیم نمی کند. معادلات و ملاحظات خاص و درونی عراق نیز می تواند دلیلی مضاعف بر شکل گیری این روند شود.

با وجود این سخن، باید گفت در شرایط تحریم اهمیت سفر برهم صالح به تهران دوچندان می شود اما نباید نسبت به آن بزرگ نمایی شود. رئیس جمهوری عراق در ایام انتخابات ریاست جمهوری در پارلمان این کشور از تحریم های اعمالی امریکا انتقاد کرد، اما در عین حال اعلام کرد اولویت اول وی حفظ منافع عراق است. در ماه های اخیر از این سنخ سخنان و حتی اظهارات علیه ایران، سایر مقامات عراقی نیز به زبان جاری کرده اند. به دلایل متعدد عراق نزدیکترین کشور منطقه به ایران است، اما  تهران باید بداند که در نقطه نهایی میان انتخاب تهران و واشنگتن، بغداد امریکا را انتخاب خواهد کرد. عراق تلاش دارد با تحقق آشتی ملی و عبور از تجربه های تلخ پس از صدام، ضمن پذیرش نرم های جهانی، هر چه سریعتر به جامعه بین المللی بازگردد و با برقراری ثبات به توسعه برسد.

نگاه کلی به روابط ایران و عراق نشانگر پیچیدگی ها و فراز و نشیب ها بسیار این روابط بوده است. روابط تهران و بغداد همواره تحت تاثیر الزامات ناشی از جغرافیا، تاریخ، ارتباطات  قومی، مذهبی و تحولات و التهابات سیاسی دو کشور و رقابت های منطقه ای و بین المللی  بوده است. روابط ایران و عراق نشان می دهد که هرگونه تحول در یک کشور در دیگر کشور تاثیر داشته لذا تلقی اینکه سرنوشت دو کشور از یکدیگر جدا شود باطل است  و از این نگاه است که امنیت و توسعه عراق، امنیت و توسعه ایران تلقی می شود. با این وجود باید تهران درک کند که عراق در حال تغییر است. عراق جدید در شیبی آرام در حال ظهور بوده و با نهادینه شدن هویت عراقی، ایران و منطقه با عراقی دیگر مواجه خواهند شد. تحولات در بین النهرین حاکی از آن است که عراق و عراقی در مسیر تغییر سعی دارد با  خروج از پوسته و هویت قومی و مذهبی به هویت ملی دست یابد و سرنوشتی جدید برای خود رقم بزند. باید به این درک راهبردی رسید که عراق امروز، عراق دیروز نیست و عراق فردا نیز، عراق امروز نخواهد بود. برای بغداد در حال حاضر در بعد داخلی ایجاد ثبات و امنیت، توسعه و بازسازی و در بعد خارجی ایجاد توازن در روابط با منطقه، احیای روابط با کشورهای عربی، جذب سرمایه های خارجی و... از جمله مهمترین اهداف است. در عراق دارای نظام سکولار تحقق این اهداف به معنای دور شدن نسبی این کشور از ایران خواهد بود.

در روابط بین الملل و تحولات سیال صحنه سیاست، هر دوره ای معادلات و ملاحظات خاص خود را دارد. عراقی ها بهتر از همه می دانند که ایران در روزهای سخت به داد این کشور رسید و تهران بزرگترین عامل رهایی بغداد از کابوس داعش بود اما آنان نمی خواهند عراق محل رقابت و یا تصفیه حساب های منطقه ای و بین المللی شود. به نظر می رسد بخشی از  تلاش های بغداد برای ایجاد نزدیکی میان ریاض و تهران و ایفای نقش میانجی میان امریکا و ایران ناشی از این دیدگاه و بیش از همه برای حفظ منافع عراق باشد.

نکته آنکه در نظام پارلمانی عراق اگرچه برهم صالح، رئیس جمهور تکنوکرات این کشورنفر اول نیست اما سفر او به تهران و پس از آن به ریاض می تواند بیش از یک سفر رسمی در شرایط جاری دستاورد داشته باشد. دستاوردهایی که کمتر به آن اشاره می شود.