تعبیر رویای پوتین

نویسنده: ام البنی پولاب، کارشناس مسائل بین الملل

دیپلماسی ایرانی: مانور نظامی روسیه در 11 سپتامبر 2018 با عنوان ووستوک 2018 در شرق سیبری که عنوان بزرگترین تمرین نظامی روسیه پس از پایان جنگ سرد را به خود اختصاص داده، نمایشی برای عیان کردن قدرت نظامی بالای زمینی، هوایی و دریایی روسیه بوده است. حضور 300000 نیروی نظامی با  بیش از 1000 هواپیما، 1100 تانک و بیش از 50 کشتی جنگی این مانور را به بزرگترین تمرین نظامی در قلمرو روسیه حداقل از سال 1981 تاکنون تبدیل کرده، چهار بخش عمده استراتژیک شرقی، قفقاز، مرکزی و غربی را دربرداشته است. قراردادن روسیه در جایگاه یک ابرقدرت جهانی آرزویی است که پوتین را برآن داشته تا فرصتهای ژئوپلیتیکی روسیه را در تمامی جهات جغرافیایی جستجو نماید. اما بنظر میرسد به موازات تلاشهای پوتین برای کسب قدرت بیشتر عواملی نیز در داخل و بیرون از مرزهای روسیه واگرایانه موجبات تضعیف کرملین را مهیا می کنند که پوتین از آنها غفلت کرده است.

شاید تاکنون برودت اقیانوس آرام شمالی و اقیانوس منجمد شمالی در عرض های جغرافیایی بالا و یا عدم راهیابی مستقیم دریاهای بسته خزر و دریاهای نیمه بسته سیاه و بالتیک مانع از تعبیر رویای روسیه برای رهایی از تنگنای ژئوپلیتیکی عدم دسترسی به آبهای آزاد شده باشد، اما نگاه پوتین به نقشه روسیه متفاوت است. 

پوتین نقشه روسیه را در غرب با وقایع اکراین و شبه جزیره کریمه از قبل روشن کرده است. اوکراین به عنوان بخش جدایی ناپذیر و خط قرمز روسیه در غرب اوراسیا و همچنین شبه جزیره کریمه در سواحل دریای سیاه به عنوان عمق استراتژیک روسیه در مرزهای غربی تنگنای ژئوپلیتیک روسیه را برای رسیدن به آبهای آزاد جبران می کنند. بندر سواستوپول نیز در سواحل جنوبی شبه جزیره کریمه که مقر ناوگان روسیه در دریای سیاه بوده، حیات خلوت این کشور را در بخش پیرامونی غربی حفاظت می نماید. در بخش جنوبی نیز با نشست آکتائو در آگوست 2018 به منظور تعیین تکلیف در رژیم حقوقی دریای خزر توانست به اهدافی در جهت وسعت سرزمینی و بهره گیری از منابع سرزمینی دست یابد.

و اینک با نگاه به شرقی ترین بخشهای روسیه در مانور ووستوک با هدف بهبود توانایی های نظامی روسیه، انتقال نیروها در فواصل شرق دور و هماهنگ نمودن عملیات میان نیروهای زمینی و ناوگان اقیانوس آرام در تلاش برای افزایش پتانسیل های جغرافیایی در راستای افزایش قدرت ملی این کشور است. نگرانی های پوتین از چالش های ژئوپلیتیکی روسیه موجب غفلت وی از ساختارهای داخلی شده و نارضایتی های عمومی را موجب گردیده است. چنانچه در 9 سپتامبر 2018 فریاد مرگ بر تزار در میدان سرخ مسکو و بیست شهر دیگر روسیه علیه اصلاحاتی در قانون بازنشستگی که از سوی ولادیمیرپوتین طرح شد، زنگ خطری را برای رئیس جمهور 68 ساله روس که به مدت بیست و هفت سال "از سال 1991 تاکنون" سرپرستی روسیه را در مناصب نخست وزیری و ریاست جمهوری برعهده داشت، به صدا درآورد. دامنه تظاهرات در سراسر روسیه از یازنو-ساخالینسک در جزیره ساخالین در شرقی ترین بخش روسیه تا کالینینگراد بین لهستان و لیتوانی در دریای بالتیک ادامه داشت. آلکسی ناوالنی رهبر ناراضیان روسیه با محکوم کردن سیاستهای پوتین وی را متهم به تاراج بردن بودجه عمومی روسیه نموده است.

پس از فروپاشی شوروی ایالات متحده امریکا تنها ابرقدرتی بوده که برخی قدرتهای نوظهور مانند چین توانستند با فاصله زیاد در پشت سر آن قرار گیرند. روسیه نیز با کمک پوتین کماکان سودای رسیدن به جایگاه ابرقدرتی در سر دارد. اما روسیه برای رقابت با ایالات متحده راه طولانی در پیش داشته و تنها اکتفا کردن به قدرت نظامیگری نمی تواند شکاف موجود را پر نماید. اگرچه نظامیگری می تواند نمادی از قدرت باشد اما ویژگی های اساسی دیگری مانند جغرافیا، اقتصاد، منابع و دیپلماسی نیز از ملزومات یک قدرت مسلط است.

جغرافیا: روسیه با بیش از 17 میلیون کیلومتر مربع بزرگترین کشور جهان است که بخشهایی از اروپا و آسیا را در بر می گیرد. روسیه محاط در خشکی با همسایگی غول اقتصادی جهان یعنی چین و مجاورت با خاورمیانه موقعیت ژئوپلیتیکی متفاوتی را به نسبت جغرافیای ایالات متحده با محاط بودن براقیانوسها، همسایگان کم، دور بودن از قدرت های دیگر داراست. پوتین تلاش دارد تا همه تنگناهای ژئوپلیتیک روسیه را به فرصت تبدیل نموده و عوامل ثابت ژئوپلیتیکی را در این میان بازنگری نماید. چنانچه دستیابی به دریاها همواره از آمال روسیه تزاری تا روسیه کنونی بشمار رفته است. 

اقتصاد: شاخص قدرت اقتصادی توان بیشتری را برای اعلام قدرت ملی یک کشور در عرصه رقابت های جهانی داراست. بر اساس داده های صندوق بین المللی پول در مقایسه با اقتصاد ایالات متحده در سال 2018 که با حجم تولید ناخالص ملی حدود 20 تریلیون دلار در رتبه یک رده بندی قرار دارد، روسیه فقط با 7/1 تریلیون دلار توانسته رتبه یازدهم را کسب نماید. تحریم های واشنگتن علیه روسیه، ایران و ترکیه و ممنوعیت روابط تجاری دیگر کشورها گویای قدرت اقتصادی ایالات متحده در ورای همه کشورها است. آمارهای جدید بانک جهانی نشان می دهد که بر اساس تولید ناخالص داخلی و بر اساس تقاضای خرید، اقتصاد روسیه پس از چین، ایالات متحده، هند، ژاپن و آلمان قرار دارد.

منابع: در حالی که ثروت روسیه عمدتا به صادرات انرژی وابسته بوده و در آینده ارزش این ثروت با جایگزین شدن انرژی های تجدیدپذیر به جای سوخت های فسیلی کمتر هم خواهد شد، منابع نفتی ایالات متحده براحتی زمینه های سیاستهای انرژی این ابرقدرت را در قبال دیگر کشورها فراهم می سازد.
اقتصاد روسیه وابسته به نفت بوده تحریم های امریکا علیه این کشور ضربه بزرگی برای جذب سرمایه گذاری های خارجی که از ملزومات اینگونه اقتصادهاست، خواهد بود. راهکار رهایی از این معضل و افزایش تولید نفت برای جایگزینی با کاهش تولید نفت ایران که پس از خروج ترامپ از برجام مورد تحریم های سرسختانه قرار گرفته اساسا منفی و دفاعی بوده و بازتابی ناجوانمردانه از مسکو در عرصه بین المللی در قبال متحد خاورمیانه ای اش به نمایش می گذارد.

دیپلماسی: برای روسیه همپیمانی با همسایگانی مانند ایران، ترکیه و سوریه می تواند راهبردی استراتژیک برای موازنه گری باشد. اما عملکرد پوتین در ادلب سوریه ظرفیت های مسکو را برای رسیدن به اهداف مثبت در سطح جهانی کاهش می دهد. ادلب آخرین بهانه برای حضور نیروهای خارجی در سوریه باعنوان کانون تروریسم نه تنها سرنوشت سوریه بلکه روسیه را نیزدگرگون خواهد ساخت زیرا با روشن شدن تکلیف ادلب، سوریه وارد فاز جدید سیاسی شده و مسلما تبعات خروج از فاز نظامی با بیان دوباره خواسته های سیاسی- اجتماعی ملت سوریه دخالت خارجی را هرچند با عنوان کمک طرد کرده و پوتین به عنوان مداخله گر در سرنوشت ملتهای دیگر مورد عتاب قرار خواهد گرفت.   

در مجموع در اثنایی که کرملین به فرای مرزهای سیاسی می اندیشد مردم روسیه در اعتراض به سیاستهای عمومی پوتین راه را برای دستیابی به خواسته های خود باز می کنند و نتیجه شاید به مذاق تزار جدید روسیه خوش نیاید.