داستان یک دسیسه هسته‌ای

حق غنی سازی ایران با خروج امریکا و حتی اروپا از برجام، لطمه نمی بیند - امریکا به خاطر مسائل منطقه ای و نه به دلیل هسته ای از برجام خارج شد - پس از خروج امریکا از برجام، ایران باید برای مدیریت صلح در بحران های منطقه ابتکارات جدیدی به خرج دهد.

به گزارش ایران، با حسین موسویان، دیپلمات سابق ایران و استاد کنونی دانشگاه پرینستون در آستانه سالروز انتخابات ریاست جمهوری گفت وگو کردیم. انتخاباتی که مردم در آن با امید، رأی به تدبیر دادند تا سیاست خارجی راه دشواری را که از سال 92 با تنش زدایی آغاز کرده بود، ادامه دهد. چه در امتداد این مسیر بود که حل موضوع هسته ای و رسیدن به برجام بر قلب اجماع کشورهای غربی نشست و مرهمی بر زخم های ناشی از تحریم های همه جانبه و فلج کننده حاصل از آن شد. با این وجود بدعهدی های قابل انتظار امریکا و تهدیدات تکراری این کشور در عصر ترامپ دستمایه نگرانی ها از فروپاشی توافق هسته ای شده است. رویدادی که موسویان معتقد است بیش از آنکه تهدیدی برای منافع ملی ایران باشد به مثابه فرصتی است که دولتمردان جمهوری اسلامی باید از آن برای منزوی کردن امریکا بهره ببرند.

مهم ترین شعار آقای روحانی در سال 92 و در امتداد آن سال 96 تنش زدایی با جهان خارج بود. چه بخش هایی از این شعار تحقق یافت؟
سیاست تنش زدایی، اساس سیاست خارجی ایران بعد از انقلاب بود. منتهی رویکرد دولت ها در پیگیری آن متفاوت بود و برخی وقت ها این روش ها نتیجه عکس داشت اما دولت آقای روحانی این سیاست را به درستی اجرا کرد و در سطح بالایی هم موفق بود زیرا زمانی که ایشان قدرت را در دست گرفت، ایران به واسطه موضوع هسته ای در کانون تشنج و تنش با دنیا قرار داشت. در قالب موضوع هسته ای، پرونده ایران ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل روی میز شورای امنیت قرار گرفته بود و از نظر قدرت های جهانی و شورای امنیت به عنوان کشور تهدید کننده صلح و امنیت بین الملل به رسمیت شناخته شده بود. بنابراین وقتی کشوری از طرف عالی ترین مرجع سیاسی حقوقی و امنیتی جهان به عنوان تهدید صلح و امنیت بین الملل شناخته می شود، در عرصه رقابت خارجی هم عملاً تحت تشنج و فشاری زیادی قرار می گیرد. به نظرم با مدیریت عالی که مجموعه نظام در مورد پرونده هسته ای داشت، ایران از دستور کار شورای امنیت و فصل هفت منشور خارج شد و بعد از شروع به کار دولت روحانی، دیگر جامعه بین الملل و شورای امنیت به ایران به عنوان یک کشور تهدید کننده صلح نگاه نکرد. بنابراین اساس تنش زدایی در دولت ایشان با این اقدام آغاز شد اما خب دیدیم در امتداد حل این موضوع روابط ما با بسیاری از کشورها از جمله، کشورهای آسیا و اروپا تلطیف و روابط سیاسی در عالی ترین سطوح برقرار شد و سطح مناسبات ما تقریباً بعد از انقلاب اگر نگوییم بی نظیر، اما به سطح کم نظیری رسید. بنابراین باید بپذیریم اساس تنش زدایی مسیر درستی بود و دستاوردهای خوبی هم برای مجموعه نظام داشت.

دولت در تحقق بخشیدن به رویکرد تنش زدایی با چه موانعی روبه رو شد؟
ایران با توجه به رویکرد جدیدی که برای ترمیم روابطش با دنیا در پیش گرفت، در تنش های پیش آمده واقعاً مقصر نیست. دشمنی ای که عربستان با ایران پیدا کرده و اسرائیل آن را تشدید نموده، روی کار آمدن ترامپ و رویکرد نئوکان های امریکا و تندترین سیاستمداران امریکا علیه ایران، اتخاد سیاست تغییر رژیم و فعال شدن مثلثی که بین امریکا، عربستان و اسرائیل تشکیل شده نه به خاطر سیاست های اشتباه ایران بلکه به خاطر موفقیت های آن و افزایش نقش و نفوذش در منطقه است. چرا که رقبای اصلی ایران بویژه عربستان و اسرائیل نمی توانند نقش و جایگاه ایران در منطقه را تحمل کنند بنابراین دست به یک سازماندهی گسترده منطقه ای و جهانی برای مقابله با آن زدند که طبیعتاً درون این سیاست، تنش نهفته است. اینجا نمی توانیم دولت آقای روحانی یا مجموعه نظام را مقصر بدانیم.

با وجود این موفقیت هایی که اشاره کردید، به نظر می رسد خروج امریکا از برجام باعث شده تا برخی از محافل سیاسی داخل به الگوی دیپلماسی به دیده تردید نگاه کنند. چنان که می گویند دیپلماسی به پایان خود رسیده است و ایران باید راه دیگری را در مواجهه با پیامدهای خروج امریکا از برجام برگزیند.
این نظریه اشتباه است زیرا اولاً با برجام اجماع بین المللی علیه ایران شکست و با خروج امریکا از برجام شکاف در جامعه بین المللی گسترش یافته است یعنی نه تنها اجماعی وجود ندارد بلکه همه قدرت های جهان و همه بلوک های قدرت اعم از چین،روسیه و اروپا با خروج امریکا مخالفند. یعنی امریکا، عربستان، اسرائیل و امارات با بحرین یک طرف هستند و حدود 200 کشور دیگر دنیا هم در طرف دیگر هستند. شاید ما هیچ گاه این تعداد کشور حامی سیاست ایران در مقابل امریکا نداشتیم بنابراین اینکه بگوئیم با خروج امریکا تنش زدایی شکست خورد، اشتباه است. نکته دوم اینکه خب اساس بحران هسته ای ایران مبتنی بر اصل «غنی سازی» بود. برخی وقت ها که بحث های داخلی را درباره برجام می بینم، متعجب می شوم. درباره همه چیز صحبت می کنند به جز اصل موضوع.

ما سال 1382 با جامعه جهانی وارد یک بحرانی شدیم که اساس این بحران به خاطر غنی سازی و آب سنگین بود. مجموعه نظام 12 سال سنگین ترین چالش دیپلماسی تاریخ را به خاطر جدال با جامعه جهانی در مورد حق غنی سازی و آب سنگین تحمل کرد. حال آنکه ایران با برجام، هم حق غنی سازی و هم آب سنگین را گرفت و هم درهای بنیان تکنولوژی هسته ای صلح آمیز به سمت ایران باز شد. دعوای ما راجع به غنی سازی بود. ما این دعوا را با برجام بردیم. امروز هم با خروج امریکا از این توافق غنی سازی و آب سنگین ایران مورد چالش قرار نگرفته و مورد دعوا نیست. فقط اسرائیل است که با نمایش نتانیاهو همچنان ایران را متهم به ساخت سلاح هسته ای می کند. دیدیم حتی بعد از نمایش اخیر نتانیاهو روسیه، چین، اروپا و آژانس بین المللی انرژی اتمی همه موضع گرفتند و اعتراف کردند برنامه هسته ای ایران صلح آمیز است بنابراین یادمان نرود اصل دعوا در مورد غنی سازی بود حتی اگر امروز اروپا هم از برجام خارج شود، این اصل ایران مورد تصویب شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت و این حق دیگر قابل چالش نیست و برگشت پذیر نخواهد بود.

اما با وجود این دستاوردها بدون تردید خروج امریکا از برجام موانعی را برای بهره گیری تمام و کمال ایران از مزایای اقتصادی این توافق به وجود می آورد که بسیاری را برای پابرجا ماندن آن دچار تردید کرده است، ارزیابی شما چیست؟
مشکل ما الان چند قسمت است یک قسمت به مسائل اقتصادی و تحریم ها برمی گردد. تحریم های غیرهسته ای که از پیش از بحران هسته ای علیه ایران توسط امریکا و برخی از کشورهای اروپایی اعمال می شد و ربطی به موضوع هسته ای نداشت، سرجایش است. دوم بعد از اینکه امریکا از برجام خارج شد قصد دارد تحریم های ثانویه را هم اعمال کند بنابراین یک چالشی برای منافع اقتصادی ایران در برجام به وجود آورده است، سوم اینکه دعوای جدید ما با امریکا درباره موضوع هسته ای نیست. نباید یادمان برود دعوا الان سر مسائل منطقه است. امریکا به خاطر مسائل منطقه ای و نه به دلیل هسته ای از برجام خارج شد یعنی برای مقابله با ایران از توافق کناره گیری کرد تا یک اجماع بین المللی برای ضربه به منافع ایران در منطقه به وجود آورد. بنابراین بحران جدیدی که ایجاد شده به رهبری امریکا، اسرائیل و عربستان است و واقعاً فراتر از موضوع هسته ای است و ربطی هم به برجام ندارد.

دیپلماسی در چنین نقطه ای که موضوع اختلافات ایران و امریکا چنین در هم تنیده است، چگونه می تواند گره گشایی کند؟ برخی معتقدند که ترامپ در پی تهدیدها و فشارهای خود به دنبال گفت و گو با ایران است.
این تصمیم نظام است که با ترامپ گفت و گو کند. آقای روحانی تردید ندارد که نظام هم در این مورد مخالف است و اگر گفت و گو کند در داخل با یک چالش بسیار جدی مواجه می شود زیرا در داخل اجماعی پیرامون این موضوع وجود ندارد. شخصاً معتقدم شرایط برای گفت و گو با ترامپ مناسب نیست وقتی او از برجام خارج می شود و می گوید من به جنگ منطقه ای ایران می روم و نیروهای خود را بسیج می کند و بعد تهدید می کند که با سیاست فشار، ایران را به پای میز مذاکره می آورد، اگر ما در چنین شرایطی مذاکره کنیم تصورش این خواهد بود که ایران به خاطر فشار مذاکره می کند بنابراین به سیاست فشار در دنیا علیه ایران مشروعیت خواهد بخشید و می گوید راه حل تسلیم شدن ایران، اعمال فشار است. به همین دلیل الان شرایط را مناسب نمی دانم منتهی تمام دیپلماسی منحصر به این نیست و نخواهد بود که ما با ترامپ مذاکره مستقیم داشته باشیم یا نداشته باشیم به هر حال امریکا از برجام خارج شده و یک اجماع جهانی علیه این کشور در حمایت از ایران و برجام وجود دارد و این اجماع، خود یک فرصتی است که شاید در گذشته هیچ وقت نداشتیم. اگر ایران بخواهد صرفاً درباره برجام با قدرت های اروپایی و چین و روسیه مذاکره کند کار درستی است و باید این مسیر را ادامه دهد تا این توافق را حفظ کند.

یعنی می توان امیدوار بود که ایران تهدید خروج امریکا از برجام را به فرصتی برای پیگیری سیاست های تعامل جویانه اش با جهان تبدیل کند؟
مثلث امریکا- عربستان- اسرائیل برای مقابله با جایگاه و نفوذ منطقه ای ایران یک مسأله بسیار جدی است و ریسک های جدی را پیش پای ایران گذاشته است اما حرف من این است تمام این ماجرا سراسر تهدید نیست چون به خاطر برجام، قدرت های جهانی متفقاً در مقابل امریکا ایستادند و با ایران در دفاع از برجام همراه شدند. شکافی که بین قدرت های بین المللی علیه امریکا به وجود آمده و انزوایی که این کشور در مجمع قدرت های جهانی پیدا کرده بعد از انقلاب بی سابقه است بنابراین اینجا یک فرصتی برای ایران ایجاد شده که با استفاده از برجام و شکاف ایجاد شده و انزوای امریکا بتواند ابتکارات جدیدی را در گفت و گو با قدرت های جهانی برای مدیریت صلح در بحران های منطقه به خرج دهد اگر بتوانیم این ابتکارات را فعال کنیم علاوه بر اینکه انزوای امریکا را تشدید کرده می توانیم هم رابطه ایران با جامعه جهانی و ماندگاری برجام را تقویت کنیم و هم قدرت و نقش منطقه ای ایران را افزایش دهیم.

ما در مورد منطقه باید وارد یک ابتکارات صلح جدید شویم. ایران در منطقه نفوذ و شناخت دارد و راهکارهای جدیدی را برای حل بحران های منطقه می تواند ارائه کند. در همین چارچوب می تواند با قدرت های منطقه ای هم گفت و گو کند. ما با عربستان و امارات مشکل داریم اما با همه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس که مشکل نداریم. با قطر، عمان، کویت، ترکیه، پاکستان و عراق رابطه خوبی داریم و می توانیم در مشورت هایی که با روسیه و چین و قدرت های جهانی داریم، ابتکارات جدیدی خرج دهیم و ابتکارات خود را در سطح بین الملل و حتی سازمان ملل فعال کنیم.

توان اروپا را برای حفظ برجام بدون امریکا چگونه ارزیابی می کنید؟
اصلاً نباید این طور فکر کرد که اروپا به تنهایی می تواند دوام بیاورد. ما باید الان به دنبال ایجاد اتحاد بین «1+4» باشیم، الان 5 قدرت جهانی چین، روسیه، آلمان، انگلیس و فرانسه متفقاً پشت برجام هستند و هیچ یک به تنهایی نمی توانند در برابر امریکا از برجام دفاع کنند لذا باید استراتژی مان ایجاد اجماع و همبستگی بین این5 قدرت باشد.

فکر می کنم شانس خوبی برای حفظ برجام وجود دارد. مردم، تصمیم گیران و مجموعه حاکمیت نباید فراموش کند که اصل دعوای ما با جامعه جهانی درزمینه موضوع هسته ای بر سر غنی سازی بود و الان هم که امریکا خارج شده حق غنی سازی ما مورد چالش قرار نگرفته است. یعنی غنی سازی بازی را برده و جامعه جهانی الان هیچ مسأله ای با آن ندارد اگر هم مشکلاتی برای برجام به وجود بیاید در ابعاد تحریم های اقتصادی است و نه درباره اصل غنی سازی و تکنولوژی های هسته ای ایران. تحریم های امریکا طبیعتاً باعث خواهد شد اروپایی ها مقداری در رابطه اقتصادی با ایران محتاط تر شوند. یک دوره احتیاط را طی خواهیم کرد اما اگر بتوانیم اجماع 5 قدرت جهانی را تقویت کنیم و ایران هم به تعهدات خود در قالب برجام با قدرت ادامه دهد و ابتکارات جدید مدیریت صلح با قدرت های منطقه ای و جهانی را به دست گیرد، هم می تواند برجام را حفظ کند و انزوای امریکا را بیشتر کند و هم توان منطقه ای اش را تقویت کند.