آیا نظم جهانی با مرگ خاشقجی به پایان رسیده؟

آنا پالاسیو

دیپلماسی ایرانی: اوایل این ماه جمال خاشقچی، روزنامه نگار واشینگتن پست و منتقد سرشناس حکومت سعودی، وارد کنسولگری عربستان در استانبول شد تا مدارکی را که برای ازدواج با نامزد ترک خود لازم بود را بگیرد. به جای اینکه کنسول به او کمک کند گماشته هایی از جانب کشورش او را شکنجه کردند، کشتند و قطعه قطعه کردند. 

این جرمی تکان دهنده است که سوالاتی جدی به خصوص در مورد برقراری تعادل بین دفاع از حقوق بشر و حفظ اتحاد های بلند مدت و سودآور، را به وجود آورده است. اساسا وقاحت مطلقی که دولت عربستان در کشتن خاشقجی به خرج داده و البته پاسخ ضعیف رهبران کشورهای عربی، تدابیر ژئوپولتیک محاسبه شده را برای مردم دنیا بی معنی کرده است. 

شفافیت، ویژگی است که باید رواج داده شود. با این حال، این بار حقیقت گویی بهای سنگینی داشته است. این باور که اصول، ارزش ها و قواعد، بر روابط بین الملل حاکم هستند، باعث ایجاد ثبات می شوند. با متزلزل شدن این باور - که در اوایل امسال با مسموم کردن مامور دو جانبه اسبق روس، سرگئی اسکریپال و دخترش در خاک انگلیس آغاز شد - نظم جهانی به گونه ای آسیب دیده است که به نظر می رسد به حالت قبل برنخواهد گشت. 

البته همه این تغییرات لزوما بد نیستند. از هم پاشیدن ساختار های رسمی می تواند مجالی برای تفکر و نواوری مستقل باشد. خطر زمانی رخ می دهد که هیچ چهارچوب جدیدی برای هدایت رفتار ما و از همه مهم تر رفتار رهبران ما ایجاد نشود تا اطمینان حاصل شود که عملکرد افراد بر اساس یک سری ارزش های مشترک و یا انتظارات معقول است.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، این مخاطره را به واقعیت تبدیل کرده است. از زمانی که به صحنه سیاست وارد شده است، تمام انتظارات در مورد اینکه رئیس جمهور آمریکا باید چگونه رفتار کند را به هم ریخته است. در حالی که رک و روراست صحبت کردن یک رئیس جمهور هیچ ایرادی ندارد، اما لحن و سبک سخن گفتن ترامپ، که عمدتا از طریق توییتر است، بسیار آسیب زننده است. توهین های خبیثانه، حرف های نژاد پرستانه و حملات بی اساس به رسانه ها و سایر نهاد های دموکرات، باعث تشدید تفرقه سیاسی و اجتماعی می شود و به دنبال آن حیثیت ریاست جمهوری و به طور کلی آمریکا لکه دار می شود.

رویکرد بده بستانی و بی سابقه ترامپ در سیاست خارجی به همین اندازه بی ثبات کننده است. واکنش ترامپ به مرگ خاشقجی به دور از هرگونه ارزش اخلاقی است. اگر بخواهیم واضح صحبت کنیم، روسای جمهور آمریکا به همراه مقامات اروپایی ده ها سال است که باب میل عربستان رفتار کرده اند و رهبران بسیاری از کشورها سیاست خارجی شان را بر اساس سیاست واقع گرایانه و به دور از ملاحظات اخلاقی بنا کرده اند.

اما این اولین بار است که یک رئیس جمهور آمریکا بی شرمانه به ذات بده بستانی محض تصمیمات سیاسی اش اذعان می کند. ترامپ به صراحت اعلام کرد: " سعودی ها 110 میلیارد دلار برای خرید تجهیزات نظامی و مسائلی که باعث ایجاد شغل در امریکا می شود هزینه می کند و من دوست ندارم جلوی چنین سرمایه گذاری را بگیرم." 

ترامپ با چنان راحتی و غروری این چنین جملاتی را می گوید که نشان می دهد ما وارد دوران جدیدی شده ایم که در آن نمی توانیم انتظار داشته باشیم مقاماتمان تصمیماتشان را بر اساس ارزش ها و قواعد بگیرند. 

این امری خطرناک است چون این ارزش ها و قواعد لازمه حفظ اعتبار نظم جهانی است. درست مانند رهبری موثر و احترام به حاکمیت قانون، اعتقاد داشتن به این سیستم نیز لازمه بقای آن است. در دنیایی که تنها چیزی که اهمیت دارد بده و بستان است، ارزش های اخلاقی بر رفتار انسان ها و سیستم های حکومتی حاکم نیست، شهروندان نمی دانند از رهبرانشان چه انتظاراتی داشته باشند و کشورها هم نمی دانند از متحدانشان چه انتظاری داشته باشند. چنین دنیای غیرقابل پیش بینی و ناپایداری را نباید کورکورانه بپذیریم.

هنوز آن قدری دیر نشده که به مرگ وحشیانه خاشقچی، بر اساس قوانینی که به آن ها اعتقاد داریم واکنش نشان دهیم، نه اینکه آن ها را تضعیف کنیم. توقف فروش سلاح به عربستان از جانب صدر اعظم آلمان، آنگلا مرکل شروع خوبی است. اما اقدامات بیشتری از جانب رهبران قانون مند، که معتقد هستند آنچه در استانبول رخ داده است غیر قابل قبول است، باید صورت بگیرد؛ در غیر این صورت ما از ارزش ها و قوانینی که به آن ها معتقد هستیم دست خواهیم کشید. 

منبع: پراجکت سیندیکیت / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33