نوبت به بیانه ی مشترک هلسینکی رسیده است

توماس گراهام

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، قرار است در نشست 16 ژوئیه بیانیه ی مشترکی را صادر کنند. از زمان پایان جنگ سرد، بیانیه های نشست ها نشان دهنده ی تمایل به همکاری است و دو طرف را متعهد می کند که در زمینه ی مسائل حائز اهمیت، در راستای منافع دو جانیه، با یکدیگر همکاری کنند. اگرچه بسیاری از اهداف محقق نشدند، اما بیانیه ها بازتاب صادقانه ای از مقاصد دو طرف در هنگام انتشارشان است. اما اگر ترامپ و پوتین نیز بخواهند به همین شکل بیانیه صادر کنند، با توجه به روابطی که اکنون دارند، قطعا مورد تمسخر قرار خواهد گرفت.

یک الگو وجود دارد که از روابط آمریکا و روسیه گرفته نشده بلکه بر اساس تاریخچه ی روابط آمریکا با چین است. این الگو، بیانیه ی شانگهای سال 1972 است که باعث شد آمریکا و چین عادی سازی روابط را پس از سال ها بیگانگی آغاز کنند. در پی اصرار مائو، رهبر چین، این بیانیه که در آن حرف های تکراری به درد نخور در رابطه با همکاری آمده بود، باطل شد.  این شاهکاری دیپلماتیک بود که از آن زمان تا کنون، روابط آمریکا و چین را متاثر کرده است.

بیانیه ی مشترک آمریکا و روسیه در هلسینکی، چگونه خواهد بود؟

این مسئله که هر دو کشور از قدرت های بزرگ هستند و می خواهند که در سال های آتی، نقش مهمی را در امور جهانی بازی کنند، تاثیر مهمی در این نشست خواهد داشت. این دو کشور به چشم رقیب به هم نگاه می کنند و بر سر پایه های نظم جهانی، حل اختلافات منطقه ای و ارزش هایی که نظام های سیاسی داخلی را شکل می دهند، اختلافات اساسی با هم دارند. با این وجود، هر دو طرف به خوبی از خطر تبدیل شدن یک رابطه ی رقابتی به یک رویارویی دائمی، آگاه هستند. اگر این رقابت به نزاع تبدیل شود، با توجه به اینکه هر دو طرف زرادخانه های عظیم هسته ای دارند، احتمال درگیری نظامی و عواقب فاجعه بار آن بالا است.

بنابراین این بیانیه، مختصرا به ماهیت اختلافات بر سر مسائل اساسی مانند اوکراین، سوریه و ایران خواهد پرداخت. دخالت روسیه در انتخابات آمریکا نیز باید مورد بحث قرار گیرد، گرچه ترامپ قطعا با آن مخالفت خواهد کرد. روس ها احتمالا می خواهند که گسترش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و تحریم های آمریکا نیز در لیست موارد مورد بحث قرار گیرند. هیچ موضوعی نباید ممنوعیت بحث داشته باشد. مثلا آمریکا می تواند تصرف غیر قانونی شبه جزیره ی کریمه توسط روسیه را رد کند و با مداخله ی روسیه در شرق اوکراین مخالفت کند. روسیه نیز می تواند موضع غیر قابل مذاکره اش را بر سر الحاق کریمه به روسیه، تکرار کند و آن را حق مشروع خود بداند و هر گونه فعالیت نظامی روسیه در شرق اوکراین را رد کند. به همین ترتیب، روسیه می تواند اعتراض خود را نسبت به گسترش ناتو اعلام و آمریکا نیز نظرش را مبنی بر اینکه هر کشوری حق دارد آزادانه متحدانش را انتخاب کند، بیان کند.

با توجه به این اختلافات، دو طرف احتمالا توافق کنند از طریق مذاکره و بر اساس احترام متقابل، برای حل و فصل مشکلات اقدام کنند. بدون در نظر گرفتن تخطی های گذشته، دو طرف متعهد خواهند شد تا از این به بعد با احترام به اصول عدم تجاوز، منافع دو جانبه، حاکمیت و تمامیت ارضی و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر عمل کنند.

علاوه بر این، مبارزه با تروریسم و عدم گسترش سلاح های کشتار جمعی، می توانند به عنوان زمینه هایی امیدوار کننده برای همکاری شناخته شوند، البته به این شرط که راه حل هایی که ارائه می دهند اغراق آمیز نباشد.

سرانجام این بیانیه احتمالا با تعهد به عادی سازی روابط و جاری شدن ارتباطات رسمی و دیدارهای منظم بین مقامات ارشد، به پایان برسد.

احتمال عدم موفقیت این بیانیه ی هلسینکی قطعا بسیار زیاد است. فرصت کوتاه است و ترامپ احتمالا به دنبال توافقی چشم گیر است در حالی که پوتین می خواهد تا می تواند امتیاز به جیب بزند. اما اگر ترامپ لحظه ای فکر کند، متوجه می شود که پس از جنگ سرد هیچ رئیس جمهوری نتوانسته است به چیزی شبیه به بیانیه ی هلسینکی برسد، به علاوه اینکه، این بیانیه می تواند چارچوبی برای روابط نزدیک تر با روسیه ایجاد کند. این بیانیه می تواند دستاوردی قابل توجهی باشد که ترامپ به درستی حق دارد اعتبارش را از آن خود کند.

منبع : نشنال اینترست / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33