رقبای ایران، عراق را از تهران دور می کنند؟

نویسنده: عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: امروز برهم صالح، چهارمین رئیس جمهوری عراق در صدر هیاتی عالی رتبه برای اولین به تهران سفر داشت. با توجه به آغاز دور دوم تحریم های ثانویه ایالات متحده علیه ایران و نیز تعیین ضرب العجل 45 روزه کاخ سفید برای قطع واردات گاز و برق از ایران، این سفر می تواند در بردارنده اهداف و معانی متعددی باشد. 

راهبرد بغداد، استفاده از پتانسیل تمام کشورهای خاورمیانه

در حالی که هنوز کابینه عادل عبدالمهدی به طور کامل از پارلمان عراق رای اعتماد نگرفته و نخست وزیر این کشور درگیر وزن کشی سیاسی احزاب و گروه های سیاسی عراق در خصوص تعیین باقی مانده وزرای کابینه است، برهم صالح، رئیس جمهوری عراق سفرهای دیپلماتیک خود را با محوریت کشورهای خاورمیانه آغاز کرده است. شاید این تقسیم وظیفه ای میان عادل عبدالمهدی و برهم صالح باشد که تا زمان تشکیل کامل کابینه، این رئیس جمهور باشد که سفرهایی را برای بررسی وضعیت و جایگاه عراق در سطح منطقه انجام دهد. در این راستا 11 نوامبر(20 آبان ماه) برهم صالح، کویت را اولین مقصد سفر خارجی خود در مقام رئیس جمهوری عراق و دیدار با دیدار با شیخ صباح احمد جابر الصباح، امیر این کشور  به منظور تقویت روابط عراق با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و گسترش همکاری‌های مشترک برگزید. اما در این میان اهدافی چون استفاده از ظرفیت و توان کویت برای ثبات بیشتر در عراق، آن هم در بستر وزن کشی بازیگران منطقه ای در زمین این کشور نیز نباید از نظر دور بماند. در همین راستا  2 روز بعد، ابوظبی و دیدار با محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد امارات متحده عربی در دستورکار برهم صالح بود تا رئیس جمهوری عراق بتواند از جایگاه امارات متحده عربی به خصوص در حوزه اقتصادی به سود بازسازی عراق استفاد کند. در ادامه 15 نوامبر (24 آبان ماه) سفر به اردن و ملاقات با عبدالله دوم، پادشاه این کشور در امان، مقصد بعدی سفرهای دوره ای بغداد و رئیس جمهوری عراق بود تا در مدت کمتر از یک هفته برهم صالح سفرهایی را به سه کشور عربی منطقه خاورمیانه به منظور استفاد از پتانسیل تمام کشورهای عربی خاورمیانه به عنوان راهبرد عراق در این شرایط داشته باشد.

امروز هم تهران و حسن روحانی میزبان چهارم برهم صالح بود تا رئیس جمهوری عراق بتواند برای تکمیل پازل استفاده از پتانسیل کشورهای خاورمیانه از ظرفیت بالای تهران هم بهره کافی را ببرد. اما در این میان به نظر می رسد که مهم ترین سفر رئیس جمهوری عراق تا به امروز ایران باشد، چرا که شرایط کنونی تحریمی جمهوری اسلامی ایران از جانب ایالات متحده دامن این کشور را هم گرفته است.

با توجه به این که حجم گسترده ای از واردات عراق به خصوص در حوزه مواد اولیه و کالاهای اساسی این کشور از ایران تامین می شود و مضافا مساله صادرات برق و گاز ایران به عراق برای تولید انرژی هم از اهمیت بالایی برای بغداد برخوردار است. لذا مساله تعیین ضرب الاجل 45 روز واشنگتن به بغداد برای قطع واردات برق و گاز از ایران در شرایط کنونی و نیز سطح مبادلات اقتصادی دو کشور که تا مرز 12 میلیارد دلار تخمین زده می شود، می تواند سفر برهم صالح را به تهران، هم برای ایران به خصوص در شرایط اقتصادی تحریمی و هم برای عراق در برهه حساس کنونی بسیار حائز اهمیت کند. هر چند که رئیس جمهوری عراق در کنفرانس مشترک با همتای ایرانی خود به صراحت اعلام داشت که بغداد در مشکلات و اختلافات میان ایران و آمریکا، طرف نخواهد بود و به‌ عنوان کشوری مستقل و دارای مواضع مستقلانه‌ در منطقه‌ نقش آفرینی خواهد کرد. از این رو به‌ طرفی در مناقشه‌ تهران – واشنگتن تبدیل نخواهد شد؛ این موضعی است که قاطبه مقامات عراقی در وهله های اخیر اتخاذ کرده اند، حتی رهبران سیاسی نظیر سید عمار حکیم و هادی عامری و مقتدی صدر نیز همین موضع را دارند. اما نیاز کشوری مانند عراق به ایران و نیز وابستگی جدی اقتصاد عراق نوین به سیاست های کاخ سفید اجازه بی طرفی را به بغداد نخواهد داد. به خصوص که در شرایط کنونی روز به روز فضای دو قطبی ایران و ایالات متحده در حال پررنگ تر شدن است و این فضای به شدت قطبیت یافته در حال تعمیم به تحولات خاورمیانه نیز هست. لذا کشورهای منطقه در این گذار گزینه ای به نام بی طرفی ندارند. شاید با درک همین واقعیت باشد که برهم صالح بعد از تهران سفر به ریاض و دیدار با سعودی ها را گام بعدی خود در سفرهای دوره ای قرار داده است تا بتواند از پتانسیل همه کشورهای منطقه خاورمیانه برای ثبات داخلی عراق در همه زمینه ها، به خصوص اقتصادی و معیشتی استفاده کند، به ویژه که عراق در شرایط امروز شدیدا به تقویت پایه های اقتصادی، بالا بردن اشتغال و بهبود معیشت جامعه خود نیازمند است. هنوز خاطره تلخ اعتراضات مردمی عراق به دلیل همین شرایط بد اقتصادی و معیشتی در ذهن سیاسیون پاک نشده است. لذا دولت جدید عراق برای عدم تکرار آن به هر دری می زند تا بتواند روزنه ای را از مسیر دیپلماسی و سیاست خارجی برای برون رفت از این شرایط پیدا کند. در سایه همین وضعیت نگران کننده است که به نظر می آید اگر بغداد میان تهران – واشنگتن، جانب ایالات متحده را بگیرد، حداقل در کوتاه مدت عراق برای تامین انرژی برق و گاز خود با مشکلات جدی روبه رو خواهد شد. اما در این بین چراغ سبز اتحادیه اروپا از بغداد برای تداوم همکاری با تهران می تواند در کوتاه مدت نگرانی های بغداد را کاهش دهد. چرا که اتحادیه اروپا علاوه بر حمایت از موضع عراق در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، اعلام آمادگی کرده تا از بغداد در برابر عواقب این تحریم‌ها حمایت کند.

شاید نتوان روی سخن قاره سبز حساب چندانی باز کرد، همان گون که تا کنون تهران نیز از عملی شدن مواضع اتحادیه اروپا بی بهره بوده است، اما در شرایط کنونی که عراق بهره گیری از توان همه اهرم ها برای ثبات داخلیش را در دستور کار دارد همین موضع اتحادیه اروپا نیز می تواند منشاء عمل دولت عراق در همراهی بیشتر با ایران در کوتاه مدت شود، به شرط آن که ریاض در سفر برهم صالح نتواند بازی را به هم بزند. از این رو به نظر می‌آید که سفر رئیس جمهوری عراق به ایران در این برهه حساس از همان اندازه از همیت برخودار است که سفر او به عربستان سعودی نیز می تواند به تغییز موازنه بینجامد. حال باید دید که بغداد در برآیند استفاده از ظرفیت کشورهای منطقه خاورمیانه به چه راهکاری خواهد اندیشید؟